Othrys Marmarides: lati super agmen utrumque
ingens tollebant umeri caput, hirtaque toruae
frontis caesaries et crinibus aemula barba
umbrabat rictus; squalore hinc hispida diro 440
et uillosa feris horrebant pectora saetis.
aspirare uiro propioremque addere Martem
haud ausum cuiquam. laxo ceu belua campo
incessebatur tutis ex agmine telis.
tandem uesanos palantum in terga ferenti 445
cum fremitu uultus tacita per nubila penna
intrauit toruum Gortynia lumen harundo
auertitque uirum. fugientis ad agmina consul
intorquet tergo iaculum, quod tegmine nudas
inrupit costas hirtoque a pectore primum 450
mucronem ostendit. rapidus conuellere temptat
qua nasci ferrum fulgenti cuspide cernit,
donec abundanter defuso sanguine late
procubuit moriens et telum uulnere pressit.
spiritus exundans uicinum puluere moto 455
perflauit campum et nubem dispersit in auras.
Nec minor interea tumulis siluisque fremebat
diuersis Mauors, uariaque per ardua pugna
et saxa et dumi rorantes caede nitebant.
exitium trepidis letique et stragis acerbae 460
causa Sychaeus erat. Murranum ille eminus hasta
perculerat, quo non alius, cum bella silerent,
dulcius Oeagrios pulsabat pectine neruos.
occubuit silua in magna patriosque sub ipso
quaesiuit montis leto ac felicia Baccho 465
Aequana et Zephyro Surrentum molle salubri.
addiderat misero comitem pugnaeque ferocis
gaudebat tristi uictor nouitate Sychaeus.
palantis nam dum sequitur, peruaserat altam
in siluam et priscae reclinis ab ictibus ulmi 470
terga tuebatur trunco frustraque relictos
Tauranus comites suprema uoce ciebat.
transegit iuuenem ac perfossis incita membris
haesit in opposito cuspis Sidonia ligno.
Quid uobis, quaenam ira deum, uel mente sinistra 475
quae sedit formido, uiri? qui Marte relicto
ramorum quaesistis opem. non aequus in artis
nimirum rebus suasor metus. arguit asper
exitus euentu praui consulta timoris.
annosa excelsos tendebat in aethera ramos 480
aesculus, umbrosum magnas super ardua siluas
nubibus insertans altis caput, instar (aperto
si staret campo) nemoris, lateque tenebat
frondosi nigra tellurem roboris umbra.
par iuxta quercus longum molita per aeuum 485
uertice canenti proferre sub astra cacumen
diffusas patulo laxabat stipite frondes
umbrabatque coma summi fastigia montis.
huc Hennaea cohors, Triquetris quam miserat oris
rex, Arethusa, tuus, defendere nescia morti 490
dedecus et mentem nimio mutata pauore
certatim sese tulit ascendensque uicissim
pressit nutantis incerto pondere ramos.
mox alius super atque alius consistere tuto
dum certant, pars excussi (nam fragmine putri 495
ramorum et senio male fida fefellerat arbor),
pars trepidi celso inter tela cacumine pendent.
turbatos una properans consumere peste
corripit aeratam iam dudum in bella bipennem,
deposito clipeo mutatus tela, Sychaeus. 500
incumbunt sociae dextrae, magnoque fragore
pulsa gemit crebris succumbens ictibus arbos.
fluctuat infelix concusso stipite turba,
ceu, Zephyrus quatit antiquos ubi flamine lucos,
fronde super tremuli uix tota cacuminis haerens 505
iactatur nido pariter nutante uolucris.
procubuit tandem multa deuicta securi
suffugium infelix miseris et inhospita quercus
elisitque uirum spatiosa membra ruina.
Inde aliae cladum facies. contermina taedis 510
conlucet rapidoque inuoluitur aesculus igni.
iamque inter frondes arenti robore gliscens
uerticibus saeuis torquet Vulcanus anhelos
cum feruore globos flammarum et
nec tela interea cessant. semusta gementum 515
atque amplexa cadunt ardentis corpora ramos.
Haec inter miseranda uirum certamina consul
ecce aderat uoluens iram exitiumque Sychaeo.
at iuuenis dubio tantae discrimine pugnae
occupat euentum telo temptare priorem. 520
cui medio leuiter clipeo stetit aeris in ora
cuspis et oppositas uetita est tramittere crates.
sed non et consul misso concredere telo
fortunam optatae caedis parat, at latus ense
haurit: nec crudae tardarunt tegmina parmae. 525
labitur infelix atque adpetit ore cruento
tellurem expirans. tum diffundente per artus
frigore se Stygio manantem in uiscera mortem
accipit et longo componit lumina somno.
Atque ea dum uariis permixtus tristia Mauors 530
casibus alternat, iam castris Mago relictis,
iam Libyae ductor properantia signa citato
raptabant cursu et cessata reponere hauebant
tempora caede uirum ac multo pensare cruore.
it globus intorquens nigranti turbine nubem 535
pulueris, et surgit sublatis campus harenis,
quaque ferens gressum flectit uestigia ductor,
undanti circum tempestas acta procella
uoluitur atque altos operit caligine montis.
occubuere femur Fontanus, Buta canorum 540
transfixi guttur, pressoque e uulnere cuspis
prospexit terga. hunc tristes luxere Fregellae
multiplicem proauis, hunc mater Anagnia fleuit.
haud dispar fortuna tibi, Laeuine, sed auso
non eadem. neque enim Tyrio concurrere regi 545
temptas, sed lectus par ad certamen Ithemon
Autololum moderator erat; quem poplite caeso
dum spoliat, grauis immiti cum turbine costas
fraxinus inrupit, conlapsaque membra sub ictu
hoste super fuso subita cecidere ruina. 550
[Nec Sidicina cohors defit. Viriasius armat
mille uiros, nulli uictus uel ponere castra
uel iunxisse ratem duroque resoluere muros
ariete et in turrim subitos immittere pontis.]
* 554a
Quem postquam Libyae ductor uirtute feroci
exultare uidet (namque illi uulnere praeceps
terga dabat leuibus diffisus Arauricus armis),
acrius hoc, pulchro Mauorte accensus in iram
et dignum sese ratus in certamina saeuo
comminus ire uiro, referenti e corpore telum 560
aduolat et fodiens pectus: ‘Laudande laborum,
quisquis es, haud alia decuit te occumbere dextra.
ad manis leti perfer decus. Itala gentis
ni tibi origo foret, uita donatus abires.’
hinc Fadum petit et ueterem bellare Labicum, 565
cui Siculis quondam terris congressus Hamilcar
clarum spectato dederat certamine nomen.
immemor annorum seniumque oblitus in arma
ille quidem cruda mente et uiridissimus irae
ibat, sed uani frigentem in Marte senectam 570
prodebant ictus: stipula crepitabat inani
ignis iners cassamque dabat sine robore flammam.
quem postquam accepit patrio monstrante superbum
armigero Poenum ductor, ‘Certamina primae
hic lue nunc’ inquit ‘pugnae: te notus Hamilcar 575
hac trahit ad manis dextra.’ tum librat ab aure
intorquens iaculum et uersantem in uulnere sese
&n
bsp; transigit. extracta foedauit cuspide sanguis
canitiem et longos finiuit morte labores.
nec minus Herminium primis obtruncat in armis, 580
adsuetum, Trasimenne, tuos praedantibus hamis
exhaurire lacus patriaeque alimenta senectae
ducere suspenso per stagna iacentia lino.
interea exanimem maesti super arma Sychaeum
portabant Poeni corpusque in castra ferebant. 585
quos ubi conspexit tristi clamore ruentis
ductor, praesago percussus pectora luctu,
‘Quinam’ inquit ‘dolor, o socii, quemue ira deorum
eripuit nobis? num te, dulcedine laudis
flagrantem et nimio primi Mauortis amore 590
atra, Sychaee, dies properato funere carpsit?’
utque dato gemitu lacrimae adsensere ferentum
et dictus pariter caedis maerentibus auctor,
‘Cerno’ ait ‘aduerso pulchrum sub pectore uulnus
cuspidis Iliacae. dignus Carthagine, dignus 595
Hasdrubale ad manis ibis, nec te optima mater
dissimilem lugebit auis, Stygiaue sub umbra
degenerem cernens noster uitabit Hamilcar.
at mihi Flaminius, tam maesti causa doloris,
morte sua minuat luctus. haec pompa sequetur 600
exequias, seroque emptum uolet impia Roma
non uiolasse mei corpus mucrone Sychaei.’
Sic memorans torquet fumantem ex ore uaporem,
iraque anhelatum proturbat pectore murmur,
ut multo accensis feruore exuberat undis 605
clausus ubi exusto liquor indignatur aeno.
tum praeceps ruit in medios solumque fatigat
Flaminium incessens. nec dicto segnius ille
bella capessebat, propiorque insurgere Mauors
coeperat, et campo iunctus iam stabat uterque, 610
cum subitus per saxa fragor, motique repente,
horrendum, colles et summa cacumina totis
intremuere iugis. nutant in uertice siluae
pinifero fractaeque ruunt super agmina rupes.
immugit penitus conuulsis ima cauernis 615
dissiliens tellus nec paruos rumpit hiatus,
atque umbras late Stygias immensa uorago
faucibus ostendit patulis, manesque profundi
antiquum expauere diem. lacus ater in altos
sublatus montis et sede excussus auita 620
lauit Tyrrhenas ignota aspergine siluas.
iamque eadem populos magnorumque oppida regum
tempestas et dira lues strauitque tulitque.
ac super haec reflui pugnarunt montibus amnes,
et retro fluctus torsit mare. monte relicto 625
Apenninicolae fugere ad litora Fauni.
pugnabat tamen (heu belli uecordia!) miles,
iactatus titubante solo, tremebundaque tela,
subducta tellure ruens, torquebat in hostem,
donec pulsa uagos cursus ad litora uertit 630
mentis inops stagnisque inlata est Daunia pubes.
quis consul terga increpitans (nam turbine motae
ablatus terrae inciderat): ‘Quid deinde, quid, oro,
restat, io, profugis? uos en ad moenia Romae
ducitis Hannibalem, uos in Tarpeia Tonantis 635
tecta faces ferrumque datis. sta, miles, et acris
disce ex me pugnas, uel si pugnare negatum,
disce mori. dabit exemplum non uile futuris
Flaminius. ne terga Libys, ne Cantaber umquam
consulis aspiciat. solus, si tanta libido 640
est uobis rabiesque fugae, tela omnia solus
pectore consumo et moriens fugiente per auras
hac anima uestras reuocabo ad proelia dextras.’
Dumque ea commemorat densosque obit obuius hostis,
aduolat ora ferus mentemque Ducarius. acri 645
nomen erat gentile uiro, fusisque cateruis
Boiorum quondam patriis antiqua gerebat
uulnera barbaricae mentis, noscensque superbi
uictoris uultus ‘Tune’ inquit ‘maximus ille
Boiorum terror? libet hoc cognoscere telo, 650
corporis an tanti manet de uulnere sanguis.
nec uos paeniteat, populares, fortibus umbris
hoc mactare caput: nostros hic curribus egit
insistens uictos alta ad Capitolia patres.
ultrix hora uocat.’ pariter tunc undique fusis 655
obruitur telis, nimboque ruente per auras
contectus nulli dextra iactare reliquit
Flaminium cecidisse sua. nec pugna perempto
ulterior ductore fuit. namque agmine denso
primores iuuenum, laeua ob discrimina Martis 660
infensi superis dextrisque et cernere Poenum
uictorem plus morte rati, super ocius omnes
membra ducis stratosque artus certamine magno
telaque corporaque et non fausto Marte cruentas
iniecere manus. sic densi caedis aceruo 665
ceu tumulo texere uirum. tum, strage per undas
per siluas sparsa perque altam sanguine uallem,
in medias fratre inuectus comitante cateruas
caesorum iuuenum Poenus ‘Quae uulnera cernis,
quas mortes!’ inquit ‘premit omnis dextera ferrum, 670
armatusque iacet seruans certamina miles.
hos, en, hos obitus nostrae spectate cohortes!
fronte minae durant, et stant in uultibus irae.
et uereor, ne, quae tanta creat indole tellus
magnanimos fecunda uiros, huic fata dicarint 675
imperium, atque ipsis deuincat cladibus orbem.’
Sic fatus cessit nocti; finemque dedere
caedibus infusae subducto sole tenebrae.
LIBER VI
Iam, Tartessiaco quos soluerat aequore Titan
in noctem diffusus, equos iungebat Eois
litoribus, primique nouo Phaethonte retecti
Seres lanigeris repetebant uellera lucis,
et foeda ante oculos strages, propiusque patebat 5
insani Mauortis opus: simul arma uirique
ac mixtus sonipes dextraeque in uulnere caesi
haerentes hostis, passim clipeique iubaeque
atque artus trunci capitum fractusque iacebat
ossibus in duris ensis. nec cernere deerat 10
frustra seminecum quaerentia lumina caelum.
tum spumans sanie lacus et fluitantia summo
aeternum tumulis orbata cadauera ponto.
Nec tamen aduersis ruerat tota Itala uirtus.
Bruttius ingenti miserandae caedis aceruo, 15
non aequum ostentans confosso corpore Martem,
extulerat uix triste caput truncosque trahebat
per stragem neruis interlabentibus artus,
tenuis opum, non patre nitens linguaue, sed asper
ense, nec e Volsca quisquam uir gente redemit 20
plus aeui nec
pubescente gena castris optarat et acri
Flaminio spectatus erat, cum Celtica uictor
obrueret bello diuis melioribus arma.
inde honor ac sacrae custodia Marte sub omni 25
alitis: hinc causam nutriuit gloria leti.
namque necis certus, captae prohibere nequiret
cum Poenos aquilae, postquam subsidere fata
uiderat et magna pugnam inclinare ruina,
occulere interdum et terrae mandare parabat. 30
sed subitis uictus telis labentia membra
prostrauit super ac mentita morte tegebat.
uerum ubi lux nocte e Stygia miseroque sopore
reddita, uicini de strage cadaueris hasta
erigitur soloque uigens conamine late 35
stagnantem caede et facilem discedere terram
ense fodit, clausamque aquilae infelicis adorans
effigiem, palmis languentibus aequat harenas.
supremus fessi tenuis
tum cessit in auras
halitus et magnam misit sub Tartara mentem. 40
Iuxta cernere erat meritae sibi poscere carmen
uirtutis sacram rabiem. Laeuinus, ab alto
Priuerno, uitis Latiae praesignis honore,
exanimum Nasamona Tyren super ipse iacebat
exanimis: non hasta uiro, non ensis: in artis 45
abstulerat Fors arma. tamen certamine nudo
inuenit Marti telum dolor. ore cruento
pugnatum, ferrique uicem dens praebuit irae.
iam lacerae nares foedataque lumina morsu,
iam truncum raptis caput auribus, ipsaque diris 50
frons depasta modis, et sanguine abundat hiatus;
nec satias, donec mandentia linqueret ora
spiritus et plenos rictus mors atra teneret.
Talia dum praebet tristis miracula uirtus,
diuerso interea fugientes saucia turba 55
iactantur casu siluisque per auia caecis
ablati furtim multo cum uulnere solos
per noctem metantur agros. sonus omnis et aura
exterrent pennaque leui commota uolucris.
non sopor aut menti requies. agit asper acerba 60
nunc Mago attonitos, nunc arduus Hannibal hasta.
Serranus, clarum nomen, tua, Regule, proles,
qui longum semper fama gliscente per aeuum
infidis seruasse fidem memorabere Poenis,
flore nitens primo, patriis heu Punica bella 65
auspiciis ingressus erat, miseramque parentem
et dulcis tristi repetebat sorte penates
saucius. haud illi comitum super ullus, et atris
uulneribus qui ferret opem: per deuia, fractae
innitens hastae furtoque ereptus opacae 70
noctis, iter tacitum Perusina ferebat in arua.
hic fessus parui, quaecumque ibi fata darentur,
limina pulsabat tecti, cum membra cubili
euoluens non tarda Marus (uetus ille parentis
miles et haud surda tractarat proelia fama) 75
procedit renouata focis et paupere Vesta
lumina praetendens. utque ora agnouit et aegrum
uulneribus diris ac, lamentabile uisu,
lapsantis fultum truncata cuspide gressus,
funesti rumore mali iam saucius aures: 80
‘Quod scelus, o nimius uitae nimiumque ferendis
aduersis genitus, cerno? te, maxime, uidi,
ductorum, cum captiuo Carthaginis arcem
terreres uultu, crimen culpamque Tonantis,
occidere atque hausi, quem non Sidonia tecta 85
expulerint euersa meo de corde, dolorem.
estis ubi en iterum, superi? dat pectora ferro
Regulus, ac stirpem tantae periura recidit
surgentem Carthago domus.’ inde aegra reponit
membra toro, nec ferre rudis medicamina (quippe 90
Complete Works of Silius Italicus Page 50