Maltinus tunicis demissis ambulat; est qui 25
inguen ad obscenum subductis usque; facetus
pastillos Rufillus olet, Gargonius hircum.
nil medium est. sunt qui nolint tetigisse nisi illas
quarum subsuta talos tegat instita veste;
contra alius nullam nisi olenti in fornice stantem. 30
quidam notus homo cum exiret fornice, ‘macte
virtute esto’ inquit sententia dia Catonis,
‘nam simul ac venas inflavit taetra libido,
huc iuvenes aequum est descendere, non alienas
permolere uxores.’ ‘nolim laudarier’ inquit 35
‘sic me’ mirator cunni Cupiennius albi.
audire est operae pretium, procedere recte
qui moechis non vultis, ut omni parte laborent,
utque illis multo corrupta dolore voluptas
atque haec rara cadat dura inter saepe pericla. 40
hic se praecipitem tecto dedit; ille flagellis
ad mortem caesus; fugiens hic decidit acrem
praedonum in turbam; dedit hic pro corpore nummos;
hunc perminxerunt calones; quin etiam illud
accidit, ut quidam testis caudamque salacem 45
demeteret ferro. ‘iure’ omnes; Galba negabat.
tutior at quanto merx est in classe secunda,
libertinarum dico, Sallustius in quas
non minus insanit quam qui moechatur. at hic si
qua res, qua ratio suaderet, quaque modeste 50
munifico esse licet, vellet bonus atque benignus
esse, daret quantum satis esset nec sibi damno
dedecorique foret. verum hoc se amplectitur uno,
hoc amat et laudat: ‘matronam nullam ego tango.’
ut quondam Marsaeus, amator Originis ille, 55
qui patrium mimae donat fundumque laremque,
‘nil fuerit mi’ inquit ‘cum uxoribus umquam alienis.’
verum est cum mimis, est cum meretricibus, unde
fama malum gravius quam res trahit. an tibi abunde
personam satis est, non illud quidquid ubique 60
officit, evitare? bonam deperdere famam,
rem patris oblimare, malum est ubicumque. quid inter
est in matrona, ancilla peccesne togata?
Villius in Fausta Sullae gener, hoc miser uno
nomine deceptus, poenas dedit usque superque 65
quam satis est, pugnis caesus ferroque petitus,
exclusus fore cum Longarenus foret intus.
huic si mutonis verbis mala tanta videnti
diceret haec animus: ‘quid vis tibi? numquid ego a te
magno prognatum deposco consule cunnum 70
velatumque stola mea cum conferbuit ira?’
quid responderet? ‘magno patre nata puella est.’
at quanto meliora monet pugnantiaque istis
dives opis natura suae, tu si modo recte
dispensare velis ac non fugienda petendis 75
immiscere. tuo vitio rerumne labores
nil referre putas? quare, ne paeniteat te,
desine matronas sectarier, unde laboris
plus haurire mali est quam ex re decerpere fructus.
nec magis huic inter niveos viridisque lapillos— 80
sit licet hoc, Cerinthe, tuum—tenerum est femur aut crus
rectius, atque etiam melius persaepe togatae est.
adde huc quod mercem sine fucis gestat, aperte
quod venale habet ostendit, nec siquid honesti est,
iactat habetque palam, quaerit quo turpia celet. 85
regibus hic mos est: ubi equos mercantur opertos
inspiciunt, ne si facies, ut saepe, decora
molli fulta pede est emptorem inducat hiantem,
quod pulcrae clunes, breve quod caput, ardua cervix.
hoc illi recte: ne corporis optima Lyncei 90
contemplere oculis, Hypsaea caecior illa
quae mala sunt spectes. ‘o crus! o bracchia!’ verum
depugis, nasuta, brevi latere ac pede longo est.
matronae praeter faciem nil cernere possis,
cetera, ni Catia est, demissa veste tegentis. 95
si interdicta petes, vallo circumdata—nam te
hoc facit insanum,—multae tibi tum officient res,
custodes, lectica, ciniflones, parasitae,
ad talos stola demissa et circumdata palla,
plurima, quae invideant pure apparere tibi rem. 100
altera, nil obstat: Cois tibi paene videre est
ut nudam, ne crure malo, ne sit pede turpi;
metiri possis oculo latus. an tibi mavis
insidias fieri pretiumque avellier ante
quam mercem ostendi? ‘leporem venator ut alta 105
in nive sectetur, positum sic tangere nolit’
cantat, et apponit ‘meus est amor huic similis; nam
transvolat in medio posita et fugientia captat.’
hiscine versiculis speras tibi posse dolores
atque aestus curasque gravis e pectore pelli? 110
nonne, cupidinibus statuat natura modum quem,
quid latura sibi quid sit dolitura negatum,
quaerere plus prodest et inane abscindere soldo?
num tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris
pocula? num esuriens fastidis omnia praeter 115
pavonem rhombumque? tument tibi cum inguina, num si
ancilla aut verna est praesto puer, impetus in quem
continuo fiat, malis tentigine rumpi?
non ego: namque parabilem amo venerem facilemque.
illam ‘post paulo: sed pluris: si exierit vir’ 120
Gallis, hanc Philodemus ait sibi quae neque magno
stet pretio neque cunctetur cum est iussa venire.
candida rectaque sit; munda hactenus ut neque longa
nec magis alba velit quam dat natura videri.
haec ubi supposuit dextro corpus mihi laevum 125
Ilia et Egeria est: do nomen quodlibet illi,
nec vereor ne dum futuo vir rure recurrat,
ianua frangatur, latret canis, undique magno
pulsa domus strepitu resonet, vae pallida lecto
desiliat mulier, miseram se conscia clamet, 130
cruribus haec metuat, doti deprensa, egomet mi.
discincta tunica fugiendum est ac pede nudo,
ne nummi pereant aut puga aut denique fama.
deprendi miserum est; Fabio vel iudice vincam.
1.4
Eupolis atque Cratinus Aristophanesque poetae,
atque alii, quorum comoedia prisca virorum est,
si quis erat dignus describi quod malus ac fur,
quod moechus foret aut sicarius aut alioqui
famosus, multa cum libertate notabant. 5
hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus
mutatis tantum pedibus numerisque; facetus,
emunctae naris, durus componere versus:
nam fuit hoc vitiosus: in hora saepe ducentos,
ut magnum, versus dictabat stans pede in uno: 10
cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles:
garrulus atque piger scribendi ferre laborem,
scribendi recte: nam ut multum, nil moror. ecce
Crispinus minimo me provocat: ‘accipe, si vis,
accipe iam tabulas; detur nobis locus, hora, 15
custodes; videamus uter plus scribere possit.’
di bene fecerunt inopis me quodque pusilli
finxerunt animi, raro et perpauca loquentis:
at tu conclusas hircinis follibus auras,
usque laborantis dum ferrum molliat ignis, 20
ut mavis imitare. beatus Fannius ultro
delatis capsis et imagine, cum mea nemo
scripta legat, vulgo recitare timentis ob hanc rem,
quod sunt quos genus hoc minime iuvat, utpote pluris
culpari dignos. quemvis media elige turba: 25
aut ob avaritiam aut misera ambitione labor
at:
hic nuptarum insanit amoribus, hic puerorum;
hunc capit argenti splendor; stupet Albius aere;
hic mutat merces surgente a sole ad eum quo
vespertina tepet regio, quin per mala praeceps 30
fertur uti pulvis collectus turbine, ne quid
summa deperdat metuens aut ampliet ut rem:
omnes hi metuunt versus, odere poetas.
‘faenum habet in cornu; longe fuge: dummodo risum
excutiat sibi, hic non cuiquam parcet amico; 35
et quodcumque semel chartis illeverit, omnis
gestiet a furno redeuntis scire lacuque,
et pueros et anus.’ agedum, pauca accipe contra.
primum ego me illorum dederim quibus esse poetas
excerpam numero: neque enim concludere versum 40
dixeris esse satis; neque si qui scribat uti nos
sermoni propiora, putes hunc esse poetam,
ingenium cui sit, cui mens divinior atque os
magna sonaturum, des nominis huius honorem.
idcirco quidam comoedia necne poema 45
esset quaesivere, quod acer spiritus ac vis
nec verbis nec rebus inest, nisi quod pede certo
differt sermoni, sermo merus. ‘at pater ardens
saevit, quod meretrice nepos insanus amica
filius uxorem grandi cum dote recuset, 50
ebrius et, magnum quod dedecus, ambulet ante
noctem cum facibus.’ numquid Pomponius istis
audiret leviora, pater si viveret? ergo
non satis est puris versum perscribere verbis,
quem si dissolvas, quivis stomachetur eodem 55
quo personatus pacto pater. his, ego quae nunc,
olim quae scripsit Lucilius, eripias si
tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum est
posterius facias, praeponens ultima primis,
non, ut si solvas ‘postquam Discordia taetra 60
Belli ferratos postis portasque refregit,’
invenias etiam disiecti membra poetae.
hactenus haec: alias iustum sit necne poema,
nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit
suspectum genus hoc scribendi. Sulcius acer 65
ambulat et Caprius, rauci male cumque libellis,
magnus uterque timor latronibus; at bene si quis
et vivat puris manibus contemnat utrumque.
ut sis tu similis Caeli Birrique latronum,
non ego sim Capri neque Sulci; cur metuas me? 70
nulla taberna meos habeat neque pila libellos,
quis manus insudet vulgi Hermogenisque Tigelli.
nec recito cuiquam nisi amicis, idque coactus,
non ubivis coramve quibuslibet. in medio qui
scripta foro recitent sunt multi quique lavantes: 75
suave locus voci resonat conclusus. inanis
hoc iuvat, haud illud quaerentis, num sine sensu,
tempore num faciant alieno. ‘laedere gaudes’
inquit, ‘et hoc studio pravus facis.’ unde petitum
hoc in me iacis? est auctor quis denique eorum 80
vixi cum quibus? absentem qui rodit amicum,
qui non defendit alio culpante, solutos
qui captat risus hominum famamque dicacis,
fingere qui non visa potest, conmissa tacere
qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. 85
saepe tribus lectis videas cenare quaternos,
e quibus unus amet quavis aspergere cunctos
praeter eum qui praebet aquam; post hunc quoque potus,
condita cum verax aperit praecordia Liber.
hic tibi comis et urbanus liberque videtur, 90
infesto nigris. ego si risi quod ineptus
pastillos Rufillus olet, Gorgonius hircum,
lividus et mordax videor tibi? mentio si quae
de Capitolini furtis iniecta Petilli
te coram fuerit, defendas ut tuus est mos: 95
‘me Capitolinus convictore usus amicoque
a puero est, causaque mea permulta rogatus
fecit, et incolumis laetor quod vivit in urbe;
sed tamen admiror, quo pacto iudicium illud
fugerit.’ hic nigrae sucus lolliginis, haec est 100
aerugo mera: quod vitium procul afore chartis
atque animo, prius ut, si quid promittere de me
possum aliud vere, promitto. liberius si
dixero quid, si forte iocosius, hoc mihi iuris
cum venia dabis: insuevit pater optimus hoc me, 105
ut fugerem exemplis vitiorum quaeque notando.
cum me hortaretur, parce, frugaliter, atque
viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset,
‘nonne vides Albi ut male vivat filius, utque
Baius inops? magnum documentum ne patriam rem 110
perdere quis velit’: a turpi meretricis amore
cum deterreret, ‘Scetani dissimilis sis’:
ne sequerer moechas concessa cum venere uti
possem, ‘deprensi non bella est fama Treboni’
aiebat: ‘sapiens, vitatu quidque petitu 115
sit melius, causas reddet tibi: mi satis est si
traditum ab antiquis morem servare tuamque,
dum custodis eges, vitam famamque tueri
incolumem possum; simul ac duraverit aetas
membra animumque tuum, nabis sine cortice.’ sic me 120
formabat puerum dictis; et sive iubebat
ut facerem quid, ‘habes auctorem quo facias hoc’;
unum ex iudicibus selectis obiciebat;
sive vetabat, ‘an hoc inhonestum et inutile factu
necne sit addubites, flagret rumore malo cum 125
hic atque ille?’ avidos vicinum funus ut aegros
exanimat mortisque metu sibi parcere cogit,
sic teneros animos aliena opprobria saepe
absterrent vitiis. ex hoc ego sanus ab illis,
perniciem quaecumque ferunt, mediocribus et quis 130
ignoscas vitiis teneor. fortassis et istinc
largiter abstulerit longa aetas, liber amicus,
consilium proprium: neque enim, cum lectulus aut me
porticus excepit, desum mihi: ‘rectius hoc est:
hoc faciens vivam melius: sic dulcis amicis 135
occurram: hoc quidam non belle; numquid ego illi
imprudens olim faciam simile?’ haec ego mecum
compressis agito labris; ubi quid datur oti
illudo chartis. hoc est mediocribus illis
ex vitiis unum; cui si concedere nolis, 140
multa poetarum veniat manus auxilio quae
sit mihi (nam multo plures sumus), ac veluti te
Iudaei cogemus in hanc concedere turbam.
1.5
Egressum magna me accepit Aricia Roma
hospitio modico: rhetor comes Heliodorus,
Graecorum longe doctissimus; inde Forum Appi,
differtum nautis, cauponibus atque malignis.
hoc iter ignavi divisimus, altius ac nos 5
praecinctis unum: minus est gravis Appia tardis.
hic ego propter aquam, quod erat deterrima, ventri
indico bellum, cenantis haud animo aequo
exspectans comites. iam nox inducere terris
umbras et caelo diffundere signa parabat. 10
tum pueri nautis, pueris convicia nautae
ingerere. ‘huc appelle!’ ‘trecentos inseris: ohe
iam satis est!’ dum aes exigitur, dum mula ligatur,
tota abit hora. mali culices ranaeque palustres
avertunt somnos, absentem ut cantat amicam 15
multa prolutus vappa nauta atque viator
certatim: tandem fessus dormire viator
incipit, ac missae pastum retinacula mulae
nauta piger saxo religat stertitque supinus.
iamque dies aderat, nil cum procedere lintrem 20
sentimus, donec cerebrosus prosilit unus
ac mulae nautaeque caput lumbosque saligno
fuste dolat. quarta vix demum exponimur hora.
ora manusque tua lavimus, Feronia, lympha.
milia tum pransi tria repimus atque subimus 25
impositum saxis late candentibus Anxur.
huc venturus erat Maecenas optimus atque
Cocceius, missi magnis de rebus uterque
legati, aversos soliti componere amicos.
hic oculis ego nigra meis collyria lippus 30
illinere. interea Maecenas advenit atque
Cocceius Capitoque simul Fonteius, ad unguem
factus homo, Antoni non ut magis alter amicus.
Fundos Aufidio Lusco praetore libenter
linquimus, insani ridentes praemia scribae: 35
praetextam et latum clavum prunaeque vatillum.
in Mamurrarum lassi deinde urbe manemus,
Murena praebente domum, Capitone culinam.
postera lux oritur multo gratissima; namque
Plotius et Varius Sinuessae Vergiliusque 40
occurrunt, animae qualis neque candidiores
terra tulit neque quis me sit devinctior alter.
o qui complexus et gaudia quanta fuerunt!
nil ego contulerim iucundo sanus amico.
proxima Campano ponti quae villula, tectum 45
praebuit, et parochi quae debent ligna salemque.
hinc muli Capuae clitellas tempore ponunt.
lusum it Maecenas, dormitum ego Vergiliusque;
namque pila lippis inimicum et ludere crudis.
hinc nos Coccei recipit plenissima villa, 50
quae super est Caudi cauponas. nunc mihi paucis
Sarmenti scurrae pugnam Messique Cicerri,
Musa, velim memores, et quo patre natus uterque
contulerit litis. Messi clarum genus Osci;
Sarmenti domina exstat: ab his maioribus orti 55
ad pugnam venere. prior Sarmentus: ‘equi te
esse feri similem dico.’ ridemus, et ipse
Messius ‘accipio,’ caput et movet. ‘o, tua cornu
ni foret exsecto frons,’ inquit, ‘quid faceres, cum
sic mutilus minitaris?’ at illi foeda cicatrix 60
saetosam laevi frontem turpaverat oris.
Campanum in morbum, in faciem permulta iocatus,
pastorem saltaret uti Cyclopa rogabat:
nil illi larva aut tragicis opus esse cothurnis.
multa Cicirrus ad haec: donasset iamne catenam 65
ex voto Laribus, quaerebat; scriba quod esset,
nilo deterius dominae ius esse. rogabat
denique cur umquam fugisset, cui satis una
farris libra foret, gracili sic tamque pusillo.
prorsus iucunde cenam producimus illam. 70
tendimus hinc recta Beneventum; ubi sedulus hospes
paene macros arsit dum turdos versat in igni:
Latin Verse Satire Page 7