by Terence
mater uitiatae forte adgnoscit Myrrina.
uxorem recipit Pamphilus cum filio.
PROLOGVS (I)
Hecyra est huic nomen fabulae. haec quom datast
nova, novom intervenit vitium et calamitas
ut neque spectari neque cognosci potuerit:
ita populu’ studio stupidus in funambulo
animum occuparat. nunc haec planest pro nova, 5
et is qui scripsit hanc ob eam rem noluit
iterum referre ut iterum possit vendere.
alias cognostis eiu’: quaeso hanc noscite.
PROLOGVS (II)
Orator ad vos venio ornatu prologi:
sinite exorator sim
liceat quo iure sum usus adulescentior,
novas qui exactas feci ut inveterascerent,
ne cum poeta scriptura evanesceret.
in is quas primum Caecili didici novas
partim sum earum exactu’, partim vix steti. 15
quia scibam dubiam fortunam esse scaenicam,
spe incerta certum mihi laborem sustuli,
novas, studiose ne illum ab studio abducerem.
perfeci ut spectarentur: ubi sunt cognitae, 20
placitae sunt. ita poetam restitui in locum
prope iam remmotum iniuria advorsarium
ab studio atque ab labore atque arte musica.
quod si scripturam sprevissem in praesentia
et in deterrendo voluissem operam sumere, 25
ut in otio esset potiu’ quam in negotio,
deterruissem facile ne alias scriberet.
nunc quid petam mea causa aequo animo attendite.
Hecyram ad vos refero, quam mihi per silentium
numquam agere licitumst; ita eam oppressit calamitas. 30
sedabit, si erit adiutrix nostrae industriae.
quom primum eam agere coepi, pugilum gloria
(funambuli
comitum conventu’, strepitu’, clamor mulierum 35
fecere ut ante tempus exirem foras.
vetere in nova coepi uti consuetudine
in experiundo ut essem; refero denuo.
primo actu placeo; quom interea rumor venit
datum iri gladiatores, populu’ convolat, 40
tumultuantur clamant, pugnant de loco:
ego interea meum non potui tutari locum.
nunc turba nulla est: otium et silentiumst:
agendi tempu’ mihi datumst; vobis datur
potestas condecorandi ludos scaenicos. 45
nolite sinere per vos artem musicam
recidere ad paucos: facite ut vostra auctoritas
meae auctoritati fautrix adiutrixque sit.
si numquam avare pretium statui arti meae
et eum esse quaestum in animum induxi maxumum 50
quam maxume servire vostris commodis,
sinite impetrare me, qui in tutelam meam
studium suom et se in vostram commisit fidem,
ne
mea causa causam accipite et date silentium, 55
ut lubeat scribere aliis mihique ut discere
novas expediat posthac pretio emptas meo.
ACTVS I
Philotis Syra
I.i
PH. Per pol quam paucos reperias meretricibus
fidelis evenire amatores, Syra.
vel hic Pamphilus iurabat quotiens Bacchidi, 60
quam sancte, uti quivis facile posset credere,
numquam illa viva ducturum uxorem domum!
em duxit. SY. ergo propterea te sedulo
et moneo et hortor ne quoiusquam misereat,
quin spolies mutiles laceres quemque nacta sis. 65
PH. utine eximium neminem habeam? SY. neminem:
nam nemo illorum quisquam, scito, ad te venit
quin ita paret sese abs te ut blanditiis suis
quam minimo pretio s
hiscin tu amabo non contra insidiabere? 70
PH. tamen pol eandem iniuriumst esse omnibus.
SY. iniurium autem est ulcisci advorsarios,
aut qua via te captent
eheu me miseram, quor non aut istaec mihi
aetas et formast aut tibi haec sententia? 75
Parmeno Philotis Syra
I.ii
PA. Senex si quaeret me, modo isse dicito
ad portum percontatum adventum Pamphili.
audin quid dicam, Scirte? si quaeret me, uti
tum dicas; si non quaeret, nullu’ dixeris,
alias ut uti possim causa hac integra. 80
sed videon ego Philotium? unde haec advenit?
Philoti’, salve multum. PH. o salve, Parmeno.
SY. salve mecastor, Parmeno. PA. et tu edepol, Syra.
dic mi, ubi, Philoti’, te oblectasti tam diu?
PH. minime equidem me oblectavi, quae cum milite 85
Corinthum hinc sum profecta inhumanissimo:
biennium ibi perpetuom misera illum tuli.
PA. edepol te desiderium Athenarum arbitror,
Philotium, cepisse saepe et te tuom
consilium contempsisse. PH. non dici potest 90
quam cupida eram huc redeundi, abeundi a milite
vosque hic videndi, antiqua ut consuetudine
agitarem inter vos libere convivium.
nam illi[c] haud licebat nisi praefinito loqui
quae illi placerent. PA. haud opinor commode 95
finem statuisse orationi militem.
PH. sed quid hoc negotist? modo quae narravit mihi
hic intu’ Bacchi’? quod ego numquam credidi
fore, ut ille hac viva posset animum inducere
uxorem habere. PA. habere autem? PH. eho tu, an non habet? 100
PA. habet, sed firmae haec vereor ut sint nuptiae.
PH. ita di deaeque faxint, si in rem est Bacchidis.
sed qui istuc credam ita esse dic mihi, Parmeno.
PA. non est opus prolato hoc: percontarier
desiste. PH. nempe
ita me di amabunt, haud propterea te rogo,
uti hoc proferam, sed ut tacita mecum gaudeam.
PA. numquam tam dices commode ut tergum meum
tuam in fidem committam. PH. ah noli, Parmeno:
quasi tu non multo malis narrare hoc mihi 110
quam ego quae percontor scire. PA. (vera haec praedicat
et illud mihi vitiumst maxumum.) si mihi fidem
das te tacituram, dicam. PH. ad ingenium redis.
fidem do: loquere. PA. ausculta. PH. istic sum. PA. hanc Bacchidem
amabat ut quom maxume tum Pamphilus 115
quom pater uxorem ut ducat orare occipit
et haec communia omnium quae sunt patrum,
sese senem esse dicere, illum autem unicum:
praesidium velle se senectuti suae.
ill’ primo se negare; sed postquam acrius 120
pater instat, fecit animi ut incertus foret
pudorin anne amori obsequeretur magis.
tundendo atque odio denique effecit senex:
despondit
usque illud visum est Pamphilo ne utiquam grave 125
donec iam in ipsis nuptiis, postquam videt
paratas nec moram ullam quin ducat dari,
ibi demum ita aegre tulit ut ipsam Bacchidem,
si adesset, credo ibi eiu’ commiseresceret.
ubiquomque datum erat spatium solitudinis 130
ut conloqui mecum una posset: “Parmeno,
perii, quid ego egi! in quod me conieci malum!
non potero ferre hoc, Parmeno: perii miser.”
PH. at te di deaeque perduint cum istoc odio, Lache!
PA. ut ad pauca redeam, uxorem deducit domum. 135
nocte illa prima virginem non attigit;
qu
ae consecutast nox eam, nihilo magis.
PH. quid ais? cum virgine una adulescens cubuerit
plus potu’, sese illa abstinere ut potuerit?
non veri simile dici’ neque verum arbitror. 140
PA. credo ita videri tibi. nam nemo ad te venit
nisi cupiens t
PH. quid deinde fit? PA. diebu’ sane pauculis
post Pamphilus me solum seducit foras
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet, 145
seque ante quam eam uxorem duxisset domum,
sperasse eas tolerare posse nuptias.
“sed quam decrerim me non posse diutius
habere, eam ludibrio haberi, Parmeno,
quin integram itidem reddam, ut accepi ab suis, 150
neque honestum mihi neque utile ipsi virginist.”
PH. pium ac pudicum ingenium narras Pamphili.
PA. “hoc ego proferre incommodum mi esse arbitror;
reddi patri autem, quoi tu nil dicas viti,
superbumst. sed illam spero, ubi hoc cognoverit 155
non posse se mecum esse, abituram denique.”
PH. quid interea? ibatne ad Bacchidem? PA. cotidie.
sed ut fit, postquam hunc alienum ab sese videt,
maligna multo et mage procax facta ilico est.
PH. non edepol mirum. PA. atque ea res multo maxume 160
diiunxit illum ab illa, postquam et ipse se
et illam et hanc quae domi erat cognovit satis,
ad exemplum ambarum mores
haec, ita uti liberali esse ingenio decet,
pudens modesta incommoda atque iniurias 165
viri omnis ferre et tegere contumelias.
hic animu’ partim uxori’ misericordia
devinctu’, partim victus hui(u)s iniuriis
paullatim elapsust Bacchidi atque huc transtulit
amorem, postquam par ingenium nactus est. 170
interea in Imbro moritur cognatus senex
horunc: ea ad hos redibat lege hereditas.
eo amantem invitum Pamphilum extrudit pater.
reliquit cum matre hic uxorem; nam senex
rus abdidit se, huc raro in urbem commeat. 175
PH. quid adhuc habent infirmitatis nuptiae?
PA. nunc audies. primo dies complusculos
bene convenibat sane inter eas. interim
miris modis odisse coepit Sostratam:
neque lites ullae inter eas, postulatio 180
numquam. PH. quid igitur? PA. siquando ad eam accesserat
confabulatum, fugere e conspectu ilico,
videre nolle: denique ubi non quit pati,
simulat se ad matrem accersi ad rem divinam, abit.
ubi illic d
dixere causam tum nescioquam. iterum iubet:
nemo remisit. postquam accersunt saepius,
aegram esse simulant mulierem. nostra ilico
it visere ad eam: admisit nemo. hoc ubi senex
rescivit, heri ea causa rure huc advenit, 190
patrem continuo convenit Philumenae.
quid egerint inter se nondum etiam scio;
nisi sane curaest quorsum eventurum hoc siet.
habes omnem rem: pergam quo coepi hoc iter.
PH. et quidem ego; nam constitui cum quodam hospite 195
me esse illum conventuram. PA. di vortant bene
quod agas! PH. vale. PA. et tu bene vale, Philotium.
ACTVS II
Laches Sostrata
II.i
LA. Pro deum atque hominum fidem, quod hoc genus est, quae haec est coniuratio!
utin omnes mulieres eadem aeque studeant nolintque omnia
neque declinatam quicquam ab aliarum ingenio ullam reperias! 200
itaque adeo uno animo omnes socrus oderunt nurus.
viris esse advorsas aeque studiumst, simili’ pertinaciast,
in eodemque omnes mihi videntur ludo doctae ad malitiam; et
SO. me miseram, quae nunc quam ob rem accuser nescio. LA. hem 205
tu nescis? SO. non, ita me di bene ament, mi Lache,
itaque una inter nos agere aetatem liceat. LA. di mala prohibeant.
SO. meque abs te inmerito esse accusatam post modo rescisces. LA. scio,
te inmerito? an quicquam pro istis factis dignum te dici potest?
quae me et te et familiam dedecoras, filio luctum paras; 210
tum autem ex amicis inimici ut sint nobis adfines facis,
qui illum decrerunt dignum s
tu sola exorere quae perturbes haec tua inpudentia.
SO. egon? LA. tu inquam, mulier, quae me omnino lapidem, non hominem putas.
an, quia ruri esse crebro soleo, nescire arbitramini 215
quo quisque pacto hic vitam vostrarum exigat?
multo melius hic quae fiunt quam illi[c] ubi sum adsidue scio.
ideo quia, ut vos mihi domi eriti’, proinde ego ero fama foris.
iampridem equidem audivi cepisse odium t
minimeque adeo [est] mirum, et ni id fecisset mage mirum foret; 220
sed non credidi adeo ut etiam totam hanc odisset domum:
quod si scissem illa hic maneret potiu’, tu hinc isses foras.
at vide quam inmerito aegritudo haec oritur mi abs te, Sostrata:
rus habitatum abii concedens vobis et r
sumptus vostros otiumque ut nostra res posset pati, 225
m
non te pro his curasse rebu’ nequid aegre esset mihi!
SO. non mea opera neque pol culpa evenit. LA. immo maxume:
sola hic f
quae hic erant curares, quom ego vos curis solvi ceteris. 230
cum puella anum suscepisse inimicitias non pudet?
illi(u)s dices culpa factum? SO. haud equidem dico, mi Lache.
LA. gaudeo, ita me di ament, gnati causa; nam de te quidem
sati’ scio peccando detrimenti nil fieri potest.
SO. qui scis an ea causa, mi vir, me odisse adsimulaverit 235
ut cum matre plus una esset? LA. quid ais? non signi hoc sat est,
quod heri nemo voluit visentem ad eam te intro admittere?
SO. enim lassam oppido tum esse
LA. t
et merito adeo; nam vostrarum nullast quin gnatum velit 240
ducere uxorem; et quae vobis placitast condicio datur:
ubi duxere inpulsu vostro, vostro inpulsu
Phidippvs Laches Sostrata
II.ii
PH. Etsi scio ego, Philumena, m
quae ego imperem facere, ego tamen patrio animo victu’ faciam
ut tibi concedam neque tuae lubidini advorsabor. 245
LA. atque eccum Phidippum optume video: hinc iam scibo hoc quid sit.
Phidippe, etsi ego m
sed non adeo ut mea facilitas corrumpat illorum animos:
quod tu si idem faceres, magis in rem et vostram et nostram id esset.
nunc video in illarum potestate esse te. PH. heia vero. 250
LA. adii te heri de filia: ut veni, itidem incertum amisti.
haud ita decet, si perpetuam hanc vis esse adfinitatem,
celare te iras. siquid est peccatum a nobis profer:
aut ea refellendo aut purgando vobis corrigemus
te iudice ipso. sin east causa retinendi apud vos 255
quia aegrast, te mihi iniuriam facere arbitror, Phidippe,
si metui’ satis ut meae domi curetur diligenter.
at ita me di ament, haud tibi hoc concedo — [etsi] illi pater es —
ut tu illam salvam mage velis quam ego: id adeo gnati c
ausa,
quem ego intellexi illam haud minus quam se ipsum magni facere. 260
neque adeo clam me est quam esse eum graviter laturum credam,
hoc si rescierit:
PH. Laches, et diligentiam vostram et benignitatem
novi et quae dicis omnia esse ut dicis animum induco,
et te hoc mihi cupio credere: illam ad vos redire studeo 265
si facere possim ullo modo. LA. quae res te id facere prohibet?
eho num quid nam accusat virum? PH. minime. nam postquam attendi
magis et vi coepi cogere ut rediret, sancte adiurat
non posse apud vos Pamphilo se absente perdurare.
aliud fortasse aliis viti est: ego sum animo leni natus: 270
non possum advorsari meis. LA. em Sostrata. SO. heu me miseram!
LA. certumne est istuc? PH. nunc quidem ut videtur: sed num quid vis?
nam est quod me transire ad forum iam oportet. LA. eo tecum una.
Sostrata
II.iii
Edepol ne nos sumus inique aeque omnes invisae viris
propter paucas, quae omnes faciunt dignae ut videamur malo. 275
nam ita me di ament, quod me accusat nunc vir, sum extra noxiam.
sed non facile est expurgatu: ita animum induxerunt socrus
omnis esse iniquas: haud pol mequidem; nam numquam secus
habui illam ac si ex me esset gnata, nec qui hoc mi eveniat scio;
nisi pol filium multimodis iam exspecto ut redeat domum. 280
ACTVS III
Pamphilvs Parmeno (Myrrina)
III.i
PAM. Nemini plura acerba credo esse ex amore homini umquam oblata
quam mi. heu me infelicem, hancin ego vitam parsi perdere!
hacin causa ego eram tanto opere cupidu’ redeundi domum! hui
quanto fuerat praestabilius ubivis gentium agere aetatem
quam huc redire atque haec ita esse miserum me resciscere! 285
nam nos omnes quibus est alicunde aliquis obiectus labos,
omne quod est interea tempu’ priu’ quam id rescitumst lucrost.
PAR. ac sic citiu’ qui te expedias his aerumnis reperias:
si non rediisses, haec irae factae essent multo ampliores.
sed nunc adventum tuom ambas, Pamphile, scio reverituras: 290
rem cognosces, iram expedies, rursum in gratiam restitues.
levia sunt quae tu pergravia esse in animum induxti tuom.
PAM. quid consolare me? an quisquam usquam gentiumst aeque miser?
priu’ quam hanc uxorem duxi habebam alibi animum amori deditum;
tamen numquam ausu’ sum recusare