Complete Works of Silius Italicus

  aggere despexit trepidam clangoribus urbem,

  inque suo positum nutu, stent moenia regum

  an nullos oriens uideat lux crastina muros,

  ingemuit nimio iuris tantumque licere 670

  horruit et propere reuocata militis ira

  iussit stare domos, indulgens templa uetustis

  incolere atque habitare deis. sic parcere uictis

  pro praeda fuit, et sese contenta nec ullo

  sanguine pollutis plausit Victoria pennis. 675

  tu quoque ductoris lacrimas, memorande, tulisti,

  defensor patriae, meditantem in puluere formas

  nec turbatum animi tanta feriente ruina.

  ast relicum uulgus resoluta in gaudia mente

  certarunt uicti uictoribus. aemulus ipse 680

  ingenii superum seruando condidit urbem.

  ergo extat saeclis stabitque insigne tropaeum

  et dabit antiquos ductorum noscere mores.

  Felices populi, si, quondam ut bella solebant,

  nunc quoque inexhaustas pax nostra relinqueret urbes! 685

  at, ni cura uiri qui nunc dedit otia mundo

  effrenum arceret populandi cuncta furorem,

  nudassent auidae terrasque fretumque rapinae.

  LIBER XV

  At noua Romuleum carpebat cura senatum,

  quis trepidas gentes Martemque subiret Hiberum

  attritis rebus. geminus iacet hoste superbo

  Scipio, belligeri, Mauortia pectora, fratres.

  hinc metus, in Tyrias ne iam Tartessia leges

  concedat tellus propioraque bella pauescat.

  anxia turba patrum quasso medicamina maesti

  imperio circumspectant diuosque precantur

  qui laceris ausit ductor succedere castris.

  Absterret iuuenem patrios patruique piare

  optantem manes tristi conterrita luctu

  et reputans annos cognato sanguine turba.

  si gentem petat infaustam, inter busta suorum

  decertandum hosti, qui fregerit arma duorum,

  qui consulta, ducum ac flagret meliore Gradiuo.

  nec promptum teneris immania bella lacertis

  moliri regimenque rudi deposcere in aeuo.

  Has lauri residens iuuenis uiridante sub umbra

  aedibus extremis uoluebat pectore curas,

  cum subito adsistunt dextra laeuaque per auras

  allapsae, haud paulum mortali maior imago,

  hinc Virtus, illinc uirtuti inimica Voluptas.

  altera Achaemenium spirabat uertice odorem

  ambrosias diffusa comas et ueste refulgens

  ostrum qua fuluo Tyrium suffuderat auro;

  fronte decor quaesitus acu, lasciuaque crebras

  ancipiti motu iaciebant lumina flammas.

  alterius dispar habitus: frons hirta nec umquam

  composita mutata coma, stans uultus, et ore

  incessuque uiro propior laetique pudoris

  celsa umeros niueae fulgebat stamine pallae.

  Occupat inde prior promissis fisa Voluptas:

  “quis furor hic, non digne puer, consumere bello

  florem aeui? Cannaene tibi grauiorque palude

  Maeonius Stygia lacus excessere Padusque?

  quem tandem ad finem bellando fata lacesses?

  tune etiam temptare paras Atlantica regna

  Sidoniasque domos? moneo, certare periclis

  desine et armisonae caput obiectare procellae.

  ni fugis hos ritus, Virtus te saeua iubebit

  per medias uolitare acies mediosque per ignes.

  haec patrem patruumque tuos, haec prodiga Paulum,

  haec Decios Stygias Erebi detrusit ad undas

  dum cineri titulum memorandaque nomina bustis

  praetendit nec sensurae, quod gesserit, umbrae.

  at si me comitere, puer, non limite duro

  iam tibi decurrat concessi temporis aetas.

  haud umquam trepidos abrumpet bucina somnos,

  non glaciem Arctoam, non experiere furentis

  ardorem Cancri nec mensas saepe cruento

  gramine compositas. aberunt sitis aspera et haustus

  sub galea puluis plenique timore labores.

  sed current albusque dies horaeque serenae,

  et molli dabitur uictu sperare senectam.

  quantas ipse deus laetos generauit in usus

  res homini plenaque dedit bona gaudia dextra!

  atque idem, exemplar lenis mortalibus aeui,

  imperturbata placidus tenet otia mente.

  illa ego sum, Anchisae Venerem Simoentis ad undas

  quae iunxi, generis uobis unde editus auctor.

  illa ego sum, uerti superum quae saepe parentem

  nunc auis in formam, nunc torui in cornua tauri.

  huc aduerte aures. currit mortalibus aeuum,

  nec nasci bis posse datur. fugit hora, rapitque

  Tartareus torrens ac secum ferre sub umbras,

  si qua animo placuere, negat. quis luce suprema

  dimisisse meas sero non ingemit horas?”

  Postquam conticuit finisque est addita dictis,

  tum Virtus “quasnam iuuenem florentibus” inquit

  “pellicis in fraudes annis uitaeque tenebras,

  cui ratio et magnae caelestia semina mentis

  munere sunt concessa deum? mortalibus alti

  quantum caelicolae, tantundem animalibus isti

  praecellunt cunctis. tribuit namque ipsa minores

  hos terris Natura deos; sed foedere certo

  degeneres tenebris animas damnauit Auernis.

  at quis aetherii seruatur seminis ortus,

  caeli porta patet. referam quid cuncta domantem

  Amphitryoniaden? quid, cui, post Seras et Indos

  captiuo Liber cum signa referret ab Euro

  Caucaseae currum duxere per oppida tigres?

  quid suspiratos magno in discrimine nautis

  Ledaeos referam fratres uestrumque Quirinum?

  nonne uides, hominum ut celsos ad sidera uultus

  sustulerit deus ac sublimia finxerit ora

  cum pecudes uolucrumque genus formasque ferarum

  segnem atque obscenam passim strauisset in aluum?

  ad laudes genitum, capiat si munera diuum

  felix ad laudes hominum genus. huc, age, paulum

  aspice (nec longe repetam), modo Roma minanti

  impar Fidenae contentaque crescere asylo

  quo sese extulerit dextris; idem aspice, late

  florentes quondam luxus quas uerterit urbes.

  quippe nec ira deum tantum nec tela nec hostes,

  quantum sola noces animis illapsa, Voluptas.

  Ebrietas tibi foeda comes, tibi Luxus et atris

  circa te semper uolitans Infamia pennis;

  mecum Honor ac Laudes et laeto Gloria uultu

  et Decus ac niueis Victoria concolor alis.

  me cinctus lauro producit ad astra Triumphus.

  casta mihi domus et celso stant colle penates;

  ardua saxoso perducit semita cliuo.

  asper principio (neque enim mihi fallere mos est)

  prosequitur labor. annitendum intrare uolenti,

  nec bona censendum, quae Fors infida dedisse

  atque eadem rapuisse ualet. mox celsus ab alto

  infra te cernes hominum genus. omnia contra

  experienda manent, quam spondet blanda Voluptas.

  stramine proiectus duro patiere sub astris

  insomnes noctes frigusque famemque domabis.

  idem iustitiae cultor, quaecumque capesses,

  testes factorum stare arbitrabere diuos.

  tunc, quotiens patriae rerumque pericula poscent,

  arma feres primus, primus te in moenia tolles

  hostica nec ferro mentem uincere nec auro.

  hinc tibi non Tyrio uitiatas murice uestes

  nec donum deforme uiro fragrantis amomi,

  sed dabo, qui uestrum saeuo nunc Marte fatigat

  imperium, superare
manu laurumque superbam

  in gremio Iouis excisis deponere Poenis.”

  Quae postquam cecinit sacrato pectore Virtus,

  exemplis laetum uultuque audita probantem

  conuertit iuuenem. sed enim indignata Voluptas

  non tenuit uoces. “nil uos iam demoror ultra”

  exclamat; “uenient, uenient mea tempora quondam,

  cum docilis nostris magno certamine Roma

  seruiet imperiis et honos mihi habebitur uni.”

  sic quassans caput in nubes se sustulit atras.

  At iuuenis plenus monitis ingentia corde

  molitur iussaeque calet uirtutis amore.

  ardua rostra petit nullo fera bella uolente

  et grauia ancipitis deposcit munera Martis.

  arrecti cunctorum animi. pars lumina patris,

  pars credunt toruos patrui reuirescere uultus.

  sed quamquam instinctis tacitus tamen aegra pericli

  pectora subrepit terror, molemque pauentes

  expendunt belli, et numerat fauor anxius annos.

  Dumque ea confuso percenset murmure uulgus,

  ecce per obliquum caeli squalentibus auro

  effulgens maculis ferri inter nubila uisus

  anguis et ardenti radiare per aera sulco

  quaque ad caeliferi tendit plaga litus Atlantis,

  perlabi resonante polo. bis terque coruscum

  addidit augurio fulmen pater, et uaga late

  per subitum moto strepuere tonitrua mundo.

  tum uero capere arma iubent genibusque salutant

  summissi augurium: hac iret, qua ducere diuos

  perspicuum et patrio monstraret semita signo.

  Certatim comites rerum bellique ministros

  agglomerant sese atque acres sociare labores

  exposcunt, laudumque loco est isdem esse sub armis.

  tum noua caeruleum descendit classis in aequor.

  it comes Ausonia atque in terras transit Hiberas,

  ut, cum saeua fretis immisit proelia, Corus

  Isthmon curuata sublime superiacit unda

  et spumante ruens per saxa gementia fluctu

  Ionium Aegaeo miscet mare. celsus in arma

  emicat ac prima stans Scipio puppe profatur:

  “diue tridentipotens, cuius maria ire per alta

  ordimur, si iusta paro, decurrere classi

  da, pater, ac nostros ne sperne iuuare labores.

  per pontum pia bella ueho.” leuis inde secunda

  aspirans aura propellit carbasa flatus.

  iamque agiles, Tyrrhena sonant qua caerula, puppes

  Ausonium euasere latus Ligurumque citatis

  litora tramittunt proris. hinc gurgite ab alto

  tellurem procul irrumpentem in sidera cernunt,

  aerias Alpes. occurrunt moenia Grais

  condita Massiliae. populis haec cincta superbis,

  barbarus immani cum territet accola ritu,

  antiquae morem patriae cultumque habitumque

  Phocais armiferas inter tenet hospita gentes.

  hinc legit Ausonius sinuatos gurgite ductor

  anfractus pelagi. nemoroso uertice celsus

  apparet collis, fugiuntque in nubila siluae

  Pyrenes, tunc Emporiae ueteresque per ortus

  Graiorum uulgus, tunc hospita Tarraco Baccho.

  considunt portu. securae gurgite clauso

  stant puppes, positusque labor terrorque profundi.

  Nox similes morti dederat placidissima somnos.

  uisa uiro stare effigies ante ora parentis

  atque hac aspectu turbatum uoce monere:

  “nate, salus quondam genitoris, nate, parentis

  et post fata decus, bellorum dira creatrix

  euastanda tibi tellus, et caede superbi

  ductores Libyae cauta uirtute domandi,

  qui sua nunc trinis diducunt agmina castris.

  si conferre manum libeat coeantque uocatae

  hinc atque hinc acies, ualeat quis ferre ruentes

  tergemina cum mole uiros? absiste labore

  ancipiti, sed nec segnis potiora capesse.

  urbs colitur Teucro quondam fundata uetusto,

  nomine Carthago. Tyrius tenet incola muros.

  ut Libyae sua, sic terris memorabile Hiberis

  haec caput est. non ulla opibus certauerit auri,

  non portu celsoue situ, non dotibus arui

  uberis aut agili fabricanda ad tela uigore.

  inuade auersis, nate, hanc ductoribus urbem.

  nulla acies famae tantum praedaeue pararit.”

  Talia monstrabat genitor propiusque monebat,

  cum iuuenem sopor et dilapsa reliquit imago.

  surgit et infernis habitantia numina lucis

  ac supplex patrios compellat nomine manes:

  “este duces bello et monstratam ducite ad urbem!

  uobis ultor ego et Sarrano murice fulgens

  inferias mittam fusis insignis Hiberis

  et tumulis addam sacros certamine ludos.”

  praegreditur celeratque uias et corripit agmen

  pernici rapidum cursu camposque fatigat.

  sic, ubi prosiluit Pisaeo carcere praeceps,

  non solum ante alios, sed enim, mirabile dictu,

  ante suos it uictor equus, currumque per auras

  haud ulli durant uisus aequare uolantem.

  Iamque Hyperionia lux septima lampade surgens

  sensim attollebat propius subeuntibus arces

  urbis et admoto crescebant culmina gressu.

  at pelago uectus seruata Laelius hora,

  quam dederat ductor subigendae ad moenia classi,

  a tergo affusis cingebat tecta carinis.

  Carthago impenso naturae adiuta fauore

  excelsos tollit pelago circumflua muros.

  artatas ponti fauces modica insula claudit,

  qua Titan ortu terras aspergit Eoo.

  at qua prospectat Phoebi iuga sera cadentis,

  pigram in planitiem stagnantes egerit undas,

  quas auget ueniens refluusque reciprocat aestus.

  sed gelidas a fronte sedet sublimis ad Arctos

  urbs imposta iugo pronumque excurrit in aequor

  et tuta alterno defendit moenia fluctu.

  Audax, ceu plano gradiens uictricia campo

  ferret signa, iugum certabat scandere miles.

  Aris, ductor erat qui contra, amplexus in artis

  auxilium atque excelsa loci, praesaepserat arcem.

  pugnabat natura soli, paruoque superne

  bellantum nisu passim per prona uoluti

  truncato instabiles fundebant corpore uitam.

  uerum ubi concessit pelagi reuolubilis unda

  et fluctus rapido fugiebat in aequora lapsu,

  quaque modo excelsae sulcarant caerula puppes,

  hac impune dabat Nereus transcurrere planta,

  hinc tacite nitens informidatus adire

  ductor Dardanius subitam trahit aequore pubem

  perque undas muris pedes aduolat. inde citati

  a tergo accelerant, qua fisus fluctibus Aris

  incustoditam sine milite liquerat urbem.

  tum prostratus humi, miserandum, uicta catenis

  Poenus colla dedit populumque addixit inermem.

  hanc oriens uidit Titan, cum surgeret, urbem

  uallari castris captamque aspexit eandem

  ocius Hesperio quam gurgite tingeret axem.

  Aurora ingrediens terris exegerat umbras

  principio statuunt aras. cadit ardua taurus

  uictima Neptuno pariter pariterque Tonanti.

  tum merita aequantur donis, ac praemia uirtus

  sanguine parta capit. phaleris hic pectora fulget,

  hic torque aurato circumdat bellica colla,

  ille nitet celsus muralis honore coronae.

  Laelius ante omnes, cui dextera clara domusque,

  ter dena boue et aequorei certaminis alto

  donatur titulo Poenique recentibus armis

  rectoris.
tunc hasta uiris, tunc Martia cuique

  uexilla, ut meritum, et praedae libamina dantur.

  Postquam perfectae laudes hominumque deumque,

  captiuae spectantur opes digestaque praeda:

  hoc aurum patribus, bello haec Martique talenta,

  hoc regum donis, diuum hoc ante omnia templis,

  cetera bellantum dextrae pulchroque labori.

  quin etiam accitus populi regnator Hiberi,

  cui sponsa et sponsae defixus in ossibus ardor.

  hanc notam formae concessit laetus ouansque

  indelibata gaudenti uirgine donum.

  tum uacui curis uicino litore mensas

  instituunt festoque agitant conuiuia ludo.

  Laelius effatur: “macte, o uenerande, pudici,

  ductor, macte animi. cedat tibi gloria lausque

  magnorum heroum celebrataque carmine uirtus.

  mille Mycenaeas qui traxit in aequora proras

  rector, et Inachiis qui Thessala miscuit arma,

  femineo socium uiolarunt foedus amore,

  nullaque tum Phrygio steterunt tentoria campo,

  captiuis non plena toris; tibi barbara soli

  sanctius Iliaca seruata est Phoebade uirgo.”

  haec atque his paria alterno sermone serebant,

  donec Nox atro circumdata corpus amictu

  nigrantes inuexit equos suasitque quietem.

  Emathio interea tellus Aetola tumultu

  feruebat Macetum subitis perculsa carinis.

  proximus hinc hosti dextras iungebat Acarnan.

  causa noui motus Poenis regique Philippo

  in bellum Ausonium sociatae foedere uires.

  hic gente egregius ueterisque ab origine regni

  Aeacidum sceptris proauoque tumebat Achille.

  ille et nocturnis conterruit Oricon armis

  quaque per Illyricum Taulantius incola litus

  exiguos habitat non ullo nomine muros,

  turbidus incessit telis, ille aequore uectus

  nunc et Phaeacum Thesprotiaque arua lacessens

  Epirum cassis lustrabat futilis ausis,

  nunc et Anactoria signa ostentauit in ora

  Ambraciosque sinus Olpaeaque litora bello

  perfudit rapido. pepulit uada feruida remis

  Leucatae et Phoebi uidit citus Actia templa.

  nec portus Ithacae, Laertia regna, Samenque

  liquit inaccessam fluctuque sonantia cano

  saxa Cephallenum et scopulosis Neriton aruis.

  ille etiam Pelopis sedes et Achaica adire

  moenia praegaudens tristem Calydona Dianae

  Oeneasque domos, Curetica tecta, subibat

  promittens contra Hesperiam sua proelia Grais

  tum lustrata Ephyre Patraeque et regia Pleuron

  Parnasusque biceps Phoeboque loquentia saxa.

  ac saepe ad patrios bello reuocante penates,

  cum modo Sarmaticus regna infestaret Orestis,