by Plautus
P.
Sine.
B.
Sino equidem, si lubet.
propera, amabo.
Pist.
Prius hic adero quam te amare desinam. —
Sor.
Bene me accipies advenientem, mea soror.
Bacch.
Quid ita, obsecro?
Sor.
Quia piscatus meo quidem animo hic tibi hodie evenit bonus.
Bacch.
Meus ille quidemst. tibi nunc operam dabo de Mnesilocho, soror,
70 ut hic accipias potius aurum, quam hinc eas cum milite.
Sor.
Cupio.
Bacch.
Dabitur opera. aqua calet: eamus hinc intro, ut laves.
nám uti navi vecta es, credo timida es.
Sor.
Aliquantum, soror.
simul huic nescio cui, turbare qui huc it, decedamus ...
Bacch.
Sequere hac igitur me intro in lectum, ut sedes lassitudinem.
Lydvs
Iam dudum, Pistoclere, tacitus te sequor,
expectans quas tu res hoc ornatu geras.
namque ita me di ament, ut Lycurgus mihi quidem
videtur posse hic ad nequitiam adducier.
5 quo nunc capessis ted hinc adversa via
cum tanta pompa?
Pistoclervs
Húc.
Lyd.
Quid huc? quis istíc habet?
Pist.
Amor, Voluptas, Venus, Venustas, Gaudium,
Iocus, Lúdus, Sermo, Suavisaviatio.
Lyd.
Quid tibi commercist cum dis damnosissimis?
Pist.
10 Mali sunt homines, qui bonis dicunt male;
tu dis nec recte dicis: non aequom facis.
Lyd.
An deus est ullus Suavisaviatio?
Pist.
An non putasti esse umquam? o Lyde, es barbarus;
quem ego sapere nimio censui plus quam Thalem,
15 is stultior es barbaro poticio,
qui tantus natu deorum nescis nomina.
Lyd.
Non hic placet mi ornatus.
Pist.
Nemo ergo tibi
haec apparavit: mihi paratum est quoi placet.
Lyd.
Etiam me advorsus exordire argutias?
20 qui si decem habeas linguas, mutum esse addecet.
Pist.
Non omnis aetas, Lyde, ludo convenit.
magis unum in mentemst mihi nunc, satis ut commode
pro dignitate opsoni haec concuret cocus.
Lyd.
Iam perdidisti te atque me atque operam meam,
25 qui tibi nequiquam saepe monstravi bene.
Pist.
Ibidem égo meam operam perdidi, ubi tu tuam:
tua disciplina nec mihi prodest nec tibi.
Lyd.
O praeligatum pectus.
Pist.
Odiosus mihi es.
tace atque sequere, Lyde, me.
Lyd.
Illuc sis vide,
30 non paedagogum iam me, sed Lydum vocat.
Pist.
Non par videtur neque sit consentaneum,
cum haec qui emit intus sit et cúm amica accubet
cumque osculetur et convivae alii accubent,
praesentibus illis paedagogus una ut siet.
Lyd.
35 An hoc ad eas res opsonatumst, obsecro?
Pist.
Sperat quidem animus: quo evenat dis in manust.
Lyd.
Tu amicam habebis?
Pist.
Cum videbis, tum scies.
Lyd.
Immo neque habebis neque sinam. i prorsum domum.
Pist.
Omitte, Lyde, ac cave malo.
Lyd.
Quid? cave malo?
Pist.
40 Iam excessit mi aetas ex magisterio tuo.
Lyd.
O barathrum, ubi nunc es? ut ego te usurpem lubens.
video nimio iam multo plus quam volueram.
vixisse nimio satiust iam quam vivere.
magistron quemquam discipulum minitarier?
45 nil moror discipulos mihi iam plenos sanguinis:
valens afflictat me vacivom virium.
Pist.
Fiam, ut ego opinor, Hercules, tu autem Linus.
Lyd.
Pol metuo magis, ne Phoenix tuis factis fuam
teque ad patrem esse mortuom renuntiem.
Pist.
50 Satis historiarumst.
Lyd.
Hic vereri perdidit.
compendium edepol haud aetati optabile
fecisti, cum istanc nactu’s inpudentiam.
occisus hic homo est. ecquid in mentem est tibi
patrem tibi esse?
Pist.
Tibi ego an tu mihi servos es?
Lyd.
55 Peior magister te istaec docuit, non ego.
nimio es tu ad istas res discipulus docilior,
quam ad illa quae te docui, ubi operam perdidi.
edepol fecisti furtum in aetatem malum
cum istaec flagitia me celavisti et patrem.
Pist.
60 Istactenus tibi, Lyde, libertas datast
orationis. satis est. sequere hac me ac tace. —
ACT II.
Chrysalvs
Erilis patria, salve, quam ego biennio,
postquam hinc in Ephesum abii, conspicio lubens.
saluto te, vicine Apollo, qui aedibus
propinquos nostris accolis, veneroque te,
5 ne Nicobulum me sinas nostrum senem
prius cónvenire quam sodalem viderim
Mnesilochi Pistoclerum, quem ad epistulam
Mnesilochus misit super amica Bacchide.
Pistoclervs
Mirumst me ut redeam te opere tanto quaesere,
qui abire hinc nullo pacto possim, si velim:
ita me vadatum amore vinctumque adtines.
Chrys.
Pro di immortales, Pistoclerum conspicor.
5 o Pistoclere, salve.
Pist.
Salve, Chrysale.
Chrys.
Compendi verba multa iam faciam tibi.
venire tu me gaudes: ego credo tibi;
hospitium et cenam pollicere, ut convenit
peregre advenienti: ego autem venturum adnuo.
10 salutem tibi ab sodáli solidam nuntio:
rogabis me úbi sit: vivit.
Pist.
Nempe recté valet?
Chrys.
Istuc volebam ego ex te percontarier.
Pist.
Qui scire possum?
Chrys.
Nullus plus.
Pist.
Quemnam ad modum?
Chrys.
Quia si illa inventa est, quam ille amat, recte valet;
15 si non inventa est, minus valet moribundusque est.
animast amica amanti: sí abest, nullus est;
si adest, res nullast: ipsus est — nequam et miser.
sed tu quid factitasti mandatis super?
Pist.
Egon ut, quod ab illoc attigisset nuntius,
20 non impetratum id advenienti ei redderem?
regiones colere mavellem Acherunticas.
Chrys.
Eho, an ínvenisti Bacchidem?
Pist.
Samiam quidem.
Chrys.
Vide quaeso, ne quis tractet illam indiligens;
scis tu ut confringi vas cito Samium solet.
Pist.
25 Iamne ut soles?
Chrys.
Dic ubi ea nunc est, obsecro.
Pist.
Hic, exeuntem me unde aspexisti modo.
Chrys.
Vt istúc est lepidum: proximae viciniae
habitat. ecquidnam meminit Mnesilochi?
Pist.
Rogas?
immo unice unum plurimi pendit.
Chrys.
Papae.
Pist.
30 Immo ut eam credis? misera amans desiderat.
Chrys.
Scitum istuc.
Pist.
Immo, Chrysale, em non tantulum
umquam intermittit tempus quin eum nominet.
Chrys.
Tanto hercle melior.
Pist.
Immo —
Chrys.
Immo hercle abiero
potius.
Pist.
Num invitus rem bene gestam audis eri?
Chrys.
35 Non res, sed actor mihi cor odio sauciat.
etiam Epidicum, quam ego fabulam aeque ac me ipsum amo,
nullam aeque invitus specto, sí agit Pellio.
sed Bacchis etiam fortis tibi visast?
Pist.
Rogas?
ni nanctus Venerem essem, hanc Iunonem dicerem.
Chrys.
40 Edepol, Mnesiloche, ut hanc rem natam intellego,
quod ames paratumst: quod des inventost opus.
nam istic fortasse auro est opust.
Pist.
Phílippeo quidem.
Chrys.
Atque eo fortasse iám opust.
Pist.
Immo etiam prius:
nam iam huc adveniet miles.
Chrys.
Et miles quidem?
Pist.
45 Qui de amittenda Bacchide aurum hic exiget.
Chrys.
Veniat quando volt, atque ita ne mihi sit morae.
domist: non metuo nec ego quoiquam supplico,
dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum.
abi intro, ego hic curabo. tu intus dicito
50 Mnesilochum adesse Bacchidi.
Pist.
Faciam ut iubes. —
Chrys.
Negotium hoc ad me adtinet aurarium.
mille et ducentos Philippos áttulimus aureos
Epheso, quos hospes debuit nostro seni.
inde ego hodie aliquam machinabor machinam,
55 unde aurum efficiam amanti erili filio.
sed foris concrepuit nostra: quinam exit foras?
Nicobvlvs
Ibo in Piraeum, visam écquae advenerit
in portum ex Epheso navis mercatoria.
nam meus formidat animus, nostrum tam diu
ibi desidere neque redire filium.
Chrys.
5 Extexam ego illum pulchre iam, si di volunt.
haud dormitandumst: opus est chryso Chrysalo.
adibo hunc, quem quidem ego hódie faciam hic arietem
Phrixi, itaque tondebo auro usque ad vivam cutem.
servos salutat Nicobulum Chrysalus.
Nic.
10 Pro di immortales, Chrysale, ubi mist filius?
Chrys.
Quin tu salutem primum reddis quam dedi?
Nic.
Salve. sed ubinamst Mnesilochus?
Chrys.
Vivit, valet.
Nic.
Venitne?
Chrys.
Venit.
Nic.
Euax, aspersisti aquam.
benene usque valuit?
Chrys.
Pancratice atque athletice.
Nic.
15 Quid hoc? qua causa éum in Ephesum miseram,
accepitne aurum ab hospite Archidemide?
Chrys.
Heu, cor meum et cerebrum, Nicobule, finditur,
istius hominis ubi fit quomque mentio.
tun hospitem illum nominas hostem tuom?
Nic.
20 Quid ita, obsecro hercle?
Chrys.
Quia edepol certo scio,
Volcanus, Luna, Sol, Dies, dei quattuor,
scelestiorem nullum inluxere alterum.
Nic.
Quamne Archidemidem?
Chrys.
Quam, inquam, Archidemidem.
Nic.
Quid fecit?
Chrys.
Quid non fecit? quin tu id me rogas?
25 primumdum infitias ire coepit filio,
negare se debere tibi triobulum.
continuo ántiquom hospitem nostrum sibi
Mnesilochus advocavit, Pelagonem senem;
eo praésente homini extemplo ostendit symbolum,
30 quem tute dederas, ad eum ut ferret, filio.
Nic.
Quid ubi ei ostendit symbolum?
Chrys.
Infit dicere
adulterinum et non eum esse symbolum.
quotque innocenti ei dixit contumelias!
adulterare eum aibat rebus ceteris.
Nic.
35 Habetin aurum? íd mihi dici volo.
Chrys.
Postquam quidem praétor recuperatores dedit,
damnatus demum, vi coactus reddidit
ducentós et mille Phílippum.
Nic.
Tantum debuit.
Chrys.
Porro etiam ausculta pugnam quam voluit dare.
Nic.
40 Etiamnest quid porro?
Chrys.
Em, áccipitrina haec nunc erit.
Nic.
Deceptus sum, Autolyco hospiti aurum credidi.
Chrys.
Quin tu audi.
Nic.
Immo ingenium avidi haud pernoram hospitis.
Chrys.
Postquam aurum abstulimus, in navem conscendimus,
domi cupientes. forte ut adsedi in stega,
45 dum circumspecto, átque ego lembum conspicor
longum, strigorem maleficum exornarier.
Nic.
Perii hercle, lembus ille mihi laedit latus.
Chrys.
Is erat communis cum hospite et praedonibus.
Nic.
Adeon me fuisse fungum, ut qui illi crederem,
50 cum mi ipsum nomen eius Archidemides
clamaret dempturum esse, si quid crederem?
Chrys.
Is lembus nostrae navi insidias dabat.
occepi ego observare eos quam rem gerant.
interea e portu nostra navis solvitur.
55 ubi portu eximus, homines remigio sequi,
neque aves neque venti citius. quoniam sentio
quae res gereretur, navem extemplo statuimus.
quoniam vident nos stare, occeperunt ratem
turbare in portu.
Nic.
Edepol mortalis malos.
60 quid denique agitis?
Chrys.
Rursum in portum recipimus.
Nic.
Sapienter factum a vobis. quid illi postea?
Chrys.
Revorsionem ad terram faciunt vesperi.
Nic.
Aurum hercle auferre voluere: ei rei operam dabant.
Chrys.
Non me fefellit, sensi, eo exanimatus fui.
65 quoniam videmus auro insidias fieri,
capimus consilium continuo; postridie
auferimus aurum ómne illis praesentibus,
palam atque aperte, ut illi id factum sciscerent.
Nic.
Scite hercle. cedo quid illi?
Chrys.
Tristes ilico,
70 quom extemplo a portu íre nos cum auro vident,
subducunt lembum capitibus quassantibus.
nos apud Theotímum omne aurum deposivimus,
qui illic sacerdos est Dianae Ephesiae.
Nic.
Quis istíc Theotimust?
Chrys.
Megalobuli filius,
75 qui nunc in Ephesost Ephesiis carissimus.
Nic.
Ne ille hercle mihi sit multo tanto carior,
si me illo auro tanto circumduxerit.
Chrys.
Quin in eapse aede Dianai conditumst;
ibidem publicitus servant.
Nic.
Occidistis me;
80 nimio hic privatim servaretur rectius.
sed nilne áttulistis inde auri domum?
Chrys.
Immo etiam. verum qua
ntum attulerit nescio.
Nic.
Quid? nescis?
Chrys.
Quia Mnesilochus noctu clanculum
devenit ad Theotimum, nec mihi credere
85 nec cuiquam in navi voluit: eo ego nescio
quantillum attulerit; verum haud permultum attulit.
Nic.
Etiam dimidium censes?
Chrys.
Non edepol scio;
verum haud opinor.
Nic.
Fertne partem tertiam?
Chrys.
Non hercle opinor; verum verum nescio.
90 profecto de auro nil scio nisi nescio.
nunc tibimet illuc navi capiundumst iter,
ut illúd reportes aurum ab Theotimo domum.
atque heus tu.
Nic.
Quid vis?
Chrys.
Anulum gnati tui
facito ut memineris ferre.
Nic.
Quid opust anulo?
Chrys.
95 Quia id sígnumst cum Theotimo, quí eum illi adferet,
ei aurum ut reddat.
Nic.
Meminero, et recte mones.
sed divesne est istic Theotimus?
Chrys.
Etiam rogas?
quin auro hábeat soccis subpactum solum?
Nic.
Cur ita fastidit?
Chrys.
Tantas divitias habet;
100 nescit quid faciat auro.
Nic.
Mihi dederit velim.
sed qui praesente id aurum Theotimo datumst?
Chrys.
Populo praesente: nullust Ephesi quin sciat.
Nic.
Istuc sapienter saltem fecit filius,
cum diviti homini id aurum servandum dedit;
105 ab eo licebit quamvis subito sumere.
Chrys.
Immo em tantisper numquam te morabitur,
quin habeas illud quo die illuc veneris.
Nic.
Censebam me effugisse a vita marituma,
ne navigarem tandem hoc aetatis senex;
110 id mi haud, utrum velim, licere intellego:
ita bellus hospes fecit Archidemides.
ubi nunc est ergo meus Mnesilochus filius?
Chrys.
Deos átque amicos iit salutatum ad forum.
Nic.
At ego hinc ad illum, ut convenam quantum potest. —
Chrys.
115 Ille est oneratus recte et plus iusto vehit.
exorsa haec tela non male omnino mihi est:
ut amantem erilem copem facerem filium,
ita feci, ut auri quantum vellet sumeret,
quantum autem lubeat reddere ut reddat patri.
120 senex in Ephesum íbit aurum arcessere,
hic nostra agetur aetas in malacum modum,
siquidem híc relinquet neque secum abducet senex
med et Mnesilochum. quas ego hic turbas dabo!
sed quid futurumst, cum hoc senex resciverit,
125 cum se excucurrisse illuc frustra sciverit
nosque aurum abusos? quid mihi fiet postea?
credo hercle adveniens nomen mutabit mihi
facietque extemplo Crucisalum me ex Chrysalo.
aufugero hercle, si magis usus venerit.
130 si ero reprehensus, macto ego illum infortunio:
si illi sunt virgae ruri, at mihi tergum domist.