by Tibullus
Adspiceret, Phoebi quaereret ille comam. 30
Delos ubi nunc, Phoebe, tua est, ubi Delphica Pytho?
Nempe Amor in parva te iubet esse casa.
Felices olim, Veneri cum fertur aperte
Servire aeternos non puduisse deos.
Fabula nunc ille est, sed cui sua cura puella est, 35
Fabula sit mavolt quam sine amore deus.
At tu, quisquis is est, cui tristi fronte Cupido
Imperat, ut nostra sint tua castra domo:
Ferrea non Venerem, sed praedam saecula laudant,
Praeda tamen multis est operata malis. 40
Praeda feras acies cinxit discordibus armis:
Hinc cruor, hinc caedes mors propiorque venit.
Praeda vago iussit geminare pericula ponto,
Bellica cum dubiis rostra dedit ratibus.
Praedator cupit inmensos obsidere campos, 45
Ut multa innumera iugera pascat ove;
Cui lapis externus curae est, urbisque tumultu
Portatur validis mille columna iugis,
Claudit et indomitum moles mare, lentus ut intra
Neglegat hibernas piscis adesse minas. 50
At tibi laeta trahant Samiae convivia testae
Fictaque Cumana lubrica terra rota.
Heu heu divitibus video gaudere puellas:
Iam veniant praedae, si Venus optat opes,
Ut mea luxuria Nemesis fluat utque per urbem 55
Incedat donis conspicienda meis.
Illa gerat vestes tenues, quas femina Coa
Texuit, auratas disposuitque vias;
Illi sint comites fusci, quos India torret,
Solis et admotis inficit ignis equis; 60
Illi selectos certent praebere colores
Africa puniceum purpureumque Tyros.
Nota loquor: regnum ipse tenet, quem saepe coegit
Barbara gypsatos ferre catasta pedes.
At tibi dura seges, Nemesim qui abducis ab urbe, 65
Persolvat nulla semina terra fide.
Et tu, Bacche tener, iucundae consitor uvae,
Tu quoque devotos, Bacche, relinque lacus.
Haud inpune licet formosas tristibus agris
Abdere: non tanti sunt tua musta, pater. 70
O valeant fruges, ne sint modo rure puellae:
Glans alat, et prisco more bibantur aquae.
Glans aluit veteres, et passim semper amarunt:
Quid nocuit sulcos non habuisse satos?
Tum, quibus adspirabat Amor, praebebat aperte 75
Mitis in umbrosa gaudia valle Venus.
Nullus erat custos, nulla exclusura dolentes
Ianua; si fas est, mos precor ille redi.
Horrida villosa corpora veste tegant. 80
Nunc si clausa mea est, si copia rara videndi,
Heu miserum, laxam quid iuvat esse togam?
Ducite: ad imperium dominae sulcabimus agros,
Non ego me vinclis verberibusque nego.
IV
Sic mihi servitium video dominamque paratam:
Iam mihi, libertas illa paterna, vale,
Servitium sed triste datur, teneorque catenis,
Et numquam misero vincla remittit Amor,
Et seu quid merui seu quid peccavimus, urit. 5
Uror, io, remove, saeva puella, faces.
O ego ne possim tales sentire dolores,
Quam mallem in gelidis montibus esse lapis,
Stare vel insanis cautes obnoxia ventis,
Naufraga quam vasti tunderet unda maris! 10
Nunc et amara dies et noctis amarior umbra est,
Omnia nunc tristi tempora felle madent.
Nec prosunt elegi nec carminis auctor Apollo:
Illa cava pretium flagitat usque manu.
Ite procul, Musae, si non prodestis amanti: 15
Non ego vos, ut sint bella canenda, colo,
Nec refero Solisque vias et qualis, ubi orbem
Conplevit, versis Luna recurrit equis.
Ad dominam faciles aditus per carmina quaero:
Ite procul, Musae, si nihil ista valent. 20
At mihi per caedem et facinus sunt dona paranda,
Ne iaceam clausam flebilis ante domum,
Aut rapiam suspensa sacris insignia fanis,
Sed Venus ante alios est violanda mihi.
Illa malum facinus suadet dominamque rapacem 25
Dat mihi: sacrilegas sentiat illa manus.
O pereat, quicumque legit viridesque smaragdos
Et niveam Tyrio murice tingit ovem.
Hic dat avaritiae causas et Coa puellis
Vestis et e Rubro lucida concha mari. 30
Haec fecere malas: hinc clavim ianua sensit,
Et coepit custos liminis esse canis.
Sed pretium si grande feras, custodia victa est,
Nec prohibent claves, et canis ipse tacet.
Heu quicumque dedit formam caelestis avarae, 35
Quale bonum multis adtulit ille malis!
Hinc fletus rixaeque sonant, haec denique causa
Fecit ut infamis hic deus esset Amor.
At tibi, quae pretio victos excludis amantes,
Eripiant partas ventus et ignis opes; 40
Quin tua tum iuvenes spectent incendia laeti,
Nec quisquam flammae sedulus addat aquam.
Seu veniet tibi mors, nec erit qui lugeat ullus,
Nec qui det maestas munus in exequias.
At bona quae nec avara fuit, centum licet annos 40
Vixerit, ardentem flebitur ante rogum,
Atque aliquis senior veteres veneratus amores
Annua constructo serta dabit tumulo
Et «bene» discedens dicet «placideque quiescas,
Terraque securae sit super ossa levis.» 45
Vera quidem moneo, sed prosunt quid mihi vera?
Illius est nobis lege colendus Amor.
Quin etiam sedes iubeat si vendere avitas,
Ite sub imperium sub titulumque, Lares.
Quicquid habet Circe, quicquid Medea veneni, 55
Quicquid et herbarum Thessala terra gerit,
Et quod, ubi indomitis gregibus Venus adflat amores,
Hippomanes cupidae stillat ab inguine equae,
Si modo me placido videat Nemesis mea voltu,
Mille alias herbas misceat illa, bibam. 60
V
Phoebe, fave: novus ingreditur tua templa sacerdos:
Huc age cum cithara carminibusque veni.
Nunc te vocales inpellere pollice chordas,
Nunc precor ad laudes flectere verba meas.
Ipse triumphali devinctus tempora lauro, 5
Dum cumulant aras, ad tua sacra veni;
Sed nitidus pulcherque veni: nunc indue vestem
Sepositam, longas nunc bene pecte comas,
Qualem te memorant Saturno rege fugato
Victori laudes concinuisse Iovi. 10
Tu procul eventura vides, tibi deditus augur
Scit bene, quid fati provida cantet avis,
Tuque regis sortes, per te praesentit haruspex,
Lubrica signavit cum deus exta notis;
Te duce Romanos numquam frustrata Sibylla, 15
Abdita quae senis fata canit pedibus.
Phoebe, sacras Messalinum sine tangere chartas
Vatis, et ipse precor quid canat illa doce.
Haec dedit Aeneae sortes, postquam ille parentem
Dicitur et raptos sustinuisse Lares; 20
Nec fore credebat Romam, cum maestus ab alto
Ilion ardentes respiceretque deos.
Romulus aeternae nondum formaverat urbis
Moenia, consorti non habitanda Remo,
Sed tunc pascebant herbosa Palatia vaccae, 25
Et stabant humiles in Iovis arce casae.
Lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae
Et facta agresti lignea falce Pales,
Pendebatque vagi pastoris in arbore votum,
Garrula
silvestri fistula sacra deo, 30
Fistula, cui semper decrescit arundinis ordo,
Nam calamus cera iungitur usque minor.
At qua Velabri regio patet, ire solebat
Exiguus pulsa per vada linter aqua.
Illa saepe gregis diti placitura magistro 35
Ad iuvenem festa est vecta puella die,
Cum qua fecundi redierunt munera ruris,
Caseus et niveae candidus agnus ovis. -
«Inpiger Aenea, volitantis frater Amoris,
Troica qui profugis sacra vehis ratibus, 40
Iam tibi Laurentes adsignat Iuppiter agros,
Iam vocat errantes hospita terra Lares.
Illic sanctus eris, cum te veneranda Numici
Unda deum caelo miserit indigetem.
Ecce super fessas volitat Victoria puppes, 45
Tandem ad Troianos diva superba venit.
Ecce mihi lucent Rutulis incendia castris:
Iam tibi praedico, barbare Turne, necem.
Ante oculos Laurens castrum murusque Lavini est
Albaque ab Ascanio condita Longa duce. 50
Te quoque iam video, Marti placitura sacerdos
Ilia, Vestales deseruisse focos,
Concubitusque tuos furtim vittasque iacentes
Et cupidi ad ripas arma relicta dei.
Carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas, 55
Dum licet: hic magnae iam locus urbis erit.
Roma, tuum nomen terris fatale regendis,
Qua sua de caelo prospicit arva Ceres,
Quaque patent ortus, et qua fluitantibus undis
Solis anhelantes abluit amnis equos. 60
Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet
Vos bene tam longa consuluisse via.
Vera cano: sic usque sacras innoxia laurus
Vescar, et aeternum sit mihi virginitas.»
Haec cecinit vates et te sibi, Phoebe, vocavit, 65
Iactavit fusas et caput ante comas.
Quicquid Amalthea, quicquid Marpesia dixit
Herophile, Phoeto Graia quod admonuit,
Quasque Aniena sacras Tiburs per flumina sortes
Portarit sicco pertuleritque sinu, - 70
Haec fore dixerunt belli mala signa cometen,
Multus ut in terras deplueretque lapis,
Atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo
Audita et lucos praecinuisse fugam.
Ipsum etiam Solem defectum lumine vidit 75
Iungere pallentes nubilus annus equos
Et simulacra deum lacrimas fudisse tepentes
Fataque vocales praemonuisse boves. -
Haec fuerunt olim, sed tu iam mitis, Apollo,
Prodigia indomitis merge sub aequoribus, 80
Et succensa sacris crepitet bene laurea flammis,
Omine quo felix et sacer annus erit.
Laurus ubi bona signa dedit, gaudete coloni:
Distendet spicis horrea plena Ceres,
Oblitus et musto feriet pede rusticus uvas, 85
Dolia dum magni deficiantque lacus,
Ac madidus Baccho sua festa Palilia pastor
Concinet: a stabulis tunc procul este lupi.
Ille levis stipulae sollemnis potus acervos
Accendet, flammas transilietque sacras, 90
Et fetus matrona dabit, natusque parenti
Oscula conprensis auribus eripiet,
Nec taedebit avum parvo advigilare nepoti
Balbaque cum puero dicere verba senem.
Tunc operata deo pubes discumbet in herba, 95
Arboris antiquae qua levis umbra cadit,
Aut e veste sua tendent umbracula sertis
Vincta, coronatus stabit et ipse calix.
At sibi quisque dapes et festas exstruet alte
Caespitibus mensas caespitibusque torum. 100
Ingeret hic potus iuvenis maledicta puellae,
Postmodo quae votis inrita facta velit:
Nam ferus ille suae plorabit sobrius idem
Et se iurabit mente fuisse mala.
Pace tua pereant arcus pereantque sagittae, 105
Phoebe, modo in terris erret inermis Amor.
Ars bona, sed postquam sumpsit sibi tela Cupido,
Heu heu quam multis ars dedit ista malum!
Et mihi praecipue: iaceo cum saucius annum
Et faveo morbo, cum iuvat ipse dolor, 110
Usque cano Nemesim, sine qua versus mihi nullus
Verba potest iustos aut reperire pedes.
At tu - nam divum servat tutela poetas -
Praemoneo, vati parce, puella, sacro,
Ut Messalinum celebrem, cum praemia belli 115
Ante suos currus oppida victa feret,
Ipse gerens laurus: lauro devinctus agresti
Miles «o» magna voce «triumphe» canet.
Tum Messalla meus pia det spectacula turbae
Et plaudat curru praetereunte pater. 120
Adnue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
Sic tua perpetuo sit tibi casta soror.
VI
Castra Macer sequitur: tenero quid fiet Amori?
Sit comes et collo fortiter arma gerat?
Et seu longa virum terrae via seu vaga ducent
Aequora, cum telis ad latus ire volet?
Ure, puer, quaeso, tua qui ferus otia liquit, 5
Atque iterum erronem sub tua signa voca.
Quod si militibus parces, erit hic quoque miles,
Ipse levem galea qui sibi portet aquam.
Castra peto, valeatque Venus valeantque puellae:
Et mihi sunt vires, et mihi facta tuba est. 10
Magna loquor, sed magnifice mihi magna locuto
Excutiunt clausae fortia verba fores.
Iuravi quotiens rediturum ad limina numquam!
Cum bene iuravi, pes tamen ipse redit.
Acer Amor, fractas utinam, tua tela, sagittas, 15
Si licet, extinctas adspiciamque faces!
Tu miserum torques, tu me mihi dira precari
Cogis et insana mente nefanda loqui.
Iam mala finissem leto, sed credula vitam
Spes fovet et fore cras semper ait melius. 20
Spes alit agricolas, Spes sulcis credit aratis
Semina, quae magno faenore reddat ager;
Haec laqueo volucres, haec captat arundine pisces,
Cum tenues hamos abdidit ante cibus;
Spes etiam valida solatur conpede vinctum: 25
Crura sonant ferro, sed canit inter opus;
Spes facilem Nemesim spondet mihi, sed negat illa;
Ei mihi, ne vincas, dura puella, deam.
Parce, per inmatura tuae precor ossa sororis:
Sic bene sub tenera parva quiescat humo. 30
Illa mihi sancta est, illius dona sepulcro
Et madefacta meis serta feram lacrimis,
Illius ad tumulum fugiam supplexque sedebo
Et mea cum muto fata querar cinere.
Non feret usque suum te propter flere clientem: 35
Illius ut verbis, sis mihi lenta, veto,
Ne tibi neglecti mittant mala somnia Manes,
Maestaque sopitae stet soror ante torum,
Qualis ab excelsa praeceps delapsa fenestra
Venit ad infernos sanguinolenta lacus. 40
Desino, ne dominae luctus renoventur acerbi:
Non ego sum tanti, ploret ut illa semel.
Nec lacrimis oculos digna est foedare loquaces:
Lena nocet nobis, ipsa puella bona est.
Lena necat miserum Phryne furtimque tabellas 45
Occulto portans itque reditque sinu.
Saepe, ego cum dominae dulces a limine duro
Adgnosco voces, haec negat esse domi,
Saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam
Nuntiat aut aliquas extimuisse minas. 50
Tunc morior curis, tunc mens mihi perdita fingit,
Quisve meam teneat, quot teneatve modis;
Tunc tibi, lena, precor diras: satis anxia vivas,
Moverit e votis pars quotacumque deos.
LIBER TERTIVS
I
Martis Romani festae uenere kalendae
- exoriens nostris hic fuit annus auis -
et uaga nunc certa discurrunt undique pompa
perque uias urbis munera perque domos.
Dicite, Pierides, quonam donetur honore 5
seu mea, seu fallor, cara Neaera tamen.
Carmine formosae, pretio capiuntur auare:
gaudeat, ut digna est, uersibus illa meis.
Lutea sed niueum inuoluat membrana libellum,
pumex et canas tondeat ante comas, 10
summaque praetexat tenuis fastigia chartae
indicet ut nomen littera facta tuum,
atque inter geminas pingantur cornua frontes:
sic etenim comptum mittere oportet opus.
Per uos, auctores huius mihi carminis, oro 15
Castaliamque umbram Pieriosque lacus,
ite domum cultumque illi donate libellum,
sicut erit: nullus defluat inde color.
Illa mihi referet, si nostri mutua cura est,
an minor, an toto pectore deciderim. 20
Sed primum meritam larga donate salute
atque haec submisso dicite uerba sono:
“Haec tibi uir quondam, nunc frater, casta Neaera,
mittit et accipias munera parua rogat,
teque suis iurat caram magis esse medullis, 25
siue sibi coniunx siue futura soror;
sed potius coniunx: huius spem nominis illi
auferet extincto pallida Ditis aqua.”
II
Qui primus caram iuueni carumque puellae
eripuit iuuenem, ferreus ille fuit;
durus et ille fuit, qui tantum ferre dolorem,
uiuere et erepta coniuge qui potuit.
Non ego firmus in hoc, non haec patientia nostro 5
ingenio: frangit fortia corda dolor;
nec mihi uera loqui pudor est uitaeque fateri,
tot mala perpessae, taedia nata meae.
Ergo cum tenuem fuero mutatus in umbram
candidaque ossa supra nigra fauilla teget, 10
ante meum ueniat longos incompta capillos
et fleat ante meum maesta Neaera rogum;
sed ueniat carae matris comitata dolore:
maereat haec genero, maereat illa uiro.
Praefatae ante meos manes animamque precatae 15
perfusaeque pias ante liquore manus,
pars quae sola mei superabit corporis, ossa
incinctae nigra candida ueste legent
et primum annoso spargent collecta lyaeo,
mox etiam niueo lacte parent, 20
post haec carbaseis umorem tollere uelis
atque in marmorea ponere sicca domo.