huic sperare sat est fieri se posse priorem.
acrius hoc tendunt gressus animique uigore
corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem. 495
ecce leui nisu postremoque agmine currens,
postquam sat uisus sibi concepisse uigoris,
celsus inexhaustas effundit turbine uires
non expectato subitusque erumpit et auras
praeuehitur Theron: credas Cyllenida plantam 500
aetherio nexis cursu talaribus ire.
iamque hos iamque illos, populo mirante, relinquit
et, modo postremus, nunc ordine tertia palma,
Hesperon infestat sua per uestigia pressum.
nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae 505
spes trepidat tantis uenientibus Eurytus alis.
quartus sorte loci, sed, si tres ordine seruent
inceptos cursus, nequiquam uana laborans,
Tartessos fratrem medio Therone premebat.
nec patiens ultra tollit sese aequore Theron 510
igneus et plenum praeteruolat Hesperon irae.
unus erat super, et metae propioribus aegros
urebat finis stimulis; quascumque reliquit
hinc labor, hinc penetrans pauor in praecordia uires,
dum sperare licet, breuia ad conamina uterque 515
aduocat: aequantur cursus, pariterque ruebant.
et forsan gemina meruissent praemia palma,
peruecti simul ad metas, ni, terga secutus
Theronis, fusam late per lactea colla
Hesperos ingenti tenuisset saeuus ab ira 520
traxissetque comam. tardato laetus ouansque
Eurytus euadit iuuene atque ad praemia uictor
emicat et galeae fert donum insigne coruscae.
cetera promisso donata est munere pubes
intonsasque comas uiridi redimita corona 525
bina tulit patrio quatiens hastilia ferro.
Hinc grauiora uirum certamina, comminus ensis
destrictus bellique feri simulacra cientur.
nec, quos culpa tulit, quos crimina noxia uitae,
sed uirtus animusque ferox ad laudis amorem, 530
hi creuere pares ferro; spectacula digna
Martigena uulgo suetique laboris imago.
hos inter gemini (quid iam non regibus ausum?
aut quod iam regni restat scelus?) impia circo
innumero fratres, cauea damnante furorem, 535
pro sceptro armatis inierunt proelia dextris.
is genti mos dirus erat, patriumque petebant
orbati solium lucis discrimine fratres.
concurrere animis, quantis confligere par est
quos regni furor exagitat, multoque cruore 540
exsatiata simul portantes corda sub umbras
occubuere. pari nisu per pectora adactus
intima descendit mucro; superaddita saeuis
ultima uulneribus uerba; et, conuicia uoluens,
dirus in inuitas effugit spiritus auras. 545
nec manes pacem passi. nam corpora iunctus
una cum raperet flamma rogus, impius ignis
dissiluit, cineresque simul iacuisse negarunt.
cetera distincto donata est munere turba,
ut uirtus et dextra fuit. duxere iuuencos 550
impressis dociles terram proscindere aratris,
duxere adsuetos lustra exagitare ferarum
uenatu iuuenes, quos dat Maurusia praeda.
necnon argenti necnon insignia uestis
captiuae pretia et sonipes et crista nitenti 555
insurgens cono, spolia exuuiaeque Libyssae.
Tum iaculo petiere decus, spectacula circi
postrema, et metae certarunt uincere finem
Burnus auis pollens, quem misit ripa ~metalli
qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis, 560
et Glagus insignis uentos anteire lacerto,
et, cuius numquam fugisse hastilia cerui
praerapida potuere fuga, uenator Aconteus,
Indibilisque, diu laetus bellare Latinis,
iam socius, uolucresque uagas deprendere nube 565
adsuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes.
laus Burni prima, infixit qui spicula metae:
est donum serua albentis inuertere lanas
murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant
praemia, uicinam metae qui propulit hastam, 570
accepto laetus puero discessit Ilerdes,
cui ludus nullam cursu non tollere dammam.
tertia palma habuit geminos insignis Aconteus
nec timidos agitare canes latratibus aprum.
Quos postquam clamor plaususque probauit honores, 575
germanus ducis atque effulgens Laelius ostro
nomina magna uocant laeti manesque iacentum
atque hastas simul effundunt. celebrare iuuabat
sacratos cineres atque hoc decus addere ludis.
ipse etiam mentis testatus gaudia uultu 580
ductor, ut aequauit meritis pia pectora donis,
et frater thoraca tulit multiplicis auri,
Laelius Asturica rapidos de gente iugales,
contorquet magnis uictricem uiribus hastam
consurgens umbrisque dari testatur honorem. 585
hasta uolans, mirum dictu, medio incita campo
substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit.
tum subitae frondes celsoque cacumine rami
et latam spargens quercus, dum nascitur, umbram.
ad maiora iubent praesagi tendere uates: 590
id monstrare deos atque hoc portendere signis.
Quo super augurio, pulsis de litore cunctis
Hesperio Poenis, ultor patriaeque domusque
Ausoniam repetit Fama ducente triumphum.
nec Latium curis ardet flagrantius ullis, 595
quam iuueni Libyam et summos permittere fasces.
sed non par animis nec bello prospera turba
ancipiti senior temeraria coepta uetabant
magnosque horrebant cauta formidine casus.
Ergo, ubi delato consul sublimis honore 600
ad patres consulta refert deturque potestas
orat delendae Carthaginis, altius orsus
hoc grandaeua modo Fabius pater ora resoluit:
‘Haud equidem metuisse queam, satiatus et aeui
et decoris, cui iam superest et gloria et aetas, 605
ne credat nos inuidiae certamine consul
laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen
gestat fama meum, nec egent tam prospera laude
facta noua. uerum et patriae, dum uita manebit,
deesse nefas animumque nefas scelerare silendo. 610
bella noua in Libyae moliris ducere terras?
hostis enim deest Ausoniae, nec uincere nobis
est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior
litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos,
hanc segetem mete. composuit propioribus ausis 615
dignum te Fortuna parem. uult Itala tellus
ductoris saeui, uult tandem, haurire cruorem.
quo Martem aut quo signa trahis? restinguere primum est
ardentem Italiam. tu fessos auius hostis
deseris ac septem denudas proditor arces. 620
an, cum tu Syrtim ac sterilis uastabis harenas,
non dira illa lues notis iam moenibus urbis
adsiliet uacuumque Iouem sine pube, sine armis
inuadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas,
emerit! et tanto percussi fulmine belli 625
sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta
Fuluius, aequoreis Libyae reuocabimus oris?
uince domi et trinis maerentem funera lustris
Ausoniam purga bello. tum tende remotos
in Garamantas iter Nasamoniacosque triumphos 630
molire. angustae prohibent nunc talia coepta
res Italae. pater ille tuus, qui nomina uestrae
&n
bsp; addidit haud segnis genti, cum consul Hiberi
tenderet ad ripas, reuocato milite primus
descendenti auide superatis Alpibus ultro 635
opposuit sese Hannibali. tu consul abire
a uictore paras hoste atque auellere nobis
scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit
impauidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur,
capta damnabis consulta improuida Roma. 640
sed fac turbatum conuertere signa tuaeque
classis uela sequi. nempe idem erit Hannibal, idem
cuius tu uallum uidisti e moenibus urbis.’
haec Fabius, seniorque manus paria ore fremebat.
Tum contra consul: ‘Caesis ductoribus olim 645
magnanimis gemino leto, cum tota subisset
Sidonium possessa iugum Tartessia tellus,
non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi,
quoquam ad opem uerso, fateor, primoribus annis
excepi nubem belli solusque ruenti 650
obieci caelo caput atque in me omnia uerti.
tum grandaeua manus puero male credita bella
atque idem hic uates temeraria coepta canebat.
dis grates laudemque fero, sub numine quorum
gens Troiana sumus: puer ille et futtilis aetas 655
imbellesque anni necdum maturus ad arma
Scipio restituit terras inlaesus Hiberas
Troiugenis, pepulit Poenos, solisque secutus
extremas ad Atlanta uias, exegit ab orbe
Hesperio nomen Libyae nec rettulit ~auri 660
signa prius, quam fumantis circa aequora uidit
Romano Phoebum soluentem litore currus.
asciuit reges idem. nunc ultimus actis
restat Carthago nostris labor. hoc sator aeui
Iuppiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus 665
intremit aut aegros simulat mentita timores,
ne finem longis tandem peperisse ruinis
sit noster titulus. certe iam dextera nobis
experta, et robur florentibus auximus annis.
ne uero fabricate moras, sed currere sortem 670
hanc sinite ad ueterum delenda opprobria cladum
quam mihi serua
non uinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo
omnia Cunctator. nobis nec Mago nec Hannon
nec Gisgone satus nec Hamilcare terga dedisset, 675
si segnes clauso traheremus proelia uallo.
Sidoniusne puer uix pubescente iuuenta
Laurentis potuit populos et Troia adire
moenia flauentemque sacro cum gurgite Thybrim
et potuit Latium longo depascere bello: 680
nos Libyae terris tramittere signa pigebit
et Tyrias agitare domos? secura pericli
litora lata patent, et opima pace quieta
stat tellus. timeat tandem Carthago timeri
adsueta, et nobis, quamuis Oenotria nondum 685
Hannibale arua uacent, superesse intellegat arma.
illum ego, quem uosmet cauti consultaque uestra
in Latio fecere senem, cui tertia large
fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem,
illum ego ad incensas trepidantem et sera pauentem 690
aduertam patriae sedes. an Roma uidebit
turpia Agenoreae muris uestigia dextrae:
Carthago immunis nostros secura labores
audiet interea et portis bellabit apertis?
tum uero pulset nostras iterum improbus hostis 695
ariete Sidonio turris, si templa suorum
non ante audierit Rutulis crepitantia flammis.’
Talibus accensi patres, fatoque uocante,
consulis adnuerunt dictis, faustumque precati
ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt.
LIBER XVII
Hostis ut Ausoniis decederet aduena terris,
fatidicae fuerant oracula prisca Sibyllae
caelicolum Phrygia genetricem sede petitam
Laomedonteae sacrandam moenibus urbis:
aduectum exciperet numen, qui lectus ab omni 5
concilio patrum praesentis degeret aeui
optimus. en nomen melius maiusque triumphis!
iamque petita aderat Latia portante Cybebe
puppe, atque ante omnis magno cedente senatu
obuius accitis properabat Scipio sacris, 10
qui, genitus patruo ductoris ad Africa bella
tunc lecti, multa fulgebat imagine auorum.
isque ubi longinquo uenientia numina ponto
accepit supplex palmis Tuscique sonora
Thybridis adduxit sublimis ad ostia puppim, 15
femineae tum deinde manus subiere, per amnem
quae traherent celsam religatis funibus alnum.
circum arguta cauis tinnitibus aera, simulque
certabant rauco resonantia tympana pulsu,
semiuirique chori, gemino qui Dindyma monte 20
casta colunt, qui Dictaeo bacchantur in antro,
quique Idaea iuga et lucos nouere silentis.
hos inter fremitus ac laeto uota tumultu
substitit adductis renuens procedere uinclis
sacra ratis subitisque uadis immobilis haesit. 25
tum puppe a media magno clamore sacerdos:
‘Parcite pollutis contingere uincula palmis
et procul hinc, moneo, procul hinc, quaecumque profanae,
ferte gradus nec uos casto miscete labori,
dum satis est monuisse deae. quod si qua pudica 30
mente ualet, si qua inlaesi sibi corporis astat
conscia, uel sola subeat pia munera dextra.’
Hic, prisca ducens Clausorum ab origine nomen,
Claudia, non aequa
in puppim uersis palmisque oculisque profatur: 35
‘Caelicolum genetrix, numen, quod numina nobis
cuncta creas, cuius proles terramque fretumque
sideraque et manis regnorum sorte gubernant,
si nostrum nullo uiolatum est crimine corpus,
testis, diua, ueni et facili me absolue carina.’ 40
tum secura capit funem, fremitusque leonum
audiri uisus subito, et grauiora per auris
nulla pulsa manu sonuerunt tympana diuae.
fertur prona ratis (uentos impellere credas)
contraque aduersas ducentem praeuenit undas. 45
extemplo maior cunctis spes pectora mulcet
finem armis tandem finemque uenire periclis.
Ipse alacer Sicula discedens Scipio terra
abscondit late propulsis puppibus aequor,
cui numen pelagi placauerat hostia taurus, 50
iactaque caeruleis innabant fluctibus exta.
tunc a sede deum purumque per aethera lapsae
armigerae Iouis ante oculos coepere uolucres
aequoreas monstrare uias ac ducere classem.
augurium clangor laetum dabat. inde secuti 55
tantum praegressos liquida sub nube uolatus
quantum non frustra speculantum lumina seruant,
litora Agenoreae tenuerunt perfida terrae.
Nec segnis tanta in semet ueniente procella
Africa terribilem magno sub nomine molem 60
regis opes contra et Massyla parauerat arma,
spesque Syphax Libycis una et Laurentibus unus
terror erat. campos pariter uallesque refusas
litoraque implerat nullo decorare tapete
cornipedem Nomas adsuetus, densaeque per auras 65
condebant iaculis stridentibus aethera nubes.
immemor hic dextraeque datae iunctique per aras
foederis, et mensas testis atque hospita iura
fasque fidemque simul, prauo mutatus amore,
ruperat atque toros regni mercede pararat. 70
uirgo erat eximia specie claroque parente,
Hasdrubalis proles, thalamis quam cepit ut altis,
ceu fac
e succensus prima taedaque iugali,
uertit opes gener ad Poenos, Latiaeque soluto
foedere amicitiae dotalia transtulit arma. 75
Sed non Ausonio curarum extrema Syphacem
ductori monuisse fuit, missique minantur:
stet regno, reputet superos, pacta hospita seruet:
longe coniugia ac longe Tyrios hymenaeos
inter Dardanias acies fore. sanguine quippe, 80
si renuat, blando nimium facilique marito
statura obsequia et thalami flagrantis amores.
Sic Latius permixta minis, ed cassa monebat
ductor. nam surdas coniunx obstruxerat aures.
ergo, asper monitis frustra nitentibus, enses 85
aduocat et castas polluti foederis aras
testatus uaria Martem mouet impiger arte.
castra, leui calamo cannaque intecta palustri,
qualia Maurus amat dispersa mapalia pastor,
adgreditur, furtum armorum tutantibus umbris, 90
ac tacita spargit celata incendia nocte.
inde, ubi collecti rapidam diffundere pestem
coeperunt ignes et se per pinguia magno
pabula ferre sono, clare expatiantur in auras
et fumos uolucri propellunt lumine flammae. 95
it totis inimica lues cum turbine castris,
atque alimenta uorat strepitu Vulcanus anhelo
arida, et ex omni manant incendia tecto.
sentitur plerisque prius, quam cernitur, ignis
excitis somno, multorumque ora uocantum 100
auxilium inuadunt flammae. fluit undique uictor
Mulciber et rapidis amplexibus arma uirosque
corripit: exundat pestis, semustaque castra
albenti uolitant per nubila summa fauilla.
ipsius ingenti regis tentoria saltu 105
lugubre increpitans late circumuolat ardor,
hausissetque uirum, trepidus ni clade satelles
e somno ac stratis rapuisset inulta precantem.
Verum ubi mox iuncto sociarant aggere uires
Massylus Tyriusque duces, accitaque regno 110
lenierat pubes infaustae uulnera noctis,
ira pudorque dabant et coniunx, tertius ignis,
immanis animos, adflataque barbarus ora
castrorum flammis et se uelamine nullo
uix inter trepidas ereptum ex hoste cateruas 115
frendebat minitans: sed enim non luce Syphacem
nec claro potuisse die nec sole tuente
a quoquam uinci. iactarat talia uecors,
sed iam claudebat flatus nec plura sinebat
Atropos et tumidae properabat stamina linguae. 120
namque, ubi prosiluit castris, ceu turbidus amnis,
qui siluas ac saxa trahens per deuia praeceps
uoluitur et ripas spumanti gurgite laxat,
ante omnis praeuectus equo trahit agmina uoce.
Complete Works of Silius Italicus Page 74