Collected Fragments of Ennius

by Quintus Ennius

  Nam maximo saltu superavit gravidus armatis equus qui suo partu ardua perdat Pergama.

  Cp. id., S., III, 13, 13.

  82

  Festus, 270, 16: <‘Putum... pro puro dixisse> antiquos <... Ennius> — in Alexandro... —

  a medio purus putus

  Cp. Gell., VII, 5, 10 (‘purum putum.’... Ennii tragoedia quae inscribitur Alexander).

  Andromacha sive Andromacha Aechmalotis

  83–4

  Eur., Troad., 19 s., μένουσι δὲ | πρύμνηθεν οὖρον, ὡς δεκασπόρω χρόνῳ | ἀλόχους τε καὶ τέκν᾿ εἰσίδωσιν... Cp. 1263–1264.

  Nonius, 401, 37: ‘Summum,’ gloriosum, laudabile.... Ennius Andromache Aechmaloto —

  Neptunus?

  annos multos longinque ab domo bellum gerentes summum summa industria.

  85

  Eur., Troad., 75 s.; Iphig. Taur., 1379, 1394?

  Macrobius, S., VI, 6, 10: ‘despiciens mare velivolum’ (Aen., I, 224); Ennius... in Andromache —

  Chorus?

  Rapit ex alto naves velivolas

  86–7

  Nonius, 515, 24: ‘Rarenter’... —

  Nuntius?

  sed quasi aut ferrum aut lapis durat, rarenter gemitum conatu trahens,

  88–9

  Eur., Troad., 1133 s., 1156 s., 1193, 1220–1223, 1228 s. Nonius, 504,18: ‘Lavere’ etiam inde manavit... —

  Nuntius?

  nam ubi introducta est puerumque ut laverent locant in clipeo,

  90

  Nonius, 292, 7: ‘Exanclare’ etiam significat perpeti... —

  Andromacha

  Quantis cum aerumnis illum exanclavi diem!

  91–2

  Eur., Androm., 399–400: ἥτις σφαγὰς μὲν Ἑκτορος τροχηλάτους | κατεῖδον. Cp. 107–108, 8–9.

  Cicero, Tusc. Disp., 1, 44, 105: Hic ulciscitur, ut quidem sibi videtur; at illa sicut acerbissimam rem maeret —

  Vidi videre quod me passa aegerrume Hectorem curru quadriiugo raptarier.

  Quem Hectorem, aut quam diu ille erit Hector? Melius Accius....

  93

  Eur., Androm., 9–10: ἐσεῖδον, παῖδά θ᾿ ὃν τίκτω πόσει | ῥιφθέντα πύργων...

  Varro, L.L., X, 70: Dicebant ut quaestorem praetorem sic Hectorem Nestorem. Ennius ait —

  Hectoris natum de moero iactarier

  94–100

  Eur., Tr., 587, 590 (cp. Androm., 523–5): μόλοις ὦ πόσις μοι... σᾶς δάμαρτος ἄλκαρ.

  Cicero, Tusc. Disp., III, 19, 44: Quaerendum igitur quem ad modum aegritudine privemus eum qui ita dicat (Thyest., 363–5).... Ecce tibi ex altera parte ab eodem poeta —

  ex opibus summis opis egens Hector tuae

  Huic subvenire debemus; quaerit enim auxilium —

  Quid petam praesidi aut exequar, quove nunc auxilio exili aut fuga freta sim? arce et urbe orba sum. Quo accidam, quo applicem, cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae iacent, fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes deformati atque abiete crispa....

  101–8

  Eur., Androm., 394: ὦ τάλαιν᾿ ἐμὴ πατρίς... 400... κατεῖδον, οἰκτρῶς τ᾿ Ἴλιον πυρούμενον.

  Cicero, l.c.: Scitis quae sequantur, et illa in primis —

  pater o patria o Priami domus! saeptum altisono cardine templum; vidi ego te, adstante ope barbarica, tectis caelatis laqueatis 105auro ebore instructam regifice.

  poetam egregium, quamquam ab his cantoribus Euphorionis contemnitur. Sentit omnia repentina et necopinata esse graviora. Exaggeratis igitur regiis opibus quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit? —

  Haec omnia vidi inflammari, Priamo vi vitam evitari, Iovis aram sanguine turpari.

  Praeclarum carmen; est enim et rebus et verbis et modis lugubre.

  Cp. Cic, de Orat., III, 26, 102; 47, 183; Rufin., ap. G.L.. VI, 569, 13 K; Cic, Orat., 27, 93 (... dixit Ennius ‘arce e. q. s.’); de Orat., III, 58, 217; 26, 102; pro Ses., 57, 121; Serv., ad Aen., II, 241 (101 versus Ennianus) al.

  109

  Eur., Tr., 658 s.? (663, 667–8); cp. 38.

  Varro, L.L., VII, 82: Apud Ennium —

  Andromachae nomen qui indidit recte ei indidit....

  ... Ille ait ideo nomen additum Andromachae quod ἀνδρὶ μάχεται. Hoc Enni quis potest intellegere versum significare...?

  110

  Eur., Hec., 116 ff.: πολλῆς δ᾿ ἔριδος συνέπαισε κλύδων...

  Nonius, 76, 1: ‘Augificat,’ auget... —

  Quid fit? Seditio tabetne an numeros augificat suos?

  111

  Festus, 424, 27: ‘Summussi’ dicebantur ... —

  di

  112

  Eur., Hec., 299–300: ΟΔ. Ἑκάβη διδάσκου, μηδὲ τῷ θυμουμένῳ | τὸν εὖ λέγοντα δυσμενῆ ποιοῦ φρενί.

  Nonius, 505, 11: ‘Sonunt’ etiam inde manavit... —

  nam neque irati neque blandi quicquam sincere sonunt.

  113–16

  Eur., Hec, 367––8 4355 (Polyx. loqu., 4114; Androm., 1144, 503 (Androm. loqu.). Cp. Varro, L.L., VII, 6.

  Cicero, Tusc. Disp., I, 21, 48: Quae est anus tam delira quae timeat ista quae vos videlicet si phyeica non didicissetis, timeretis? —

  Acherusia templa alta Orci salvete infera pallida leti nubila tenebris loca!

  Andromeda

  117–18

  Aristoph., Thesm., 1065 s. (ex Eurip.): ὦ νὺξ ἱερὰ ὡς μακρὸν ἵππευμα διώκεις ἀστεροειδέα νῶτα διφρεύονσ᾿ αἰθέρος ἱρᾶς τοῦ σεμνοτάτου δι᾿ Ὀλύμπου (Eur., Andromeda, fr. 114 N.)

  Varro, L.L., 5, 19: Omnino magis puto a chao choum et hinc caelum... itaque Andromeda nocti —

  Andromeda

  quae cava caeli signitenentibus conficis bigis,

  Cp. Cael. Aurel., Morb. Chron., I, 4, 50 (... velut tragicus poeta sacram noctem, h. e. magnam appellavit).

  119

  Festus, 570, 28: ‘Urvat’ Ennius in Andromeda significat circumdat, ab eo sulco qui fit in urbe condenda urvo aratri... —

  Nuntius?

  Circum sese urvat ad pedes a terra quadringentos caput,

  120

  Nonius, 169, 25: ‘Scabres’ pro ‘scabra es’... — scrupeo investita saxo, atque ostreis squamae scabrent.

  Cp. Fest. 494, 13.

  121

  Nonius, 20, 18: ‘Corporare’ est interficere et quasi corpus solum sine anima relinquere... —

  Corpus contemplatur unde corporaret vulnere.

  122

  Nonius, 165, 8: ‘Reciproca’... —

  ... rursus prorsus reciprocat fluctus feram.

  Cp. Non., 385, 1.

  123–4

  Nonius, 183, 17: ‘Visceratim’... —

  alia fluctus differt dissupat visceratim membra, maria salsa spumant sanguine.

  125

  Priscianus, ap. G.L., II, 293, 10 s.: ‘His natabus filiabus....’ Et ‘filiis’ tamen in eodem genere dictum est... —

  Andromeda

  Filiis propter te obiecta sum innocens Nerei.

  126

  Festus, 346, 14: ‘Quaesere’ ponitur ab antiquis pro quaerere... —

  Andromeda

  liberum quaesendum causa familiae matrem tuae.

  Cp. Paulus, 347, 3.

  Eur., Andromeda, 133 N: ἄγου δέ μ᾿ ὦ ξεῖν᾿ εἴτε πρόσπολον θέλεις | εἴτ᾿ ἄλοχον εἴτε δμωΐδα.

  127

  Varro, L.L., VII, 16: Ennius —

  Perseus

  Ut tibi Titanis Trivia dederit stirpem liberum.

  Titanis Trivia Diana est....

  Athamas

  128–32

  Charisius, ap. G.L., I, 241, 3 ff. K: ‘euhoe’ Ma
ro VII.... Ennius in Athamante —

  Nuntius?

  His erat in ore Bromius, his Bacchus pater; illis Lyaeus vitis inventor sacrae. Tum pariter Euhan euhoe euhoe Euhium ignotus iuvenum coetus alterna vice inibat alacris Bacchico insultans modo.

  Cresphontes

  133

  Nonius, 471, 2: ‘Sortirent’ pro sortirentur.... Ennius Cresphonte —

  ... an inter sese sortiunt urbem atque agros?

  134–5

  Macrobius, S., VI, 2, 21: ‘Nec te tua funera mater | produxi pressive oculos aut vulnera lavi’ (Aen., IX, 484). Ennius in Cresphonte —

  Merope

  Neque terram iniicere, neque cruenta convestire corpora mihi licuit, neque miserae lavere lacrimae salsum sanguinem.

  136

  Festua, 346, 1: ‘Quaesere’... pro quaerere... —

  Ducit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia.

  137

  Festus, 370, 21: ‘Redhostire,’ referre gratiam...

  Audi atque auditis hostimentum adiungito.

  138

  Gellius, VII, 16, 10:... Ennius in Cresphonte —

  Ego meae quom vitae parcam letum inimico deprecer?

  139

  Nonius, 144,12: ‘Nitidant,’ abluunt, dictum a nitore... —

  † opie † Eam secum advocant, eunt ad fontem, nitidant corpora.

  Erechtheus

  Lycurgus, κατὰ Λεωκράτους, 98–99: φασὶ γὰρ Εὔμολπον τὸν Ποσειδῶνος καὶ Χιόνης μετὰ Θρᾳκῶν ἐλθεῖν τῆς χώρας ταύτης ἀμφισβητοῦντα, τυχεῖν δὲ κατ᾿ ἐκείνους τοὺς χρόνους βασιλεύοντα Ἐρεχθέα γυναῖκα ἔχοντα Πραξιθέαν τὴν Κηφισοῦ θυγατέρα. Μεγάλου δὲ στρατοπέδου μέλλοντος αὐτοῖς εἰσβάλλειν εἰς τὴν χώραν, εἰς Δελφοὺς ἰὼν ἠρώτα τὸν θεόν, τί ποιῶν ἂν νίκην λάβοι παρὰ τῶν πολεμίων. Χρήσαντος δὲ αὐτῷ τοῦ θεοῦ τὴν θυγατέρα εἰ θύσειε πρὸ τοῦ συμβάλλειν τὼ στρατοπέδω κρατήσειν τῶν πολεμίων, ὁ δὲ τῷ θεῷ πειθόμενος τοῦτ᾿ ἔπραξε καὶ τοὺς ἐπιστρατευομένους ἐκ τῆς χώρας ἐξέβαλε.

  140–41

  Eur., Erechth., 362, 14–15 N: ἔπειτα τέκνα τοῦδ᾿ ἕκατι τίκτομεν | ὡς θεῶν τε βωμοὺς πατρίδα τε ῥυώμεθα.

  Servius auctus, ad Aen., II, 62: ‘Occumbere morti’ novae locutionis figura et penitus remota. Ennius —

  ut nos nostri liberi defendant pro nostra vita morti occumbant obviam.

  142–3

  Nonius, 290, 15: ‘Deprecor’... propulso... —

  Praxithea

  cui nunc aerumna mea libertatem paro, quibus servitutem mea miseria deprecor.

  Cp. Gellius, VII, 16, 9.

  Cf. Eur., Erechth, 362, 50–3 N: χρῆσθ᾿ ὦ πολῖται τοῖς ἐμοῖς λοχεύμασιν | σῴζεσθε, νικᾶτ᾿, ἀντὶ γὰρ ψυχῆς μιᾶς | οὐκ ἔσθ᾿ ὅπως νῦν τήνδ᾿ ἐγὼ οὐ σώσω πόλιν.

  144

  Festus, 160, 3: <‘Neminis’... Enni>us Erechtheo —

  Lapideo sunt corde multi quos non miseret neminis.

  Cp. Paul., ex Fest., 161, fin.

  145–6

  Macrob., S., VI, 4, 6: ‘Tum ferreus hastis | horret ager’ (Aen., XI, 601). ‘Horret’ mire se habet; sed et Ennius... in Erechtbeo —

  arma arrigunt, horrescunt tela.

  nos nostri... nostra Ribb. vos vestri... vostra cdd. (vos nostri cd. Cass.)

  Eumenides

  Aesch., Eumen., 276–9: OP. ἐγὼ διδαχθεὶς ἐν κακοῖς ἐπίσταμαι | πολλοὺς καθαρμούς, καὶ λέγειν ὅπου δίκη | σιγᾶν θ᾿ ὁμοίως. ἐν δὲ τῷδε πράγματι | φωνεῖν ἐτάχθην πρὸς σοφοῦ διδασκάλου.

  147–8

  Nonius, 474, 34: ‘Opino’ pro opinor.... Ennius Eumenidibus —

  Orestes

  Tacere opino esse optumum et pro viribus sapere atque fabulari tute noveris.

  149

  Aesch., Eumen., 463–467: [OP.] ἔκτεινα τὴν τεκοῦσαν, οὐκ ἀρνήσομαι, | ἀντικτόνοις ποιναῖσι φιλτάτου πατρός. | καὶ τῶνδε κοινῇ Λοξίας ἐπαίτιος, | ἄλγη προφωνῶν ἀντίκεντρα καρδίᾳ | εἰ μή τι τῶνδ᾿ ἔρξαιμι τοὺς ἐπαιτίους᾿

  Nonius, 292, 18: ‘Exanclare,’ effundere... —

  Orestes

  nisi patrem materno sanguine exanclando ulciscerem.

  150–53

  Aesch., Eumen., 614–618: ἈΠ. λέξω πρὸς ὑμᾶς τόνδ᾿ Ἀθηναίας μέγαν | θεσμὸν δικαίως, μάντις ὢν δ᾿ οὐ ψεύσομαι. | οὐ πώποτ᾿ εἶπον μαντικοῖσιν ἐν θρόνοις | οὐκ ἀνδρὸς οὐ γυναικὸς οὐ πόλεως πέρι | ὃ μὴ κελεύσαι Ζεὺς Ὀλυμπίων πατήρ.

  Cicero, de Orat., I, 45, 199: Quid est enim praeclarius quam honoribus et rei publicae muneribus perfunctum senem posse suo iure dicere idem quod apud Ennium dicat ille Pythius Apollo, se esse eum —

  Apollo

  unde sibi populi et reges consilium expetunt suarum rerum incerti quos ego ope mea ex incertis certos compotesque consili dimitto, ut ne res temere tractent turbidas.

  Est enim sine dubio domus iuris consulti totius oraculum civitatis.

  154

  Aesch., Eumen., 657: ΑΠ. καὶ τοῦτο λέξω καὶ μάθ᾿ ὡς ὀρθῶς ἐρῶ.

  Nonius, 505, 16: ‘Expedibo’ pro expediam... —

  Apollo

  ‒ id ego aecum ac ius fecisse expedibo atque eloquar.

  155

  Aesch., Eumen., 742 — 3: ΑΘ. ἀνὴρ ὅδ᾿ ἐκπέφευγεν αἵματος δίκην· | ἴσον γάρ ἐστι τἀρίθμημα τῶν πάλων.

  Nonius, 306, 26: ‘Facessere’ significat recedere... —

  Minerva

  Edico vicisse Oresten — Vos ab hoc facessite.

  156

  Varro, L.L., VII, 19: Enni —

  ‒‒ Areopagitae quia dedere aequam pilam.

  Areopagitae ab Areopago: is locus Athenis.

  157–61

  Aesch., Eumen., 902 s.: XO. τί οὖν μ᾿ ἄνωγας τῇδ᾿ ἐφυμνῆσαι χθονί; | ΑΘ. ὁποῖα νίκης μὴ κακῆς ἐπίσκοπα, | καὶ ταῦτα γῆθεν ἔκ τε ποντίας δρόσου | ἐξ οὐρανοῦ τε κἀνέμων ἀήματα | εὐηλίως πνεόντ᾿ ἐπιστείχειν χθόνα· | καρπόν τε γαίας καὶ βοτῶν ἐπίρρυτον | ἀστοῖσιν εὐθενοῦντα μὴ κάμνειν χρόνῳ, | καὶ τῶν βροτείων σπερμάτων σωτηρίαν. Cp. 938 s.

  Cicero, Tusc. Disp., I, 28, 69: Hic autem ubi habitamus non intermittit suo tempore —

  Minerva

  Caelum nitescere, arbores frondescere, vites laetificae pampinis pubescere, rami bacarum ubertate incurvescere, segetes largiri fruges, florere omnia, fontes scatere, herbis prata convestirier.

  Cp. Cic, de Orat., Ill, 38, 154; Non., 122, 17.

  Hectoris Lytra

  Hyginus, Fab., 106: Agamemnon Briseidam, Brisei sacerdotis filiam ex Mysia captivam, propter formae dignitatem quam Achilles ceperat, ab Achille abduxit eo tempore quo Chryseida Chrysi sacerdoti Apollinis Zminthei reddidit.... Quam ob iram Achilles in proelium non prodibat sed cithara in tabernaculo se exercebat. Quod cum Argivi ab Hectore fugarentur,...

  Il., I, 182 s., IX, 185 s.

  162

  Nonius, 489, 29: ‘Tumulti.’ Enniu
s Hectoris Lytris —

  Agamemno

  Quid hoc hic clamoris, quid tumulti est? nomen qui usurpat meum?

  163

  Il., XI, 1 s.; 10 s.?

  Nonius, 490, 6: ‘Strepiti’ pro strepitus... —

  Quid in castris strepitist?

  164–5

  XI, 56 s.

  Nonius, 355, 4: ‘Occupare’ est proprie praevenire... —

  Nuntius?

  Hector vei summa armatos educit foras castrisque castra ultro iam conferre occupat.

  166

  XI, 459 s.

  Diomedes, ap. G.L., I, 387, 10 K.: ‘Nomus’ pro eo quod est novimus... Ennius in Lustris —

  Menelaus

  Nos quiescere aequum est? Nomus ambo Ulixem.

  167

  XI, 658 s. (Nestor logu.); cp. 825–6; XVI, 23 s.

  Schol. Gronov., ad Cic., pro Rosc. Amer., 32, 89 (‘quis ibi non est vulneratus ferro Brugio’): ‘Ferro Brugio.’ In Ennio haec fabula inducitur Achilles quo tempore propter Briseidam cum Graecis pugnare noluit, quo etiam tempore Hector classem eorum incendit. In hac pugna Ulixes vulneratus inducitur et fugiens ad Achillem venit. Cum interrogaretur ab Aiace cur fugisset, ille ut celaret dedecus... —

  Ulixes

  Quis ibi non est vulneratus ferro Brugio?

  168

  Servius auctus, ad Aen., III, 241: ‘Foedare,’ cruentare. Ennius —

  ferro foedati iacent.

  169–81

  XI, 581 s., XVI, 27–8; XI, 842 s.

  Cicero, Τ use. Disp., II, 16, 38: Quin etiam videmus ex acie efferri saepe saucios et quidem rudem illum et inexercitatum quamvis levi ictu ploratus turpissimos edere. At vero ille exercitatus et vetus ob eamque rem fortior medicum modo requirens a quo obligetur —

  Eurypylus

  Ο Patricoles, ad vos adveniens auxilium et vestras manus peto priusquam oppeto malam pestem mandatam hostili manu — neque sanguis ullo potis est pacto profluens consistere — si qui sapientia magis vestra mors devitari potest; namque Aesculapi liberorum saucii opplent porticus, non potest accedi.......

  Patricoles

  Certe Eurypylus hic quidem est; hominem exercitum!

  Ubi tantum luctus continuatur, vide quam non flebiliter respondeat, rationem etiam adferat cur aequo animo sibi ferendum sit —

  Eurypylus