Delphi Complete Works of Lucretius

by Titus Lucretius Carus

  nam temere in cassum frustra mare saepe coortum

  saevibat leviterque minas ponebat inanis,

  nec poterat quemquam placidi pellacia ponti

  1005 subdola pellicere in fraudem ridentibus undis.

  improba navigii ratio tum caeca iacebat.

  tum penuria deinde cibi languentia leto

  membra dabat, contra nunc rerum copia mersat.

  illi inprudentes ipsi sibi saepe venenum

  1010 vergebant, nunc dant aliis sollertius ipsi.

  Inde casas postquam ac pellis ignemque pararunt

  et mulier coniuncta viro concessit in unum

  * * *

  cognita sunt, prolemque ex se videre creatam,

  tum genus humanum primum mollescere coepit.

  1015 ignis enim curavit, ut alsia corpora frigus

  non ita iam possent caeli sub tegmine ferre,

  et Venus inminuit viris puerique parentum

  blanditiis facile ingenium fregere superbum.

  tunc et amicitiem coeperunt iungere aventes

  1020 finitimi inter se nec laedere nec violari,

  et pueros commendarunt muliebreque saeclum,

  vocibus et gestu cum balbe significarent

  imbecillorum esse aequum misererier omnis.

  nec tamen omnimodis poterat concordia gigni,

  1025 sed bona magnaque pars servabat foedera caste;

  aut genus humanum iam tum foret omne peremptum

  nec potuisset adhuc perducere saecla propago.

  At varios linguae sonitus natura subegit

  mittere et utilitas expressit nomina rerum,

  1030 non alia longe ratione atque ipsa videtur

  protrahere ad gestum pueros infantia linguae,

  cum facit ut digito quae sint praesentia monstrent.

  sentit enim vim quisque suam quod possit abuti.

  cornua nata prius vitulo quam frontibus extent,

  1035 illis iratus petit atque infestus inurget.

  at catuli pantherarum scymnique leonum

  unguibus ac pedibus iam tum morsuque repugnant,

  vix etiam cum sunt dentes unguesque creati.

  alituum porro genus alis omne videmus

  1040 fidere et a pennis tremulum petere auxiliatum.

  proinde putare aliquem tum nomina distribuisse

  rebus et inde homines didicisse vocabula prima,

  desiperest. nam cur hic posset cuncta notare

  vocibus et varios sonitus emittere linguae,

  1045 tempore eodem alii facere id non quisse putentur?

  praeterea si non alii quoque vocibus usi

  inter se fuerant, unde insita notities est

  utilitatis et unde data est huic prima potestas,

  quid vellet facere ut sciret animoque videret?

  1050 cogere item pluris unus victosque domare

  non poterat, rerum ut perdiscere nomina vellent.

  nec ratione docere ulla suadereque surdis,

  quid sit opus facto, facilest; neque enim paterentur

  nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris

  1055 vocis inauditos sonitus obtundere frustra.

  postremo quid in hac mirabile tantoperest re,

  si genus humanum, cui vox et lingua vigeret,

  pro vario sensu varia res voce notaret?

  cum pecudes mutae, cum denique saecla ferarum

  1060 dissimilis soleant voces variasque ciere,

  cum metus aut dolor est et cum iam gaudia gliscunt.

  quippe etenim licet id rebus cognoscere apertis.

  inritata canum cum primum magna Molossum

  mollia ricta fremunt duros nudantia dentes,

  1065 longe alio sonitu rabies restricta minatur,

  et cum iam latrant et vocibus omnia complent;

  at catulos blande cum lingua lambere temptant

  aut ubi eos lactant, pedibus morsuque potentes

  suspensis teneros imitantur dentibus haustus,

  1070 longe alio pacto gannitu vocis adulant,

  et cum deserti baubantur in aedibus, aut cum

  plorantis fugiunt summisso corpore plagas.

  denique non hinnitus item differre videtur,

  inter equas ubi equus florenti aetate iuvencus

  1075 pinnigeri saevit calcaribus ictus Amoris

  et fremitum patulis sub naribus edit ad arma,

  et cum sic alias concussis artibus hinnit?

  postremo genus alituum variaeque volucres,

  accipitres atque ossifragae mergique marinis

  1080 fluctibus in salso victum vitamque petentes,

  longe alias alio iaciunt in tempore voces,

  et quom de victu certant praedaque repugnant.

  et partim mutant cum tempestatibus una

  raucisonos cantus, cornicum ut saecla vetusta

  1085 corvorumque gregis ubi aquam dicuntur et imbris

  poscere et inter dum ventos aurasque vocare.

  ergo si varii sensus animalia cogunt,

  muta tamen cum sint, varias emittere voces,

  quanto mortalis magis aequumst tum potuisse

  1090 dissimilis alia atque alia res voce notare!

  Illud in his rebus tacitus ne forte requiras,

  fulmen detulit in terram mortalibus ignem

  primitus, inde omnis flammarum diditur ardor;

  multa videmus enim caelestibus insita flammis

  1095 fulgere, cum caeli donavit plaga vaporis.

  et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans

  aestuat in ramos incumbens arboris arbor,

  exprimitur validis extritus viribus ignis,

  emicat inter dum flammai fervidus ardor,

  1100 mutua dum inter se rami stirpesque teruntur.

  quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem.

  inde cibum quoquere ac flammae mollire vapore

  sol docuit, quoniam mitescere multa videbant

  verberibus radiorum atque aestu victa per agros.

  1105 Inque dies magis hi victum vitamque priorem

  commutare novis monstrabant rebus et igni,

  ingenio qui praestabant et corde vigebant.

  condere coeperunt urbis arcemque locare

  praesidium reges ipsi sibi perfugiumque,

  1110 et pecudes et agros divisere atque dedere

  pro facie cuiusque et viribus ingenioque;

  nam facies multum valuit viresque vigebant.

  posterius res inventast aurumque repertum,

  quod facile et validis et pulchris dempsit honorem;

  1115 divitioris enim sectam plerumque secuntur

  quam lubet et fortes et pulchro corpore creti.

  quod siquis vera vitam ratione gubernet,

  divitiae grandes homini sunt vivere parce

  aequo animo; neque enim est umquam penuria parvi.

  1120 at claros homines voluerunt se atque potentes,

  ut fundamento stabili fortuna maneret

  et placidam possent opulenti degere vitam,

  ne quiquam, quoniam ad summum succedere honorem

  certantes iter infestum fecere viai,

  1125 et tamen e summo, quasi fulmen, deicit ictos

  invidia inter dum contemptim in Tartara taetra;

  invidia quoniam ceu fulmine summa vaporant

  plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque;

  ut satius multo iam sit parere quietum

  1130 quam regere imperio res velle et regna tenere.

  proinde sine in cassum defessi sanguine sudent,

  angustum per iter luctantes ambitionis;

  quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque

  res ex auditis potius quam sensibus ipsis,

  1135 nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante.

  Ergo regibus occisis subversa iacebat

  pristina maiestas soliorum et sceptra superba,

  et capitis summi praeclarum insigne cruentum

  sub pedibus vulgi magnum lugebat honorem;

  1140 nam cupide conculcatur nimis ante metutum.

&n
bsp; res itaque ad summam faecem turbasque redibat,

  imperium sibi cum ac summatum quisque petebat.

  inde magistratum partim docuere creare

  iuraque constituere, ut vellent legibus uti.

  1145 nam genus humanum, defessum vi colere aevom,

  ex inimicitiis languebat; quo magis ipsum

  sponte sua cecidit sub leges artaque iura.

  acrius ex ira quod enim se quisque parabat

  ulcisci quam nunc concessumst legibus aequis,

  1150 hanc ob rem est homines pertaesum vi colere aevom.

  inde metus maculat poenarum praemia vitae.

  circumretit enim vis atque iniuria quemque

  atque unde exortast, ad eum plerumque revertit,

  nec facilest placidam ac pacatam degere vitam

  1155 qui violat factis communia foedera pacis.

  etsi fallit enim divom genus humanumque,

  perpetuo tamen id fore clam diffidere debet;

  quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes

  aut morbo delirantes protraxe ferantur

  1160 et celata mala in medium et peccata dedisse.

  Nunc quae causa deum per magnas numina gentis

  pervulgarit et ararum compleverit urbis

  suscipiendaque curarit sollemnia sacra,

  quae nunc in magnis florent sacra rebus locisque,

  1165 unde etiam nunc est mortalibus insitus horror,

  qui delubra deum nova toto suscitat orbi

  terrarum et festis cogit celebrare diebus,

  non ita difficilest rationem reddere verbis.

  quippe etenim iam tum divom mortalia saecla

  1170 egregias animo facies vigilante videbant

  et magis in somnis mirando corporis auctu.

  his igitur sensum tribuebant propterea quod

  membra movere videbantur vocesque superbas

  mittere pro facie praeclara et viribus amplis.

  1175 aeternamque dabant vitam, quia semper eorum

  subpeditabatur facies et forma manebat,

  et tamen omnino quod tantis viribus auctos

  non temere ulla vi convinci posse putabant.

  fortunisque ideo longe praestare putabant,

  1180 quod mortis timor haut quemquam vexaret eorum,

  et simul in somnis quia multa et mira videbant

  efficere et nullum capere ipsos inde laborem.

  praeterea caeli rationes ordine certo

  et varia annorum cernebant tempora verti

  1185 nec poterant quibus id fieret cognoscere causis.

  ergo perfugium sibi habebant omnia divis

  tradere et illorum nutu facere omnia flecti.

  in caeloque deum sedes et templa locarunt,

  per caelum volvi quia nox et luna videtur,

  1190 luna dies et nox et noctis signa severa

  noctivagaeque faces caeli flammaeque volantes,

  nubila sol imbres nix venti fulmina grando

  et rapidi fremitus et murmura magna minarum.

  O genus infelix humanum, talia divis

  1195 cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas!

  quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis

  volnera, quas lacrimas peperere minoribus nostris!

  nec pietas ullast velatum saepe videri

  vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras

  1200 nec procumbere humi prostratum et pandere palmas

  ante deum delubra nec aras sanguine multo

  spargere quadrupedum nec votis nectere vota,

  sed mage pacata posse omnia mente tueri.

  nam cum suspicimus magni caelestia mundi

  1205 templa super stellisque micantibus aethera fixum,

  et venit in mentem solis lunaeque viarum,

  tunc aliis oppressa malis in pectora cura

  illa quoque expergefactum caput erigere infit,

  ne quae forte deum nobis inmensa potestas

  1210 sit, vario motu quae candida sidera verset;

  temptat enim dubiam mentem rationis egestas,

  ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

  et simul ecquae sit finis, quoad moenia mundi

  et taciti motus hunc possint ferre laborem,

  1215 an divinitus aeterna donata salute

  perpetuo possint aevi labentia tractu

  inmensi validas aevi contemnere viris.

  praeterea cui non animus formidine divum

  contrahitur, cui non correpunt membra pavore,

  1220 fulminis horribili cum plaga torrida tellus

  contremit et magnum percurrunt murmura caelum?

  non populi gentesque tremunt, regesque superbi

  corripiunt divum percussi membra timore,

  ne quod ob admissum foede dictumve superbe

  1225 poenarum grave sit solvendi tempus adauctum?

  summa etiam cum vis violenti per mare venti

  induperatorem classis super aequora verrit

  cum validis pariter legionibus atque elephantis,

  non divom pacem votis adit ac prece quaesit

  1230 ventorum pavidus paces animasque secundas?

  ne quiquam, quoniam violento turbine saepe

  correptus nihilo fertur minus ad vada leti.

  usque adeo res humanas vis abdita quaedam

  opterit et pulchros fascis saevasque secures

  1235 proculcare ac ludibrio sibi habere videtur.

  denique sub pedibus tellus cum tota vacillat

  concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur,

  quid mirum si se temnunt mortalia saecla

  atque potestatis magnas mirasque relinquunt

  1240 in rebus viris divum, quae cuncta gubernent?

  Quod super est, aes atque aurum ferrumque repertumst

  et simul argenti pondus plumbique potestas,

  ignis ubi ingentis silvas ardore cremarat

  montibus in magnis, seu caelo fulmine misso,

  1245 sive quod inter se bellum silvestre gerentes

  hostibus intulerant ignem formidinis ergo,

  sive quod inducti terrae bonitate volebant

  pandere agros pinguis et pascua reddere rura,

  sive feras interficere et ditescere praeda;

  1250 nam fovea atque igni prius est venarier ortum

  quam saepire plagis saltum canibusque ciere.

  quicquid id est, qua cumque e causa flammeus ardor

  horribili sonitu silvas exederat altis

  a radicibus et terram percoxerat igni,

  1255 manabat venis ferventibus in loca terrae

  concava conveniens argenti rivus et auri,

  aeris item et plumbi. quae cum concreta videbant

  posterius claro in terra splendere colore,

  tollebant nitido capti levique lepore,

  1260 et simili formata videbant esse figura

  atque lacunarum fuerant vestigia cuique.

  tum penetrabat eos posse haec liquefacta calore

  quamlibet in formam et faciem decurrere rerum,

  et prorsum quamvis in acuta ac tenvia posse

  1265 mucronum duci fastigia procudendo,

  ut sibi tela parent silvasque ut caedere possint

  materiemque dolare et levia radere tigna

  et terebrare etiam ac pertundere perque forare.

  nec minus argento facere haec auroque parabant

  1270 quam validi primum violentis viribus aeris,

  ne quiquam, quoniam cedebat victa potestas

  nec poterant pariter durum sufferre laborem.

  nam fuit in pretio magis aes aurumque iacebat

  propter inutilitatem hebeti mucrone retusum;

  1275 nunc iacet aes, aurum in summum successit honorem.

  sic volvenda aetas commutat tempora rerum.

  quod fuit in pretio, fit nullo denique honore;

  porro aliud succedit et e contemptibus exit

  inque dies magis adpetitur floretque repertum

  1280 laudibus et miro est mortalis inter honore.

  Nunc tibi quo pacto ferri natur
a reperta

  sit facilest ipsi per te cognoscere, Memmi.

  arma antiqua manus ungues dentesque fuerunt

  et lapides et item silvarum fragmina rami

  1285 et flamma atque ignes, post quam sunt cognita primum.

  posterius ferri vis est aerisque reperta.

  et prior aeris erat quam ferri cognitus usus,

  quo facilis magis est natura et copia maior.

  aere solum terrae tractabant, aereque belli

  1290 miscebant fluctus et vulnera vasta serebant

  et pecus atque agros adimebant; nam facile ollis

  omnia cedebant armatis nuda et inerma.

  inde minutatim processit ferreus ensis

  versaque in obprobrium species est falcis ahenae,

  1295 et ferro coepere solum proscindere terrae

  exaequataque sunt creperi certamina belli.

  et prius est armatum in equi conscendere costas

  et moderarier hunc frenis dextraque vigere

  quam biiugo curru belli temptare pericla.

  1300 et biiugo prius est quam bis coniungere binos

  et quam falciferos armatum escendere currus.

  inde boves Lucas turrito corpore, tetras,

  anguimanus, belli docuerunt volnera Poeni

  sufferre et magnas Martis turbare catervas.

  1305 sic alid ex alio peperit discordia tristis,

  horribile humanis quod gentibus esset in armis,

  inque dies belli terroribus addidit augmen.

  Temptarunt etiam tauros in moenere belli

  expertique sues saevos sunt mittere in hostis.

  1310 et validos partim prae se misere leones

  cum doctoribus armatis saevisque magistris,

  qui moderarier his possent vinclisque tenere,

  ne quiquam, quoniam permixta caede calentes

  turbabant saevi nullo discrimine turmas,

  1315 terrificas capitum quatientis undique cristas,

  nec poterant equites fremitu perterrita equorum

  pectora mulcere et frenis convertere in hostis.

  inritata leae iaciebant corpora saltu

  undique et adversum venientibus ora patebant

  1320 et nec opinantis a tergo deripiebant

  deplexaeque dabant in terram volnere victos,

  morsibus adfixae validis atque unguibus uncis.

  iactabantque suos tauri pedibusque terebant

  et latera ac ventres hauribant supter equorum

  1325 cornibus et terram minitanti mente ruebant.

  et validis socios caedebant dentibus apri

  tela infracta suo tinguentes sanguine saevi

  in se fracta suo tinguentes sanguine tela,

  permixtasque dabant equitum peditumque ruinas.

  1330 nam transversa feros exibant dentis adactus

  iumenta aut pedibus ventos erecta petebant,

  ne quiquam, quoniam ab nervis succisa videres