by John Milton
* * *
1 the Neapolitan singer Leonora Baroni, whom Milton may have heard in the palace of Cardinal Barberini in Rome.
2 perhaps the Holy Ghost, third person of the Trinity.
Ad eandem
Altera Torquatum cepit Leonora Poëtam,
Cujus ab insano cessit amore furens.1
Ah miser ille tuo quantò feliciùs ævo
Perditus, et propter te, Leonora, foret!
5
Et te Pieriâ sensisset voce canentem
Aurea maternæ fila movere lyræ!2
Quamvis Dircæo torsisset lumina Pentheo3
Sævior, aut totus desipuisset iners,
Tu tamen errantes cæcâ vertigine sensus
10
Voce eadem poteras composuisse tuâ;
Et poteras ægro spirans sub corde quietem
Flexanimo cantu restituisse sibi.
To the same
Another Leonora captured the poet Torquato, / from excessive love of whom he went mad.1 / Ah, unfortunate man, how much more happily in your age / he might have been ruined, and for you, Leonora! / And he would have heard you singing with Pierian voice [5] / to set in motion the golden strings of your mother’s lute.2 / Although he had rolled his eyes more furiously than Dircean Pentheus,3 / or raved to total immobility, / you still could have quieted his wandering senses / in their blind giddiness by your voice; [10] / and you, breathing peace beneath his suffering heart, / could have restored him to himself with your heart-moving song.
(Feb. ? 1639)
* * *
1 Torquato Tasso had spells of derangement for many years before his death in 1595; his love for Leonora d’Este, sister of his patron Alfonso, Duke of Ferrara, was romantically given as the cause.
2 Adriana Baroni, an accomplished musician and lutist. Pierian refers to the Muses.
3 a king of Thebes, who was torn to pieces by followers of Bacchus.
Ad eandem
Credula quid liquidam Sirena, Neapoli, jactas,
Claraque Parthenopes1 fana Achelöiados,
Littoreamque tuâ defunctam Naiada ripâ
Corpora Chalcidico sacra dedisse rogo?
5
Illa quidem vivitque, et amœnâ Tibridis undâ
Mutavit rauci murmura Pausilipi.2
Illic Romulidûm studiis ornata secundis,
Atque homines cantu detinet atque Deos.
To the same
Why, credulous Naples, do you vaunt your clear-voiced Siren / and the famous temple of Parthenope,1 daughter of Achelous, / and your shore-Naiad, perished on the coast, / her consecrated body to be dedicated on a Chalcidian pyre? / In truth she lives and, for the delightful surge of the Tiber, [5] / has exchanged the roaring of raucous Pausilipus.2 / There, honored by the favorable zeal of the sons of Romulus, / she detains both men and gods with her song.
(Feb. ? 1639)
* * *
1 a siren, who, after drowning herself because of Ulysses’ escape, was washed ashore in the bay of Naples, an area settled by Greeks from Chalcis.
2 a mountain northwest of Naples, through which a much travelled road passed. Leonora, now in Rome, has left the noise of Naples behind.
Epitaphium Damonis1
ARGUMENTUM
Thyrsis et Damon ejusdem viciniæ Pastores, eadem studia sequuti a pueritiâ amici erant, ut qui plurimùm. Thyrsis animi causâ profectus peregrè de obitu Damonis nuncium accepit.2 Domum postea reversus, et rem ita esse comperto, se, suamque solitudinem hoc carmine deplorat. Damonis autem sub personâ hîc intelligitur Carolus Deodatus ex urbe Hetruriæ Luca paterno genere oriundus, cætera Anglus; ingenio, doctrina, clarissimisque cæteris virtutibus, dum viveret, juvenis egregius.
Himerides3 nymphæ (nam vos et Daphnin et Hylan,
Et plorata diu meministis fata Bionis)
Dicite Sicelicum Thamesina per oppida carmen:
Quas miser effudit voces, quæ murmura Thyrsis,
5
Et quibus assiduis exercuit antra querelis,
Fluminaque, fontesque vagos, nemorumque recessus,
Dum sibi præreptum queritur Damona, neque altam
Luctibus exemit noctem loca sola pererrans.
Et jam bis4 viridi surgebat culmus arista,
10
Et totidem flavas numerabant horrea messes,
Ex quo summa dies tulerat Damona sub umbras,
Nec dum aderat Thyrsis; pastorem scilicet ilium
Dulcis amor Musæ Thusca retinebat in urbe.
Ast ubi mens expleta domum, pecorisque relicti5
15
Cura vocat, simul assuetâ sedítque sub ulmo,
Turn vero amissum turn denique sentit amicum,
Cœpit et immensum sic exonerare dolorem.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Hei mihi! quæ terris, quæ dicam numina cœlo,
20
Postquam te immiti rapuerunt funere, Damon;
Siccine nos linquis, tua sic sine nomine virtus
Ibit, et obscuris numero sociabitur umbris?
At non ille,6 animas virgâ qui dividit aureâ,
Ista velit, dignumque tui te ducat in agmen,
25
Ignavumque procul pecus arceat omne silentum.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Quicquid erit, certè nisi me lupus antè videbit,7
Indeplorato non comminuere sepulcro,
Constabitque tuus tibi honos, longúmque vigebit
30
Inter pastores: Illi tibi vota secundo
Solvere post Daphnin, post Daphnin dicere laudes
Gaudebunt, dum rura Pales, dum Faunus amabit:8
Si quid id est, priscamque fidem coluisse, piúmque,
Palladiásque artes, sociúmque habuisse canorum.
35
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Hæc tibi certa manent, tibi erunt hæc præmia, Damon,
At mihi quid tandem fiet modò? quis mihi fidus
Hærebit lateri comes, ut tu sæpe solebas
Frigoribus duris, et per loca fœta pruinis,
40
Aut rapido sub sole, siti morientibus herbis?
Sive opus in magnos fuit eminùs ire leones
Aut avidos terrere lupos præsepibus altis;
Quis fando sopire diem, cantuque solebit?
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
45
Pectora cui credam? quis me lenire docebit
Mordaces curas, quis longam fallere noctem
Dulcibus alloquiis, grato cùm sibilat igni
Molle pyrum, et nucibus strepitat focus, at malus auster
Miscet cuncta foris, et desuper intonat ulmo.
50
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Aut æstate, dies medio dum vertitur axe,
Cum Pan æsculeâ somnum capit abditus umbrâ,
Et repetunt sub aquis sibi nota sedilia nymphæ,
Pastoresque latent, stertit sub sæpe colonus,
55
Quis mihi blanditiásque tuas, quis turn mihi risus,
Cecropiosque sales9 referet, cultosque lepores?
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
At jam solus agros, jam pascua solus oberro,
Sicubi ramosæ densantur vallibus umbræ,
60
Hic serum expecto, supra caput imber et Eurus10
Triste sonant, fractæque agitata crepuscula silvæ.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Heu quàm culta mihi priùs arva procacibus herbis
Involvuntur, et ipsa situ seges alta fatiscit!
65
Innuba neglecto marcescit et uva racemo,
Nec myrteta juvant; ovium quoque tædet, at illæ
Mœrent, inque suum convertunt ora magistrum.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Tityrus ad corylos vocat, Alphesibœus ad ornos,
70
>
Ad salices Ægon, ad flumina pulcher Amyntas,11
Hic gelidi fontes, hîc illita gramina musco,
Hic Zephyri, hîc placidas interstrepit arbutus undas;
Ista canunt surdo, frutices ego nactus abibam.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
75
Mopsus12 ad hæc, nam me redeuntem forte notârat
(Et callebat avium linguas, et sydera Mopsus)
Thyrsi quid hoc? dixit, quæ te coquit improba bilis?
Aut te perdit amor, aut te malè fascinat astrum,
Saturni13 grave sæpe fuit pastoribus astrum,
80
Intimaque obliquo figit præcordia plumbo.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Mirantur nymphæ, et quid te, Thyrsi, futurum est?
Quid tibi vis? ajunt, non hæc solet esse juventæ
Nubila frons, oculique truces, vultusque seven,
85
Illa choros, lususque leves, et semper amorem
Jure petit, bis ille miser qui serus amavit.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Venit Hyas, Dryopéque, et filia Baucidis Ægle
Docta modos, citharæque sciens, sed perdita fastu,
90
Venit Idumanii Chloris vicina fluenti;14
Nil me blanditiæ, nil me solantia verba,
Nil me, si quid adest, movet, aut spes ulla futuri.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Hei mihi quam similes ludunt per prata juvenci,
95
Omnes unanimi secum sibi lege sodales,
Nec magis hunc alio quisquam secernit amicum
De grege, sic densi veniunt ad pabula thoes,
Inque vicem hirsuti paribus junguntur onagri;
Lex eadem pelagi, deserto in littore Proteus15
100
Agmina phocarum numerat, vilisque volucrum
Passer habet semper quicum sit, et omnia circum
Farra libens volitet, serò sua tecta revisens,
Quem si fors letho objecit, seu milvus adunco
Fata tulit rostro, seu stravit arundine fossor,
105
Protinus ille alium socio petit inde volatu.
Nos durum genus, et diris exercita fatis
Gens, homines, aliena animis, et pectore discors,
Vix sibi quisque parem de millibus invenit unum,
Aut si sors dederit tandem non aspera votis,
110
Ilium inopina dies quâ non speraveris horâ
Surripit, æternum linquens in sæcula damnum.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Heu quis me ignotas traxit vagus error in oras
Ire per aëreas rupes, Alpemque nivosam!
115
Ecquid erat tanti Romam vidisse sepultam?
Quamvis illa foret, qualem dum viseret olim,
Tityrus16 ipse suas et oves et rura reliquit;
Ut te tam dulci possem caruisse sodale,
Possem tot maria alta, tot interponere montes,
120
Tot sylvas, tot saxa tibi, fluviosque sonantes?
Ah certè extremum licuisset tangere dextram,
Et bene compositos placidè morientis ocellos,
Et dixisse vale, nostri memor ibis ad astra.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
125
Quamquam etiam vestri nunquam meminisse pigebit,
Pastores Thusci, Musis operata juventus,
Hic Charis, atque Lepos; et Thuscus tu quoque Damon,
Antiquâ genus unde petis Lucumonis ab urbe.
O ego quantus eram, gelidi cum stratus ad Ami
130
Murmura, populeumque nemus, quà mollior herba,
Carpere nunc violas, nunc summas carpere myrtos,
Et potui Lycidæ certantem audire Menalcam.
Ipse etiam tentare ausus sum,17 nec puto multûm
Displicui, nam sunt et apud me munera18 vestra
135
Fiscellæ, calathique et cerea vincla cicutæ,
Quin et nostra suas docuerunt nomina fagos
Et Datis, et Fancinus, erant et vocibus ambo
Et studiis noti, Lydorum19 sanguinis ambo.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni
140
Hæc mihi turn læto dictabat roscida luna,
Dum solus teneros claudebam cratibus hœdos.
Ah quoties dixi, cùm te cinis ater habebat,
Nunc canit, aut lepori nunc tendit retia Damon,
Vimina nunc texit, varios sibi quod sit in usus;
145
Et quæ turn facili sperabam mente futura
Arripui voto levis, et præsentia finxi,
Heus bone numquid agis? nisi te quid forte retardat,
Imus? et argutâ paulùm recubamus in umbra,
Aut ad aquas Colni,20 aut ubi jugera Cassibelauni?
150
Tu mihi percurres medicos, tua gramina, succos,
Helleborúmque, humilésque crocos, foliûmque hyacinthi,
Quasque habet ista palus herbas, artesque medentûm.
Ah pereant herbæ, pereant artesque medentûm,
Gramina, postquam ipsi nil profecere magistro.
155
Ipse etiam, nam nescio quid mihi grande sonabat
Fistula, ab undecimâ jam lux est altera nocte,21
Et turn forte novis admôram labra cicutis,
Dissiluere tamen rupta compage, nec ultra
Ferre graves potuere sonos, dubito quoque ne sim
160
Turgidulus, tamen et referam, vos cedite silvæ.
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
Ipse ego Dardanias Rutupina per æquora puppes
Dicam,22 et Pandrasidos regnum vetus Inogeniæ,
Brennúmque Arviragúmque duces, priscúmque Belinum,
165
Et tandem Armoricos Britonum sub lege colonos;
Turn gravidam Arturo fatali fraude Jögernen,
Mendaces vultus, assumptáque Gorlöis arma,
Merlini dolus. O mihi turn si vita supersit,
Tu procul annosa pendebis fistula pinu
170
Multùm oblita mihi, aut patriis mutata camœnis
Brittonicum strides, quid enim? omnia non licet uni
Non sperasse uni licet omnis, mi satis ampla
Merces, et mihi grande decus (sim ignotus in ævum
Turn licet, externo penitúsque inglorius orbi)
175
Si me flava comas legat Usa, et potor Alauni,
Vorticibúsque frequens Abra, et nemus omne Treantæ,
Et Thamesis meus ante omnes, et fusca metallis
Tamara, et extremis me discant Orcades undis.23
Ite domum impasti, domino jam non vacat, agni.
180
Hæc tibi servabam lentâ sub cortice lauri,
Hæc, et plura simul, turn quæ mihi pocula24 Mansus,
Mansus Chalcidicæ25 non ultima gloria ripæ
Bina dedit, mirum artis opus, mirandus et ipse,
Et circùm gemino cælaverat argumento:
185
In medio rubri maris unda, et odoriferum ver,
Littora longa Arabum, et sudantes balsama silvæ,
Has inter Phœnix divina avis, unica terris
Cæruleùm fulgens diversicoloribus alis
Auroram vitreis surgentem respicit undis.
190
Parte alia polus omnipatens, et magnus Olympus,
Quis putet? hic quoque Amor,26 pictæque in nube pharetræ,
Arma corusca faces, et spicula tincta pyropo;
Nec tenues animas, pectúsque ignobile vulgi
Hinc ferit, at circùm flammantia lumina torquens
195
Semper in erectum spargit sua tela per orbes
Impiger, et pronos nunquam collimat ad ictus,
Hinc mentes ardere sacræ, formæque deorum.
Tu quoque in his, nec me fallit spes lubrica, Damon,
Tu quoque in his certè es, nam quò tua dulcis abiret
200
Sanctáque simplicitas, nam quò tua Candida virtus?
Nec te Lethæo fas quæsivisse sub orco,27
Nec tibi conveniunt lacrymæ, nec flebimus ultrà,
Ite procul lacrymæ, purum colit æthera Damon,
Æthera purus habet, pluvium pede reppulit arcum;
205
Heroúmque animas inter, divósque perennes,
Æthereos haurit latices et gaudia potat
Ore Sacro. Quin tu cœli post jura recepta
Dexter ades, placidúsque fave quicúnque vocaris,
Seu tu noster eris Damon, sive æquior audis
210
Diodatus, quo te divino nomine28 cuncti
Cœlicolæ norint, sylvísque vocabere Damon.
Quòd tibi purpureus pudor, et sine labe juventus
Grata fuit, quòd nulla tori libata voluptas,
En etiam tibi virginei servantur honores;29
215
Ipse caput nitidum cinctus rutilante corona,
Lætáque frondentis gestans umbracula palmæ
Æternùm perages immortales hymenæos;
Cantus ubi, choreisque furit lyra mista beatis,
Festa Sionæo bacchantur et Orgia Thyrso.30
Damon’s Epitaph1
ARGUMENT
Thyrsis and Damon, shepherds of the same neighborhood, were friends from childhood, since for the most part they had followed the same studies. Thyrsis received the news concerning Damon’s death, travelling abroad for the sake of amusement.2 Afterwards having returned home and upon having ascertained this to be so, he bewailed himself and his loneliness in this song. Moreover Charles Diodati as seen here in the person of Damon, descended through paternal forebears from the Etrurian city of Lucca, in other respects an Englishman; a youth distinguished while he lived by genius, learning, and the other most honorable virtues.