Flaminium, ne caelicolis contendere perstet.
acrius hoc accensa ducis surrexerat ira, 105
auditoque furens socias non defore uires
‘Sicine nos’ inquit ‘Boiorum in bella ruentis
spectastis, cum tanta lues uulgusque tremendum
ingrueret, rupesque iterum Tarpeia paueret?
quas ego tunc animas dextra, quae corpora fudi, 110
irata tellure sata et uix uulnere uitam
reddentis uno! iacuere ingentia membra
per campos magnisque premunt nunc ossibus arua.
scilicet has sera ad laudes Seruilius arma
adiungat, nisi diuiso uicisse triumpho 115
ut nequeam et decoris contentus parte quiescam?
quippe monent superi. similes ne fingite uobis,
classica qui tremitis, diuos. sat magnus in hostem
augur adest ensis, pulchrumque et milite dignum
auspicium Latio quod in armis dextera praestat. 120
an, Coruine, sedet, clausum se consul inerti
ut teneat uallo, Poenus nunc occupet altos
Arreti muros, Corythi nunc diruat arcem,
hinc Clusina petat, postremo ad moenia Romae
inlaesus contendat iter? deforme sub armis 125
uana superstitio est: dea sola in pectore Virtus
bellantum uiget. umbrarum me noctibus atris
agmina circumstant, Trebiae qui gurgite quique
Eridani uoluuntur aquis, inhumata iuuentus.’
Nec mora. iam medio coetu signisque sub ipsis 130
postrema aptabat nulli exorabilis arma.
aere atque aequorei tergo flauente iuuenci
cassis erat munita uiro, cui uertice surgens
triplex crista iubas effundit crine Suebo:
Scylla super fracti contorquens pondera remi 135
instabat saeuosque canum pandebat hiatus,
nobile Gargeni spolium, quod rege superbus
Boiorum caeso capiti inlacerabile uictor
aptarat pugnasque decus portabat in omnis.
loricam induitur: tortos huic nexilis hamos 140
ferro squama rudi permixtoque asperat auro.
tum clipeum capit, aspersum quem caedibus olim
Celticus ornarat cruor, umentique sub antro
ceu fetum lupa permulcens puerilia membra
ingentem Assaraci caelo nutribat alumnum. 145
hinc ensem lateri dextraeque accommodat hastam.
stat sonipes uexatque ferox umentia frena,
Caucas
inde exceptus equo, qua dant angusta uiarum,
nunc hos, nunc illos adit atque hortatibus implet: 150
‘Vestrum opus est uestrumque decus suffixa per urbem
Poeni ferre ducis spectanda parentibus ora.
unum hoc pro cunctis sat erit caput. aspera quisque
hortamenta sibi referat: “Meus, heu! meus atris
Ticini frater ripis iacet,” “At meus alta 155
metitur stagna Eridani sine funere natus.”
haec sibi quisque; sed, est uestrum cui nulla doloris
priuati rabies, is uero ingentia sumat
e medio, fodiant quae magnas pectus in iras,
perfractas Alpes passamque infanda Saguntum, 160
quosque nefas uetiti transcendere nomen Hiberi,
tangere iam Thybrim. nam dum nos augur et extis
quaesitae fibrae uanusque moratur haruspex,
solum iam superest Tarpeio imponere castra.’
Turbidus haec, uisoque artis in milibus atras 165
bellatore iubas aptante ‘Est, Orfite, munus,
est’ ait ‘hoc certare tuum, quis opima uolenti
dona Ioui portet feretro suspensa cruento.
nam cur haec alia pariatur gloria dextra?’
hinc praeuectus equo, postquam inter proelia notam 170
accepit uocem, ‘Procul hinc te Martius,’ inquit
‘Murrane, ostendit clamor, uideoque furentem
iam Tyria te caede. uenit laus quanta! sed, oro,
haec angusta loci ferro patefacta relaxa.’
tum Soracte satum, praestantem corpore et armis, 175
Aequanum noscens, patrio cui ritus in aruo,
cum pius Arcitenens accensis gaudet aceruis,
exta ter innocuos laetum portare per ignes,
‘Sic in Apollinea semper uestigia pruna
inuiolata teras uictorque uaporis ad aras 180
dona serenato referas sollemnia Phoebo:
concipe’ ait ‘dignum factis, Aequane, furorem
uulneribusque tuis. socio te caedis et irae
non ego Marmaridum mediam penetrare phalangem
Cinyphiaeque globos dubitarim inrumpere turmae.’ 185
Nec iam ultra monitus et uerba morantia Martem
ferre ualet: longo Aeneadis quod flebitur aeuo
increpuere simul feralia classica signum,
ac tuba terrificis fregit stridoribus auras.
heu dolor, heu lacrimae nec post tot saecula serae! 190
horresco ut pendente malo, ceu ductor ad arma
exciret Tyrius. latebrosis collibus Astur
et Libys et torta Baliaris saeuus habena
erumpunt multusque Maces Garamasque Nomasque,
tum, quo non alius uenalem in proelia dextram 195
ocior attulerit conductaque bella probarit,
Cantaber et galeae contempto tegmine Vasco.
hinc pariter rupes, lacus hinc, hinc arma simulque
consona uox urget, signum clamore uicissim
per collis Tyria circumfundente corona. 200
Auertere dei uultus fatoque dederunt
maiori non sponte locum; stupet ipse tyranni
fortunam Libyci Mauors, disiectaque crinem
inlacrimat Venus, et Delum peruectus Apollo
tristem maerenti solatur pectine luctum. 205
sola Apennini residens in uertice diras
expectat caedes immiti pectore Iuno.
Primae Picentum, rupto ceu turbine fusa
agmina et Hannibalem ruere ut uidere, cohortes
inuadunt ultro et poenas pro morte futura, 210
turbato uictore, petunt accensa iuuentus,
et uelut erepto metuendi libera caelo
manibus ipsa suis praesumpta piacula mittit.
funditur unanimo nisu et concordibus ausis
pilorum in Poenos nimbus, fixosque repulsi 215
summittunt clipeos curuato pondere teli.
acrius hoc rursum Libys (et praesentia saeui
extimulat ducis) hortantes se quisque uicissim
incumbunt pressoque impellunt pectore pectus.
Ipsa, facem quatiens ac flauam sanguine multo 220
sparsa comam, medias acies Bellona pererrat.
stridit Tartareae nigro sub pectore diuae
letiferum murmur, feralique horrida cantu
bucina lymphatas agit in certamina mentes.
his iras aduersa fouent crudusque ruente 225
fortuna stimulus spem proiecisse salutis:
hos dexter deus et laeto Victoria uultu
adridens acuit, Martisque fauore fruuntur.
Abreptus pulchro caedum Lateranus amore
dum sequitur dextram, in medios penetrauerat hostis. 230
quem postquam florens aequali Lentulus aeuo
conspexit nimium pugnae nimiumque cruoris
infestas inter non aequo Marte cateruas
fata inritantem, nisu se concitat acri
immitemque Bagam, qui iam uicina ferebat 235
uulnera pugnantis tergo, uelocior hasta
occupat et socium duris se casibus addit.
tunc alacres arma adglomerant geminaque corusci
fronte micant: paribus fulgent capita ardua cristis.
actus in aduersos casu (namque obuia ferre 240
arma quis auderet, nisi quem deus ima colentum
damnasset Stygiae nocti?) praefracta gerebat
Syrticu
s excelso decurrens robora monte
et quatiens acer nodosi pondera rami
flagrabat geminae nequiquam caedis amore: 245
‘Non hic Aegates infidaque litora nautis,
o iuuenes, motumque nouis sine Marte procellis
fortunam bello pelagus dabit. aequoris olim
uictores, media sit qualis, discite, terra
bellator Libys, et meliori cedite regnis.’ 250
ac simul infesto Lateranum pondere truncae
arboris urgebat iungens conuicia pugnae.
Lentulus huic frendens ira: ‘Trasimennus in altos
ascendet citius collis, quam sanguine roret
iste pio ramus,’ subsidensque ilia nisu 255
conantis suspensa fodit. tum feruidus atro
pulmone exundat per hiantia uiscera sanguis.
Nec minus accensis in mutua funera dextris
parte alia campi saeuit furor. altus Iertes
obtruncat Nerium. Rullo ditissimus arui 260
occumbis, generose Volunx, nec clausa repostis
pondera thesauris patrio nec regia quondam
praefulgens ebore et possessa mapalia soli
profuerunt. quid rapta iuuant, quid gentibus auri
numquam extincta sitis? modo quem Fortuna fouendo 265
congestis opibus donisque refersit opimis,
nudum Tartarea portabit nauita cumba.
Iuxta bellator iuuenilibus Appius ausis
pandebat campum caede atque, ubi plurima uirtus
nullique aspirare uigor, decus inde petebat. 270
obuius huic Atlans, Atlans a litore Hibero,
nequiquam extremae longinquus cultor harenae,
impetit os hasta, leuiterque e corpore summo
degustat cuspis generosum extrema cruorem.
intonuere minae, uiolentaque lumina flammis 275
exarsere nouis. furit et diffulminat omnem
obstantum turbam; at clausum sub casside uulnus
Martia commendat mananti sanguine membra.
tum uero aspiceres pauitantem et condere semet
nitentem sociis iuuenem, ceu tigride cerua 280
Hyrcana cum pressa tremit, uel territa pennas
colligit accipitrem cernens in nube columba,
aut dumis subit, albenti si sensit in aethra
librantem nisus aquilam, lepus. ora citato
ense ferit, tum colla uiri dextramque micantem 285
demetit ac mutat successu saeuior hostem.
Stabat fulgentem portans in bella bipennem
Cinyphius socerique miser Magonis inire
optabat pugnam ante oculos spe laudis Isalcas,
Sidonia tumidus sponsa uanoque superbus 290
foedere promissae post Dardana proelia taedae.
huic immittit atrox uiolentas Appius iras
conantique grauem fronti librare securim
altior insurgens galeam super exigit ictum.
at fragilis ualido conamine soluitur ensis 295
aere in Cinyphio, nec dispar sortis Isalcas
umbonem incerto detersit futtilis ictu.
tum quod humo haud umquam ualuisset uellere saxum,
ni uires trux ira daret, contorquet anhelans
Appius et lapsu resupino in terga cadentem 300
mole premit scopuli perfractisque ossibus urget.
uidit coniuncto miscens certamina campo
labentem socer, et lacrimae sub casside fusae
cum gemitu, rapidusque ruit: data foedera nuper
accendunt animos expectatique nepotes. 305
iamque aderat clipeumque uiri atque immania membra
lustrabat uisu, propiorque a fronte coruscae
lux galeae saeuas paulum tardauerat iras.
haud secus, e specula praeceps delatus opaca,
subsidens campo summissos contrahit artus, 310
cum uicina trucis conspexit cornua tauri,
quamuis longa fames stimulet, leo: nunc ferus alta
surgentis ceruice toros, nunc torua sub hirta
lumina miratur fronte ac iam signa mouentem
et sparsa pugnas meditantem spectat harena. 315
hic prior intorquens telum sic Appius infit:
‘Si qua tibi pietas, ictum ne desere foedus
et generum comitare socer.’ per tegmina uelox
tunc aerisque moras laeuo stetit hasta lacerto.
at contra non dicta Libys, sed feruidus hastam 320
perlibrat, magni donum memorabile fratris,
caeso quam uictor sub moenibus ille Sagunti
abstulerat Durio ac spectatae nobile pugnae
germano dederat portare in proelia pignus.
telum ingens perque arma uiri perque ora, doloris 325
adiutum nisu, letalem pertulit ictum,
exanguesque uiri conantis uellere ferrum
in uulnus cecidere manus. iacet aequore nomen
clarum Maeonio atque Italae pars magna ruinae
Appius. intremuere lacus, corpusque refugit 330
contractis Trasimennus aquis: telum ore cruento
expirans premit atque admorsae immurmurat hastae.
Nec fati melior Mamercus corpore toto
exsoluit poenas nulli non saucius hosti.
namque per aduersos, qua Lusitana ciebat 335
pugnas dira manus, raptum cum sanguine caesi
signiferi magna uexillum mole ferebat
et trepida infelix reuocabat signa suorum.
sed furiata cohors ausisque accensa superbis
quodcumque ipsa manu gestabat missile, quicquid 340
praebebat tellus sparsis uix peruia telis
iniecit pariter, pluresque in corpore nullum
inuenere locum perfossis ossibus hastae.
Aduolat interea fraterni uulneris ira
turbatus Libyae ductor, uisoque cruore, 345
num lateri cuspis, num toto pondere telum
sedisset, fratremque amens sociosque rogabat.
utque metum leti procul et leuiora pauore
cognouit, proprio tectum gestamine praeceps
ex acie rapit et tutis a turbine pugnae 350
constituit castris. medicas hinc ocius artes
et senioris opem Synhali uocat. unguere uulnus
herbarum hic sucis ferrumque e corpore cantu
exigere et somnum tacto misisse chelydro
anteibat cunctos, nomenque erat inde per urbes 355
perque Paraetoniae celebratum litora Syrtis.
ipse olim antiquo primum Garamanticus Hammon
scire pater dederat Synhalo morsusque ferarum
telorumque grauis ictus sedare medendo.
atque is deinde suo moriens caelestia dona 360
monstrauit nato, natusque heredis honori
tramisit patrias artis. quem deinde secutus
haud leuior fama Synhalus Garamantica sollers
monstrata augebat studio multaque uetustum
Hammonis comitem numerabat imagine patrem. 365
tum proauita ferens leni medicamina dextra
ocius, intortos de more astrictus amictus,
mulcebat lympha purgatum sanguine uulnus.
at Mago, exuuias secum caesique uolutans
hostis mente necem, fraternas pectore curas 370
pellebat dictis et casum laude leuabat:
‘Parce metu, germane. meis medicamina nulla
aduersis maiora feres: iacet Appius hasta
ad manis pulsus nostra. si uita relinquat,
sat nobis actum est: sequar hostem laetus ad umbras.’ 375
Quae dum turbatos auertunt aequore campi
ductores ualloque tenent, ex agmine Poenum
cedentem consul tumulo speculatus ab alto
atque atram belli castris se condere nubem,
turbidus extemplo trepidantis milite maesto 380
inuadit cuneos subitoque pauore relaxat
iam rarescentis acies. tum uoce feroci
poscit ecum ac mediae ruit in certamina uallis.
sic ubi torrentem c
repitanti grandine nimbum
inlidit terris molitus Iuppiter altas 385
fulmine nunc Alpes, nunc mixta Ceraunia caelo,
intremuere simul tellus et pontus et aether,
ipsaque commoto quatiuntur Tartara mundo.
incidit attonitis inopino turbine Poenis
haud secus improuisa lues, gelidusque sub ossa 390
peruasit miseris conspecti consulis horror.
it medius ferroque ruens densissima latum
pandit iter. clamor uario discrimine uocum
fert belli rabiem ad superos et sidera pulsat,
ceu pater Oceanus cum saeua Tethye Calpen 395
Herculeam ferit atque exesa in uiscera montis
contortum pelagus latrantibus ingerit undis:
dant gemitum scopuli, fractasque in rupibus undas
audit Tartessos latis distermina terris,
audit non paruo diuisus gurgite Lixus. 400
Ante omnis iaculo tacitas fallente per auras
occumbit Bogus, infaustum qui primus ad amnem
Ticini rapidam in Rutulos contorserat hastam.
ille sibi longam Clotho turbamque nepotum
crediderat uanis deceptus in alite signis. 405
sed non augurio Parcarum impellere metas
concessum cuiquam: ruit inter tela cruentis
suspiciens oculis caelum superosque reposcit
tempora promissae media iam morte senectae.
nec Bagaso exultare datum ut impune relictum 410
consulis ante oculos uita spoliasse Libonem.
laurigeris decus illud auis nauaque iuuenta
florebat, sed Massylus succiderat ensis
pubescente caput mala, properoque uirentis
delerat leto bellator barbarus annos. 415
Flaminium implorasse tamen iam morte suprema
haud frustra fuit. auulsa est nam protinus hosti
ore simul ceruix: iuuit punire feroci
uictorem exemplo
Quis deus, o Musae, paribus tot funera uerbis 420
euoluat, tantisque umbris in carmine digna
quis lamenta ferat? certantis laude cadendi
primaeuos iuuenes mortisque in limine cruda
facta uirum et fixis rabiem sub pectore telis?
sternitur alternus uastis concursibus hostis, 425
nec spoliare uacat praedaeque aduertere mentem.
urget amor caedum, clausis dum detinet hostem
fraternum castris uulnus, funditque ruitque
nunc iaculis, nunc ense, modo inter milia consul
bellantum conspectus equo, modo Marte feroci 430
ante aquilas et signa pedes. fluit impia riuis
saguineis uallis, tumulique et concaua saxa
armorum sonitus flatusque imitantur equorum.
Miscebat campum, membrorum in proelia portans
celsius humano robur, uisaque pauentis 435
mole gigantei uertebat corporis alas
Complete Works of Silius Italicus Page 49