Hic occasus datust: at Horatius inclutus saltu...
133
Priscianus, ap. G.L., II, 504, 22 K: Vetustissimi inveniuntur etiam produxisse... paenultimam.... —
‘Adnuit sese mecum decernere ferro.
134
Festus, 540, 10: ‘Tolerare,’ patienter ferre... —
ferro se caedi quam dictis his toleraret.
135
Festus, 348, 4: ‘Quamde’ pro quam... —
‘quamde tuas omnes legiones ac populares.
136
Festus, 426, 2: ‘Sum’ pro ‘eum’... —
At sese, sum quae dederat in luminis oras,
137
Festus, 188, 30: ‘Ningulus’ nullus... —
‘qui ferro minitere atque in te ningulus...’
138
Festus, 530, 25: ‘
Haec inter se totum egere diem tuditantes.
139
Quintilianus, I, 5, 12: Nam duos in uno nomine faciebat barbarismos Tinga Placentinus... preculam pro pergula dicens.... At in eadem vitii geminatione —
Mettoeoque Fufetioeo
dicens Ennius poetico iure defenditur.
140
Macrobius, ap. G.L., V, 651, 32 K: ‘Tractare’ saepe trahere.... Ennius —
tractatus per aequora campi
141–2
Priscianus, ap. G.L., II, 206, 22 K: Vetustissimi... ‘homo homonis’ declinaverunt. Ennius —
Vulturus in silvis miserum mandebat homonem. Heu! Quam crudeli condebat membra sepulchro!
Cp. Charis., ap. G.L., I, 147, 15 K: Serv., ad Aen., VI, 595. Schol. Bamb., ad Stat., Theb., III, 508.
143
Servius, ad Aen., II, 313: ‘Clangor’: Plerumque... ad tubam evertuntur civitates sicut Albam Tullus Hostilius iussit everti.
Priscianus, ap. G.L., II, 450, 2 K:... in nominationibus id est ὀνοματοποιΐαις, sive nominum seu verborum novis conformationibus non omnes declinationes motus sunt quaerendi... taratantara Ennius —
At tuba terribili sonitu taratantara dixit.
Cp. Serv., ad Aen., IX, 501: ‘At tuba terribilem sonitum.’
Servius ad 486: ‘At domus interior’: de Albano excidio translatus est locus.
144
Servius (auctus) ad Aen., III, 333: ‘Reddita’ more veteri pro ‘data’ accipiendum est... —
isque dies postquam Ancus Marcius regna recepit,
pro ‘accepit.’
145
Macrobius, S., VI, 4, 3 (ad Georg., II, 462): Pulchre ‘vomit undam’ et antique: nam Ennius ait —
et Tiberis flumen vomit in mare salsum,
146–7
Festus, 346, 14: ‘Quaesere’ ponitur ab antiquis pro quaerere... —
Ostia munita est: idem loca navibus celsis munda facit nautisque mari quaesentibus vitam.
Cp. Paul., ex F., 397, 3; 121, 3; Fest., 20, 7.
148
Servius (auctus) ad Aen., XI, 326: Quidam ‘texamus’ proprie dictum tradunt quia loca in quibus naves fiunt Graeco ναυπήγια Latine textrina dici: Ennius —
Isdem campus habet textrinum navibus longis.
Cp. Cic., Orat., 47, 157.
149
Festus, 400, 29: Ennius iocatus videtur... et lib. II —
i caerula prata.
Liber III
150
Nonius, 51, 7: ‘Laevum’ significari veteres putant quasi a levando.... Ennius annali lib. III —
Olim de caelo laevum dedit inclutus signum.
151–2
Probus, ad Verg., Ecl., VI, 31: Pro aere venti hic extrinsecus accipiuntur: ad quod argumentum collegimus Ennii exemplum de Annalium tertio —
et densis aquila pinnis obnixa volabat vento quem perhibent Graium genus aera lingua.
153
Schol. Bern. ad Georg., IV, 7: ‘Laeva,’ prospera... ut Ennius ait —
ab laeva rite probatum.
154
Festus, 428, 11: ‘Sos’... interdum pro suos... Ennius —
Postquam lumina sis oculis bonus Ancus reliquit,
Cp. Paul, ex F., 429, 10. Lucret., III, 1025: Lumina sis oculis etiam bonus Ancus reliquit.
155
Festus, 426, 33: ‘Solum,’ terram. Ennius lib. III —
Tarquinio dedit imperium simul et sola regni.
156
Festus, 428, 11: ‘Sos’ pro ‘eos.’... Ennius lib. III —
Circum sos quae sunt magnae gentes opulentae.
157
Servius, ad Aen., VI, 219: ‘lavant frigentis et ungunt’: versus Ennii, qui ait —
Exin Tarquinium bona femina lavit et unxit.
Cp. Donat., in Ter., Hec., I, 2, 60.
158
Festus, 284,22: ‘Prodinunt,’ prodeunt... —
Prodinunt famuli: tum candida lumina lucent.
Cp. Paul., ex F., 285, 8.
159
Macrobius, S., I, 4, 17: Animadvertendum est... quod etiam qua noctu’ dixerit (Ennius). Et hoc posuit in Annalium septimo, in quorum tertio clarius idem dixit —
‘Hac noctu filo pendebit Etruria tota.
160–61
Macrobius, S., VI, 1, 16: Concurrunt undique telis | indomiti agricolae’ (Aen., VII, 520–1). Ennius in III —
Postquam defessi sunt stare et spargere sese hastis ansatis, concurrunt undique telis.
162
Macrobius, S., VI, 1,9: ‘Axem humero torquet stellis ardentibus aptum’ (Aen. IV, 482; VI, 797)... —
Caelum prospexit stellis fulgentibus aptum.
163
Gellius, I, 22, 14: An ‘superesse’ dixerint veteres pro ‘restare et perficiendae rei deesse’ quaerebamus... invenimus in tertio Enni Annalium in hoc versu —
Inde sibi memorat unum superesse laborem:
id est reliquum esse et restare, quod quia id est, divise pronuntiandum est.
Liber IV
164
Macrobius, S., VI, 1, 17: ‘Summa nituntur opum vi’ (Aen., XII, 552). Ennius in quarto —
Romani scalis summa nituntur opum vi.
Cp. Serv., ad Aen., XII, 552.
165
Paulus, ex F., 16, 22: Anxur vocabatur quae nunc Tarracina dicitur Vulscae gentis, sicut ait Ennius —
Vulsculus perdidit Anxur.
166
Cicero, de Re Pub., I, 16, 25: Id... postea ne nostrum quidem Ennium fugit, qui ut scribit, anno trecentesimo quinquagesimo fere post Romam conditam —
— nonis Iunis soli luna obstitit et nox.
Liber V
167
Festus, 194, 12: ‘Occasus’... E. pro occasione est usus... in lib. V —
Inicit inritatus, tenet occasus, iuvat res.
168
Nonius, 556, 19: ‘Ansatae’ iaculamenta cum ansis... —
ansatas mittunt de turribus
169
Priscianus, ap. G.L., II, 428, 14 K: ‘Misereo’... vetustissimi sunt usi... —
Cogebant hostes lacrumantes ut misererent.
170
Acro, ad Hor., Ep., II, 2, 98:... Romani quondam pugnaverunt cum hostibus Samnitibus usque ad noctem; unde et Ennius inquit —
Bellum aequis manibus nox intempesta diremit.
171
Macrobius, S., VI, 4, 4: ‘Agmen’ pro actu et ductu quodam ponere non inelegans est, ut ‘leni fluit agmine Thybris’ (Aen., II, 782). Immo et antiquum est. Ennius enim in quinto ait —
quod per amoenam urbem leni fluit agmine flumen.
172
Nonius, 226, 29: ‘Stirpem’... masculino E. Annalium lib. V —
nomine Burrus uti memorant a stirpe supremo.
Cp. Fest., 454, 28: 402, 16.
Liber VI
173
Servius, ad Aen., IX, 526 (528): (‘ingentis) oras evolvite belli.’ Hoc est... ‘narrate non tantum initia sed etiam extrema bellorum’; nam orae sunt extremitates. Servius auctus: Est autem Ennianum —
Quis potis ingentis oras evolvere belli?
174–6
Cicero, de Div., II, 56, 116: Herodotum cur veraciorem ducam Ennio? Num minus ille potuit de Croeso quam de Pyrrho fingere Ennius? Quis enim est qui credat Apollinis ex oraculo Pyrrho esse responsum? —
‘Aio te Aiacida Romanos vincere posse.’
Primum Latine Apollo numquam locutus est; deinde ista sors inaudita Graecis est; praeterea Pyrrhi temporibus iam Apollo versus facere desierat; postremo, quamquam semper fuit, ut apud Ennium est, —
‘stolidum genus Aeacidarum bellipotentes sunt magis quam sapientipotentes;
tamen hanc amphiboliam versus intellegere potuisset ‘vincere te Romanos’ nihilo magis in se quam in Romanos valere.
Cp. (vers. 174): Quintil., VII, 9, 6: ‘Aurel. Vict.,’ de vir. illustr., 35, 1; Ammian. Marcell., XXIII, 5, 9; Porphyr. ad Hor., A.P., 403; Charisius, ap. G.L., I, 271, 28 K: et alibi.
177
Valla, ad Iuv., VII, 134: ‘Stlataria.’ Probus exponit illecebrosa. Ennius —
et melior navis quam quae stlataria portat.
178
Festus, 170, fin.: ‘Navus’ celer ac strenuus.... Ennius lib. VI —
Navus repertus homo, Graio patre Graius homo, rex.
179
Festus, 424, 27:
Intus in occulto mussabat.
Cp. Paul., ex F., 425, 5: 127, 6.
180
Macrobius, S., VI, 1, 54: ‘Pulverulentus eques furit; omnes arma requirunt’ (Aen., VII, 625)... —
Balantum pecudes quatit; omnes arma requirunt.
181–5
Macrobius, S., VI, 2, 27:
Itur in antiquam silvam stabula alta ferarum. Procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex fraxineaeque trabes cuneis, et fissile robur scinditur; advolvunt ingentes montibus ornos. (Aen., VI, 179 ff.; cp. Aen., XI, 134 ff.)
Ennius in VI —
Incedunt arbusta per alta, securibus caedunt. Percellunt magnas quercus, exciditur ilex, fraxinus frangitur atque abies consternitur alta, pinus proceras pervortunt; omne sonabat arbustum fremitu silvai frondosai.
Homerus, Il., XXIII, 114:
οἱ δ᾿ ἴσαν ὑλοτόμους πελέκεας ἐν χερσὶν ἔχοντες σειράς τ᾿ εὐπλέκτους· πρὸ δ᾿ ἄρ᾿ οὐρῆες κίον αὐτῶν· πολλὰ δ᾿ ἄναντα κάταντα πάραντά τε δόχμιά τ᾿ ἦλθον. ἀλλ᾿ ὅτε δὴ κνημοὺς προσέβαν πολυπίδακος Ἴδης, αὐτίκ᾿ ἄρα δρῦς ὑψικόμους ταναήκεϊ χαλκῷ τάμνον ἐπειγόμενοι· ταὶ δὲ μεγάλα κτυπέουσαι πῖπτον. τὰς μὲν ἔπειτα διαπλήσσοντες Ἀχαιοὶ ἔκδεον ἡμιόνων· ταὶ δὲ χθόνα ποσσὶ δατεῦντο ἐλδόμεναι πεδίοιο διὰ ῥωπήϊα πυκνά.
186–93
Cicero, de Off., I, 12, 38: Pyrrhi quidem de captivis reddendis illa praeclara —
‘Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis nec cauponantes bellum sed belligerantes
ferro non auro vitam cernamus utrique; vosne velit an me regnare era, quidve ferat Fors, 190virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum: quorum virtuti belli fortuna pepercit, eorundem libertati me parcere certum est. Dono, ducite, doque volentibus cum magnis dis.’
Cp. Serv. ad Aen., X, 532; XII, 709; Verg., Aen., V, 385: Ducere dona iube. III, 12 cum sociis natoque Penatibus et magnis dis. VIII, 679 cum... magnis dis.
194–5
Cicero, de Senect., 6, 16: Ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset; tamen is cum sententia senatus inclinaret ad pacem cum Pyrrho foedusque faciendum, non dubitavit dicere illa quae versibus persecutus est Ennius —
‘Quo vobis mentes rectae quae stare solebant ante hac, dementes sese flexere viai?
Hom., Il., XXIV, 201: ὤ μοι, πῇ δή τοι φρένες οἴχονθ᾿ ᾗς τὸ πάρος περ | ἔκλε᾿ ἐπ᾿ ἀνθρώπους;
196
Donatus, ad Ter., Phorm., V, 4, 2: ‘Parare animo’; et venuste additum animo. Ennius sexto —
‘Sed, quid ego hic animo lamentor?
Od., XI, 418: ὀλοφύραο θυμῷ.
197
Varro, L.L., VII, 41: Apud Ennium —
Orator sine pace redit regique refert rem,
orator dictus ab oratione.
198–9
Schol. Veron., ad Aen., V, 473: ‘Hic victor superans (animis tauroque superbus)’.... Ennius in VI —
‘aut animos superant atque aspera prima ... fera belli spernunt...
200–2
Nonius, 150, 5: ‘Prognariter,’ strenue fortiter et constanter.... —
‘Divi hoc audite parumper; ut pro Romano populo prognariter armis certando prudens animam de corpore mitto,
203
Festus, 438, 28:
VI —
Iumen
aut cd. ast olim V animos cd. animo Keil fort. animis aspera prima Keil (Rh. Mus. VI, 375) asperrima Mai asp... rima cd.
iumenta Ilberg lumen Fest. iumentisque parum iam prodest scitus agaso coni. Havet, Rev. de Phil., IX, 167
204
Macrobius, S., VI, 22: ‘Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum’ (Aen., VIII, 596). Ennius in VI —
Explorant Numidae, totam quatit ungula terram
205
Macrobius, S., VI, 1, 8: ‘Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox’ (Aen., II, 250). Ennius in libro VI —
Vertitur interea caelum cum ingentibus signis.
206
[Achilles Statius, ad Catull., LXIII, 40: ‘Lustravit aethera album’:... Ennius de sole... in VI —
Ut primum tenebris abiectis indalbabat,
Cp. Apulei., Met., VII, 1.]
207–8
Macrobius, S., VI, 1, 10: ‘Conciliumque vocat divum pater atque hominum rex’ (Aen., X, 2). Ennius in VI —
Tum cum corde suo divum pater atque hominum rex effatur.
Hom., Il., I, 544: πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε.
totum cdd.
tostam Stowasser trib. lib. VII Kuypers
inalbabat dies Ach. dies inalbebat Apulei. indalbabat | orta dies Wakefield cuncta dies coni. V. reicil hoc fr. Bergk prob. Norden209
Cicero, de Re Publ., III, 3, 6: ex qua vita (sc. civili) sic summi viri ornantur, ut vel M’ Curius —
quem nemo ferro potuit superare nec auro.
Liber VII
210–27
Gellius, XII, 4, 4: Descriptum definitumque est a Quinto Ennio in Annali septimo graphice admodum sciteque sub historia Gemini Servilii, viri nobilis, quo ingenio, qua comitate qua modestia... amicum esse conveniat hominis genere et fortuna superioris —
Haece locutus vocat quocum bene saepe libenter mensam sermonesque suos rerumque suarum comiter inpertit, magnam cum lassus diei partem trivisset de summis rebus regendis, consilio indu foro lato sanctoque senatu; 215quoi res audacter magnas parvasque iocumque eloqueretur sed cura, malaque et bona dictu evomeret si qui vellet tutoque locaret; quocum multa volup ac gaudia clamque palamque, ingenium quoi nulla malum sententia suadet 220ut faceret facinus levis aut malus; doctus fidelis suavis homo facundus, suo contentus, beatus, scitus, secunda loquens in tempore, commodus, verbum paucum, multa tenens antiqua, sepulta vetustas quae facit, et mores veteresque novosque, tenens res 225multorum veterum, leges divumque hominumque, prudenter qui dicta loquive tacereve posset. Hunc inter pugnas Servilius sic conpellat.
L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt, Q. Ennium de semet ipso haec scripsisse picturamque istam morum et ingenii ipsius Q. Ennii factam esse.
228
Festus, 340, 24: ‘Quianam’ pro quare... —
— quian
am dictis nostris sententia flexa est?
Cp. Paul., ex F., 341, 9.
229–30
Festus, 476, 17: ‘Sas.’... Eiusdem lib. VII fatendum est eam significari cum ait —
nec quisquam sophiam sapientia quae perhibetur in somnis vidit prius quam sam discere coepit.
Cp. Paul., ex F., 477, 4.
231–2
Cicero, Brut., 19, 76: Tamen illius quem in vatibus et Faunis adnumerat Ennius, Bellium Punicum quasi Myronis opus delectat. Sit Ennius sane ut est certe perfectior: qui si illum ut simulat contemneret, non omnia bella persequens primum illud Punicum acerrimum bellum reliquisset. Sed ipse dicit cur id faciat —
Scripsere alii rem versibus
et luculente quidem scripserunt etiam si minus quam tu polite: nec vero tibi aliter videri debet, qui a Naevio vel sumpsisti multa, si fateris, vel si negas, surripuisti.
232–4
Cicero, Brut., 18, 71: Quid? Nostri veteres versus ubi sunt?
quos olim Fauni vatesque canebant, quom nequ Musarum scopulos....... nec dicti studiosus quisquam erat ante hunc
ait ipse de se nec mentitur in gloriando.
235
Cicero, Orat., 51, 171: Ergo Ennio licuit vetera contemnenti dicere ‘versibus quos olim Fauni vatesque canebant,’ mihi de antiquis eodem modo non licebit? Praesertim cum dicturus non sim ‘ante hunc,’ ut ille, nec quae sequuntur —
Nos ausi reserare
Cp. Cic., Orat., 47, 157; de Div., I, 50, 114; Varro, L.L., VII, 36; Quintil., IX, 4, 115; Serv. auct., ad Georg., I, 11; Fest., 476, 10.
236
Probus, ad Georg., II, 506: ‘Sarrano dormiat ostro.’ Tyriam purpuram vult intelligi Sarranum ostrum. Tyron enim Sarram appellatam Homerus docet, quem etiam Ennius sequitur auctorem cum dicit —
Poenos Sarra oriundos
237
Festus, 324, 15: ‘Puelli’ per deminutionem a pueris dicti sunt. Itaque et Ennius ait —
Poeni suos soliti dis sacrificare puellos
Cp. Paul., ex F., 325, 5; Nonius, 158, 20.
238
Cicero, de Inv., I, 19, 27: Historia est gesta res ab aetatis nostrae memoria remota, quod genus —
Appius indixit Karthaginiensibus bellum.
239–40
Servius (auctus) ad Georg., II, 449: ‘Buxum’ lignum non arborem dixit, quamvis Ennii exemplo et arborem potuerit dicere neutro genere. Ille enim sic in septimo —
Collected Fragments of Ennius Page 18