Complete Works of Horace (Illustrated) (Delphi Ancient Classics)

by Horace Quintus Horatius Flaccus

  1.9

  Ibam forte via sacra, sicut meus est mos,

  nescio quid meditans nugarum, totus in illis:

  accurrit quidam notus mihi nomine tantum

  arreptaque manu ‘quid agis, dulcissime rerum?’

  ‘suaviter, ut nunc est,’ inquam ‘et cupio omnia quae vis.’ 5

  cum adsectaretur, ‘numquid vis?’ occupo. at ille

  ‘noris nos’ inquit; ‘docti sumus.’ hic ego ‘pluris

  hoc’ inquam ‘mihi eris.’ misere discedere quaerens

  ire modo ocius, interdum consistere, in aurem

  dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos 10

  manaret talos. ‘o te, Bolane, cerebri

  felicem’ aiebam tacitus, cum quidlibet ille

  garriret, vicos, urbem laudaret. ut illi

  nil respondebam, ‘misere cupis’ inquit ‘abire:

  iamdudum video; sed nil agis: usque tenebo; 15

  persequar hinc quo nunc iter est tibi.’ ‘nil opus est te

  circumagi: quendam volo visere non tibi notum;

  trans Tiberim longe cubat is prope Caesaris hortos.’

  ‘nil habeo quod agam et non sum piger: usque sequar te.’

  demitto auriculas, ut iniquae mentis asellus, 20

  cum gravius dorso subiit onus. incipit ille:

  ‘si bene me novi, non Viscum pluris amicum,

  non Varium facies; nam quis me scribere pluris

  aut citius possit versus? quis membra movere

  mollius? invideat quod et Hermogenes, ego canto.’ 25

  interpellandi locus hic erat ‘est tibi mater,

  cognati, quis te salvo est opus?’ ‘haud mihi quisquam.

  omnis conposui.’ ‘felices. nunc ego resto.

  confice; namque instat fatum mihi triste, Sabella

  quod puero cecinit divina mota anus urna: 30

  “hunc neque dira venena nec hosticus auferet ensis

  nec laterum dolor aut tussis nec tarda podagra:

  garrulus hunc quando consumet cumque: loquaces,

  si sapiat, vitet, simul atque adoleverit aetas.”’

  ventum erat ad Vestae, quarta iam parte diei 35

  praeterita, et casu tum respondere vadato

  debebat, quod ni fecisset, perdere litem.

  ‘si me amas,’ inquit ‘paulum hic ades.’ ‘inteream, si

  aut valeo stare aut novi civilia iura;

  et propero quo scis.’ ‘dubius sum, quid faciam’, inquit, 40

  ‘tene relinquam an rem.’ ‘me, sodes.’ ‘non faciam’ ille,

  et praecedere coepit; ego, ut contendere durum

  cum victore, sequor. ‘Maecenas quomodo tecum?’

  hinc repetit. ‘paucorum hominum et mentis bene sanae.’

  nemo dexterius fortuna est usus. haberes 45

  magnum adiutorem, posset qui ferre secundas,

  hunc hominem velles si tradere: dispeream, ni

  summosses omnis.’ ‘non isto vivimus illic,

  quo tu rere, modo; domus hac nec purior ulla est

  nec magis his aliena malis; nil mi officit, inquam, 50

  ditior hic aut est quia doctior; est locus uni

  cuique suus.’ ‘magnum narras, vix credibile.’ ‘atqui

  sic habet.’ ‘accendis quare cupiam magis illi

  proximus esse.’ ‘velis tantummodo: quae tua virtus,

  expugnabis: et est qui vinci possit eoque 55

  difficilis aditus primos habet.’ ‘haud mihi dero:

  muneribus servos corrumpam; non, hodie si

  exclusus fuero, desistam; tempora quaeram,

  occurram in triviis, deducam. nil sine magno

  vita labore dedit mortalibus.’ haec dum agit, ecce 60

  Fuscus Aristius occurrit, mihi carus et illum

  qui pulchre nosset. consistimus. ‘unde venis et

  quo tendis?’ rogat et respondet. vellere coepi

  et pressare manu lentissima bracchia, nutans,

  distorquens oculos, ut me eriperet. male salsus 65

  ridens dissimulare; meum iecur urere bilis.

  ‘certe nescio quid secreto velle loqui te

  aiebas mecum.’ ‘memini bene, sed meliore

  tempore dicam; hodie tricensima sabbata: vin tu

  curtis Iudaeis oppedere?’ ‘nulla mihi’ inquam 70

  ‘relligio est.’ ‘at mi: sum paulo infirmior, unus

  multorum. ignosces; alias loquar.’ huncine solem

  tam nigrum surrexe mihi! fugit inprobus ac me

  sub cultro linquit. casu venit obvius illi

  adversarius et ‘quo tu, turpissime?’ magna 75

  inclamat voce, et ‘licet antestari?’ ego vero

  oppono auriculam. rapit in ius; clamor utrimque,

  undique concursus. sic me servavit Apollo.

  1.10

  [Lucili, quam sis mendosus, teste Catone,

  defensore tuo, pervincam, qui male factos

  emendare parat versus, hoc lenius ille,

  quo melior vir et est longe subtilior illo,

  qui multum puer et loris et funibus udis 5

  exoratus, ut esset, opem qui ferre poetis

  antiquis posset contra fastidia nostra,

  grammaticorum equitum doctissimus. ut redeam illuc:]

  Nempe inconposito dixi pede currere versus

  Lucili. quis tam Lucili fautor inepte est,

  ut non hoc fateatur? at idem, quod sale multo

  urbem defricuit, charta laudatur eadem.

  nec tamen hoc tribuens dederim quoque cetera; nam sic 5

  et Laberi mimos ut pulchra poemata mirer.

  ergo non satis est risu diducere rictum

  auditoris; et est quaedam tamen hic quoque virtus.

  est brevitate opus, ut currat sententia neu se

  inpediat verbis lassas onerantibus auris, 10

  et sermone opus est modo tristi, saepe iocoso,

  defendente vicem modo rhetoris atque poetae,

  interdum urbani, parcentis viribus atque

  extenuantis eas consulto. ridiculum acri

  fortius et melius magnas plerumque secat res. 15

  illi, scripta quibus comoedia prisca viris est,

  hoc stabant, hoc sunt imitandi; quos neque pulcher

  Hermogenes umquam legit neque simius iste

  nil praeter Calvum et doctus cantare Catullum.

  ‘at magnum fecit, quod verbis graeca latinis 20

  miscuit.’ o seri studiorum, quine putetis

  difficile et mirum, Rhodio quod Pitholeonti

  contigit? ‘at sermo lingua concinnus utraque

  suavior, ut Chio nota si conmixta Falerni est.’

  cum versus facias, te ipsum percontor, an et cum 25

  dura tibi peragenda rei sit causa Petilli?

  scilicet oblitus patriaeque patrisque Latini,

  cum Pedius causas exsudet Poplicola atque

  Corvinus, patriis intermiscere petita

  verba foris malis, Canusini more bilinguis. 30

  atque ego cum graecos facerem, natus mare citra,

  versiculos, vetuit me tali voce Quirinus

  post mediam noctem visus, cum somnia vera:

  ‘in silvam non ligna feras insanius ac si

  magnas Graecorum malis inplere catervas.’ 35

  turgidus Alpinus iugulat dum Memnona dumque

  diffingit Rheni luteum caput, haec ego ludo,

  quae neque in aede sonent certantia iudice Tarpa

  nec redeant iterum atque iterum spectanda theatris.

  arguta meretrice potes Davoque Chremeta 40

  eludente senem comis garrire libellos

  unus vivorum, Fundani, Pollio regum

  facta canit pede ter percusso; forte epos acer

  ut nemo Varius ducit, molle atque facetum

  Vergilio adnuerunt gaudentes rure Camenae: 45

  hoc erat, experto frustra Varrone Atacino

  atque quibusdam aliis, melius quod scribere possem,

  inventore minor; neque ego illi detrahere ausim
>
  haerentem capiti cum multa laude coronam.

  at dixi fluere hunc lutulentum, saepe ferentem 50

  plura quidem tollenda relinquendis. age quaeso,

  tu nihil in magno doctus reprehendis Homero?

  nil comis tragici mutat Lucilius Acci?

  non ridet versus Enni gravitate minores,

  cum de se loquitur non ut maiore reprensis? 55

  quid vetat et nosmet Lucili scripta legentis

  quaerere, num illius, num rerum dura negarit

  versiculos natura magis factos et euntis

  mollius ac siquis pedibus quid claudere senis,

  hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos 60

  ante cibum versus, totidem cenatus, Etrusci

  quale fuit Cassi rapido ferventius amni

  ingenium, capsis quem fama est esse librisque

  ambustum propriis. fuerit Lucilius, inquam,

  comis et urbanus, fuerit limatior idem 65

  quam rudis et Graecis intacti carminis auctor

  quamque poetarum seniorum turba; sed ille,

  si foret hoc nostrum fato delapsus in aevum,

  detereret sibi multa, recideret omne quod ultra

  perfectum traheretur, et in versu faciendo 70

  saepe caput scaberet vivos et roderet unguis.

  saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sint

  scripturus, neque te ut miretur turba labores,

  contentus paucis lectoribus. an tua demens

  vilibus in ludis dictari carmina malis? 75

  non ego; nam satis est equitem mihi plaudere, ut audax,

  contemptis aliis, explosa Arbuscula dixit.

  men moveat cimex Pantilius aut cruciet quod

  vellicet absentem Demetrius aut quod ineptus

  Fannius Hermogenis laedat conviva Tigelli? 80

  Plotius et Varius, Maecenas Vergiliusque,

  Valgius et probet haec Octavius optimus atque

  Fuscus et haec utinam Viscorum laudet uterque

  ambitione relegata. te dicere possum,

  Pollio, te, Messalla, tuo cum fratre, simulque 85

  vos, Bibule et Servi, simul his te, candide Furni,

  conpluris alios, doctos ego quos et amicos

  prudens praetereo, quibus haec, sint qualiacumque,

  adridere velim, doliturus, si placeant spe

  deterius nostra. Demetri, teque, Tigelli, 90

  discipularum inter iubeo plorare cathedras.

  i, puer, atque meo citus haec subscribe libello.

  Liber II

  2.1

  ‘Sunt quibus in satura videar nimis acer et ultra

  legem tendere opus; sine nervis altera quidquid

  conposui pars esse putat similisque meorum

  mille die versus deduci posse. Trebati,

  quid faciam? praescribe.’ ‘quiescas.’ ‘ne faciam, inquis, 5

  omnino versus?’ ‘aio.’ ‘peream male, si non

  optimum erat; verum nequeo dormire.’ ‘ter uncti

  transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto,

  inriguumque mero sub noctem corpus habento.

  aut si tantus amor scribendi te rapit, aude 10

  Caesaris invicti res dicere, multa laborum

  praemia laturus.’ ‘cupidum, pater optime, vires

  deficiunt; neque enim quivis horrentia pilis

  agmina nec fracta pereuntis cuspide Gallos

  aut labentis equo describit volnera Parthi.’ 15

  ‘attamen et iustum poteras et scribere fortem,

  Scipiadam ut sapiens Lucilius.’ ‘haud mihi dero,

  cum res ipsa feret: nisi dextro tempore Flacci

  verba per attentam non ibunt Caesaris aurem:

  cui male si palpere, recalcitrat undique tutus.’ 20

  ‘quanto rectius hoc quam tristi laedere versu

  Pantolabum scurram Nomentanumque nepotem,

  cum sibi quisque timet, quamquam est intactus, et odit.’

  ‘quid faciam? saltat Milonius, ut semel icto

  accessit fervor capiti numerusque lucernis; 25

  Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem

  pugnis; quot capitum vivunt, totidem studiorum

  milia: me pedibus delectat claudere verba

  Lucili ritu, nostrum melioris utroque.

  ille velut fidis arcana sodalibus olim 30

  credebat libris neque, si male cesserat, usquam

  decurrens alio neque, si bene; quo fit ut omnis

  votiva pateat veluti descripta tabella

  vita senis. sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps;

  nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus, 35

  missus ad hoc pulsis, vetus est ut fama, Sabellis,

  quo ne per vacuum Romano incurreret hostis,

  sive quod Apula gens seu quod Lucania bellum

  incuteret violenta. sed hic stilus haud petet ultro

  quemquam animantem et me veluti custodiet ensis 40

  vagina tectus: quem cur destringere coner

  tutus ab infestis latronibus? o pater et rex

  Iuppiter, ut pereat positum robigine telum

  nec quisquam noceat cupido mihi pacis! at ille,

  qui me conmorit — melius non tangere, clamo — , 45

  flebit et insignis tota cantabitur urbe.

  Cervius iratus leges minitatur et urnam,

  Canidia Albuci, quibus est inimica, venenum,

  grande malum Turius, siquid se iudice certes.

  ut quo quisque valet suspectos terreat utque 50

  imperet hoc natura potens, sic collige mecum:

  dente lupus, cornu taurus petit: unde nisi intus

  monstratum? Scaevae vivacem crede nepoti

  matrem: nil faciet sceleris pia dextera — mirum,

  ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos — , 55

  sed mala tollet anum vitiato melle cicuta.

  ne longum faciam: seu me tranquilla senectus

  exspectat seu mors atris circumvolat alis,

  dives, inops, Romae, seu fors ita iusserit, exsul,

  quisquis erit vitae scribam color.’ ‘o puer, ut sis 60

  vitalis metuo et maiorum nequis amicus

  frigore te feriat.’ ‘quid? cum est Lucilius ausus

  primus in hunc operis conponere carmina morem

  detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora

  cederet, introrsum turpis: num Laelius aut qui 65

  duxit ab oppressa meritum Karthagine nomen

  ingenio offensi aut laeso doluere Metello

  famosisque Lupo cooperto versibus? atqui

  primores populi arripuit populumque tributim,

  scilicet uni aequos virtuti atque eius amicis. 70

  quin ubi se a volgo et scaena in secreta remorant

  virtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli,

  nugari cum illo et discincti ludere, donec

  decoqueretur holus, soliti. quidquid sum ego, quamvis

  infra Lucili censum ingeniumque, tamen me 75

  cum magnis vixisse invita fatebitur usque

  invidia et fragili quaerens inlidere dentem

  offendet solido — nisi quid tu, docte Trebati,

  dissentis.’ ‘equidem nihil hinc diffindere possum.

  sed tamen ut monitus caveas, ne forte negoti 80

  incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum:

  si mala condiderit in quem quis carmina, ius est

  iudiciumque.’ ‘esto, siquis mala; sed bona siquis

  iudice condiderit laudatus Caesare? siquis

  opprobriis dignum latraverit, integer ipse?’ 85

  ‘solventur risu tabulae, tu missus abibis.’

  2.2

  Quae virtus et quanta, boni, sit vivere parvo

  — nec meus hic sermo est, sed quae praecepit Ofellus

  rusticus, abnormis sapiens crassaque Minerva — ,

  discite non inter lances mensasque nitentis,

  cum stupet insanis acies fulgoribus et cum 5

  adclinis falsis animus meliora recusa
t,

  verum hic inpransi mecum disquirite. cur hoc?

  dicam, si potero. male verum examinat omnis

  corruptus iudex. leporem sectatus equove

  lassus ab indomito vel, si Romana fatigat 10

  militia adsuetum graecari — seu pila velox

  molliter austerum studio fallente laborem,

  seu te discus agit, pete cedentem aera disco:

  cum labor extuderit fastidia, siccus, inanis

  sperne cibum vilem; nisi Hymettia mella Falerno 15

  ne biberis diluta. foris est promus, et atrum

  defendens piscis hiemat mare: cum sale panis

  latrantem stomachum bene leniet. unde putas aut

  qui partum? non in caro nidore voluptas

  summa, sed in te ipso est. tu pulmentaria quaere 20

  sudando: pinguem vitiis albumque neque ostrea

  nec scarus aut poterit peregrina iuvare lagois.

  vix tamen eripiam, posito pavone velis quin

  hoc potius quam gallina tergere palatum,

  corruptus vanis rerum, quia veneat auro 25

  rara avis et picta pandat spectacula cauda:

  tamquam ad rem attineat quidquam. num vesceris ista,

  quam laudas, pluma? cocto num adest honor idem?

  carne tamen quamvis distat nil, hac magis illam

  inparibus formis deceptum te petere esto: 30

  unde datum sentis, lupus hic Tiberinus an alto

  captus hiet? pontisne inter iactatus an amnis

  ostia sub Tusci? laudas, insane, trilibrem

  mullum, in singula quem minuas pulmenta necesse est.

  ducit te species, video: quo pertinet ergo 35

  proceros odisse lupos? quia scilicet illis

  maiorem natura modum dedit, his breve pondus:

  ieiunus raro stomachus volgaria temnit.

  ‘porrectum magno magnum spectare catino

  vellem’ ait Harpyiis gula digna rapacibus. at vos 40

  praesentes, Austri, coquite horum obsonia. quamquam

  putet aper rhombusque recens, mala copia quando

  aegrum sollicitat stomachum, cum rapula plenus

  atque acidas mavolt inulas. necdum omnis abacta

  pauperies epulis regum: nam vilibus ovis 45

  nigrisque est oleis hodie locus. haud ita pridem

  Galloni praeconis erat acipensere mensa

  infamis. quid? tunc rhombos minus aequor alebat?

  tutus erat rhombus tutoque ciconia nido,

  donec vos auctor docuit praetorius. ergo 50

  siquis nunc mergos suavis edixerit assos,

  parebit pravi docilis Romana iuventus.

  sordidus a tenui victu distabit Ofello

  iudice: nam frustra vitium vitaveris illud,