non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat.’
hinc iuueni dona insignem uelamine picto
dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse
deiecto uictor Magone animique probarat, 165
cornipedem, tum, qua diuum libabat ad aras
Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem.
exin firmato sociali foedere regis
uertendas agitat iam nunc Carthaginis arces.
Massylis regnator erat ditissimus oris 170
nec nudus uirtute Syphax, que
innumerae gentes extremaque litore Tethys.
multa uiro terra ac sonipes et belua, terror
bellorum, nec non Marti delecta iuuentus.
nec foret, aut ebore aut solido qui uinceret auro 175
Gaetulisue magis fucaret uellus aenis.
has adiungere opes auidus reputansque laborem,
si uertat rex ad Poenos, dare uela per altum
imperat atque animo iam tum Africa bella capessit.
uerum ubi peruentum, et portus tenuere carinae, 180
iam trepida fugiens per proxima litora puppe
Hasdrubal adflictis aderat noua foedera quaerens
rebus et ad Tyrios Massylia signa trahebat.
Audito pariter populorum in regna duorum
aduenisse duces, qui tota mole laborent 185
disceptentque armis terrarum uter imperet orbi,
celsus mente Syphax acciri in tecta benigne
imperat et tanto regni se tollit honore.
tum laetos uoluens oculos aduersa per ora,
sic Latium adfatur iuuenem ac prior incipit ultro: 190
‘Quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena
accipio intueorque libens! quamque ora recordor
laetus Scipiadae! reuocat tua forma parentem.
nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades
cum studio pelagi et spectandis aestibus undae 195
uenissem, magnos uicina ad flumina Baetis
ductores miro quodam me cernere amore.
tum mihi dona uiri praeda delecta tulere,
arma simul regnoque meo tum cognita primum
cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostra 200
nunc norunt iacula, et ueteris tribuere magistros
militiae, qui dispersas sine lege cateruas
uestro formarent ritu ad certamina Martis.
ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis,
nunc auri ferrem, niuei nunc munera dentis, 205
nil ualui precibus. solos sibi cepit uterque,
quos cohibebat ebur uaginae sectilis, enses.
quare, age, laetus haue nostros intrare penatis
ac, mea quando adfert Libycum fortuna per undas
ductorem, facili, quae dicam, percipe mente. 210
et uos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces,
Hasdrubal, huc aures, huc quaeso aduertite sensus.
quanta per Ausonios populos torrentibus armis
tempestas ruat et Latio suprema minetur,
utque bibant Tyrium bis quinos saeua per annos 215
Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem,
cui nescire licet? quin ergo tristia tandem
considunt bella, et deponitis arma uolentes?
tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento.
haud deformis erit uobis ad foedera uersis 220
pacator mediusque Syphax.’ subiungere plura
non passus, gentis morem arbitriumque senatus
Scipio demonstrat, uanique absistere coepti
spe iubet et patres docet haec expendere solos.
suadendi modus hic, quodque est de parte diei 225
exacti super ad mensas et pocula uertunt,
atque, epulis postquam finis, dant corpora somno
et dura in noctem curarum uincula soluunt.
Iamque nouum terris pariebat limine primo
egrediens Aurora diem, stabulisque subibant 230
ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem,
sed prorupturis rutilabant aequora flammis:
exigit e stratis corpus uultuque sereno
Scipio contendit Massyli ad limina regis.
illi mos patrius fetus nutrire leonum 235
et catulis rabiem atque iras expellere alendo.
tum quoque fulua manu mulcebat colla iubasque
et fera tractabat ludentum interritus ora.
Dardanium postquam ductorem accepit adesse,
induitur chlamydem, regnique insigne uetusti 240
gestat laeua decus. cinguntur tempora uitta
albente, ac lateri de more adstringitur ensis.
hinc in tecta uocat, secretisque aedibus hospes
sceptrifero cum rege pari sub honore residunt.
Tum prior his infit terrae pacator Hiberae: 245
‘Prima mihi, domitis Pyrenes gentibus, ire
ad tua regna fuit properantem et maxima cura,
o sceptri uenerande Syphax. nec me aequore saeuus
tardauit medio pontus. non ardua regnis
quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis 250
unanimum pectus sociusque accede secundis.
non tibi Massylae gentes extentaque tellus
Syrtibus et latis proauita potentia campis
amplius attulerint decoris, quam Romula uirtus
certa iuncta fide et populi Laurentis honores. 255
cetera quid referam? non ullus scilicet ulli
aecus caelicolum, qui Dardana laeserit arma.’
Audiuit laeto Massylus et adnuit ore
complexusque uirum ‘Firmemus prospera’ dixit
‘omina, nec uotis superi concordibus absint, 260
cornigerumque Iouem Tarpeiumque ore uocemus.’
et simul extructis caespes surrexerat aris
uictimaque admotae stabat subiecta bipenni,
cum subito abruptis fugiens altaria taurus
exiluit uinclis mugituque excita late 265
impleuit tecta et fremitu suspiria rauco
congeminans trepida terrorem sparsit in aula.
uittaque, maiorum decoramen, fronte sine ullo
delapsa attactu nudauit tempora regis.
talia caelicolae casuro tristia regno 270
signa dabant, saeuique aderant grauia omina fati.
hunc fractum bello regem solioque reuulsum,
tempus erit, cum ducet agens ad templa Tonantis
qui tunc orabat socialia foedera supplex.
his actis repetit portum puppesque secundo 275
dat uento et notis reddit se Scipio terris.
Concurrere auidae gentes, uariosque subacta
Pyrene misit populos. mens omnibus una:
concordes regem appellant regemque salutant.
scilicet hunc summum norunt uirtutis honorem. 280
sed, postquam miti reiecit munera uultu,
Ausonio non digna uiro, patriosque uicissim
edocuit ritus et Romam nomina regum
monstrauit nescire pati, tum uersus in unam,
quae restat, curam, nullo super hoste relicto, 285
et Latios simul et uulgum Baetisque Tagique
conuocat ac medio in coetu sic deinde profatur
‘Quando ita caelicolum nobis propensa uoluntas
adnuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe
aut his occideret campis, aut axe relicto 290
Hesperio patrias exul lustraret harenas:
iam uestra tumulos terra celebrare meorum
est animus pacemque dare exposcentibus umbris.
mente fauete pari atque aures aduertite uestras.
septima cum solis renouabitur orbita caelo, 295
quique armis ferroque ualent, quique arte regendi
quadriiugos pollent currus, quis uincere planta
spes est, et studium iaculis impellere uentos,
adsint ac pulchrae certent de laude coronae.
praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda, 300
nec
quisquam nostri discedet muneris expers.’
sic donis uulgum laudumque cupidine flammat.
Iamque dies praedicta aderat, coetuque sonabat
innumero campus, simulatasque ordine iusto
exequias rector lacrimis ducebat obortis. 305
omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles
dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt.
ipse, tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo
pocula, odoriferis aspergit floribus aras.
tum manis uocat excitos laudesque uirorum 310
cum fletu canit et ueneratur facta iacentum.
Inde refert sese circo et certamina prima
incohat ac rapidos cursus proponit equorum.
fluctuat aequoreo fremitu rabieque fauentum,
carceribus nondum reseratis, mobile uulgus 315
atque fores oculis et limina seruat equorum.
iamque, ubi prolato sonuere repagula signo
et toto prima emicuit uix ungula cornu,
tollitur in caelum furiali turbine clamor,
pronique ac similes certantibus ore secuntur 320
quisque suos currus magnaque uolantibus idem
uoce locuntur equis. quatitur certamine circus
pectantum, ac nulli mentem non abstulit ardor:
instant praeceptis et equos clamore gubernant.
fuluus, harenosa surgens tellure, sub auras 325
erigitur globus atque operit caligine densa
cornipedumque uias aurigarumque labores.
hic studio furit acris equi, furit ille magistri.
hos patriae fauor, hos accendit nobile nomen
antiqui stabuli. sunt quos spes grata fatiget 330
et noua ferre iugum ceruix. sunt, cruda senectus
quos iuuet et longo sonipes spectatus in aeuo.
Euolat ante omnis rapidoque per aera curru
Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat
exultans spatia et uentos post terga relinquit. 335
conclamant plausuque fremunt uotique peractam
maiorem credunt praerepto limite partem.
at, quis interior cura et prudentia circi
altior, effusas primo certamine uires
damnare et cassis longe increpitare querelis 340
indispensato lassantem corpora nisu:
‘Quo nimius, quo, Cyrne, ruis?’ (nam Cyrnus agebat)
‘uerbera dimitte et reuoca moderatus habenas.’
heu surdas aures! fertur securus equorum
nec meminit, quantum campi decurrere restet. 345
Proximus, a primo distans, quantum aequore currus
occupat ipse, loci tantum, sed proximus ibat
Astur Panchates: patrium frons alba nitebat
insigne et patrio pes omnis concolor albo.
ingentes animi, membra haud procera decusque 350
corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas
concitus atque ibat campo indignatus habenas:
crescere sublimem atque augeri membra putares.
Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus.
Tertius aequata currebat fronte Peloro 355
Caucasus. ipse asper, nec qui ceruicis amaret
adplausae blandos sonitus clausumque cruento
spumeus admorsu gauderet mandere ferrum.
at docilis freni et melior parere Pelorus
non umquam effusum sinuabat deuius axem, 360
sed laeuo interior stringebat tramite metam,
insignis multa ceruice et plurimus idem
ludentis per colla iubae. mirabile dictu,
nullus erat pater: ad Zephyri noua flamina campis
Vettonum eductum genetrix effuderat Harpe. 365
nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum,
Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro.
ipsum Aetola, uago Diomedi condita, Tyde
miserat: exceptum Troiana ab origine equorum
tradebant, quos Aeneae Simoentos ad undas 370
uictor Tydides magnis abduxerat ausis.
iamque fere medium euecti certamine campum
in spatio addebant, nisusque adprendere primos
Panchates animosus equos super altior ire
et praecedentem iam iamque ascendere currum 375
pone uidebatur, curuatisque ungula prima
Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem.
At postremus Atlas, sed non et segnior ibat
postremo Durio: pacis de more putares
aequata fronte et concordi currere freno. 380
sensit ut exhaustas, qui proximus ibat, Hiberus
Callaicas Cyrni uires, nec ut ante salire
praecipitem currum, et fumantis uerbere cogi
adsiduo uiolenter equos, ceu monte procella
cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente 385
cornipedum protentus et in capita ardua pendens
concitat ardentem, quod ferret lora secundus,
Panchatem uocesque addit cum uerbere mixtas:
‘Tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam
erepto? consurge, uola, perlabere campum 390
adsuetis uelox pennis. decrescit anhelo
pectore consumptus Lampon, nec restat hianti,
quem ferat ad metas, iam spiritus.’ haec ubi dicta,
tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo
corriperet spatium, et nitentem opponere curuos 395
aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit.
confremit et caelum et percussus uocibus altis
spectantum circus. fertur sublime per auras
altius attollens ceruicem uictor ouantem
Panchates sociosque trahit prior ipse iugalis. 400
At postremus Atlas, Durius postremus in orbem
exercent artis: laeuos nunc adpetit ille
conatus, nunc ille premit certatque subire
dexter, et alterni nequiquam fallere temptant:
donec confisus primaeuae flore iuuentae 405
oblicum Durius conuersis pronus habenis
opposuit currum atque euersum propulit axem
Atlantis senio inualidi, sed iusta querentis:
‘Quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos?
et nobis et equis letum commune laboras.’ 410
dumque ea proclamat, perfracto uoluitur axe
cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo
discordes sternuntur equi. quatit aequore aperto
lora suis uictor, mediaque Pelorus harena
surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit. 415
nec longum Cyrni defessos prendere currus.
hunc quoque cunctantem et sero moderamina equorum
discentem rapido praeteruolat incitus axe.
impellit currum clamor uocesque fauentum,
iamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi 420
ora superposuit sonipes, flatusque uapore
terga premi et spumis auriga calescere sentit.
incubuit campo Durius misitque citatos
uerbere quadrupedes, nec frustra: aequare uidetur,
aut etiam aequauit iuga praecedentia dexter. 425
attonitus tum spe tanta: ‘Genitore, Pelore,
te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus.
discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen,
quantum diuini praecellat seminis ortus.
uictor dona dabis statuesque altaria patri.’ 430
et, ni successu nimio laetoque pauore
proditus elapso foret inter uerba flagello,
forsan sacrasset Zephyro, quas uouerat, aras.
tum uero infelix, ueluti delapsa corona
uictoris capiti foret, in se uersus ab ira 435
auratam medio discindit pectore uestem,
ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi.
nec iam subducto parebat uerbere currus.
pro stimulis dorso quatiuntur inania lora.
Interea metis certus iam laudis agebat 440
ses
e Panchates et praemia prima petebat
arduus. effusas lenis per colla, per armos
uentilat aura iubas, tum mollia crura superbi
attollens gressus magno clamore triumphat.
par donum solido argento caelata bipennis 445
omnibus, at uario distantia cetera honore.
primus ecum uolucrem, Massyli munera regis
haud spernenda, tulit. tulit hinc uirtute secundus
e Tyria, quae multa iacet, duo pocula, praeda,
aurifero perfusa Tago. uillosa leonis 450
terga feri et cristis horrens Sidonia cassis
tertius inde honor est. postremo munere Atlantem,
quamuis perfracto senior subsederat axe,
accitum donat ductor, miseratus et aeuum
et sortem casus. famulus florente iuuenta 455
huic datur, adiuncto gentilis honore galeri.
His actis ductor laeta ad certamina plantae
inuitat positisque accendit pectora donis:
‘Hanc primus galeam (hac acies terrebat Hiberas
Hasdrubal), hunc ensem, cui proxima gloria cursus, 460
accipiet: caeso pater hunc detraxit Hyempsae.
tertius extremam tauro solabere palmam.
cetera contenti discedent turba duobus
quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum.’
Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora 465
ostendere simul uulgi clamore secundo.
hos Tyria misere domo patria inclita Gades.
mox subit aspersus prima lanugine malas
Baeticus: hoc dederat puero cognomen ab amne
Corduba et haud paruo certamina laeta fouebat. 470
inde comam rutilus, sed cum fulgore niuali
corporis, impleuit caueam clamoribus omnem
Eurytus: excelso nutritum colle crearat
Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes.
tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae, 475
et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes
quae fluit immemori perstringens gurgite ripas.
Qui postquam arrecti plantis et pectora proni
pulsantesque aestu laudum exultantia corda
accepere tuba spatium, exiluere per auras 480
ocius effusis neruo exturbante sagittis.
diuersa et studia et clamor, pendentque fauentes
unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli
nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur
nullaque tramissa uestigia signat harena, 485
omnes primaeui flauentiaque ora decori,
omnes ire leues atque omnes uincere digni.
Extulit incumbens medio iam limite gressum
Eurytus et primus breuibus, sed primus, abibat
praecedens spatiis. instat non segnius acer 490
Hesperos ac prima stringit uestigia planta
praegressae calcis. satis est huic esse priori,
Complete Works of Silius Italicus Page 73