Book Read Free

Complete Works of Silius Italicus

Page 75

by Silius Italicus


  contra naua manus Rutuli celsusque ruebat 125

  uiso rege procul raptis exercitus armis,

  ac sibi quisque: ‘Videsne? uidesne, ut in agmine primo

  Massylus uolitet deposcens proelia rector?

  fac nostrum hoc, mea dextra, decus. uiolauit et aras

  caelicolum et casti ductoris foedera rupit. 130

  sit satis hunc castris semel effugisse crematis.’

  sic secum taciti et certatim spicula fundunt.

  prima in cornipedis sedit spirantibus ignem

  naribus hasta uolans erexitque ore cruento

  quadrupedem elatis pulsantem calcibus auras. 135

  corruit asper ecus confixaque cuspide membra

  huc illuc iactans rectorem prodidit hosti.

  inuadunt uanumque fugae atque attollere fessos

  adnitentem artus reuocato a uulnere telo

  corripiunt, tum uincla uiro manicaeque, pudendu, 140

  addita, et, exemplum non umquam fidere laetis,

  sceptriferas arta palmas uinxere catena.

  ducitur ex alto deiectus culmine regni,

  qui modo sub pedibus terras et sceptra patensque

  litora ad Oceani sub nutu uiderat aequor. 145

  prostratis opibus regni Phoenissa metuntur

  agmina, et inuisus Marti notusque fugarum

  uertit terga citus damnatis Hasdrubal ausis.

  Stabat Carthago, truncatis undique membris,

  uni nixa uiro, tantoque fragore ruentem 150

  Hannibal absenti retinebat nomine molem.

  id relicum fessos opis auxiliique ciere

  rerum extrema iubent, huc confugere pauentes,

  postquam se superum desertos numine cernunt.

  nec mora: propulsa sulcant uada salsa carina, 155

  qui reuocent patriaeque ferant mandata monentis,

  ne lentus nullas uideat Carthaginis arces.

  Quarta Aurora ratem Dauni deuexerat oras,

  et fera ductoris turbabant somnia mentem.

  namque grauis curis carpit dum nocte quietem, 160

  cernere Flaminium Gracchumque et cernere Paulum

  uisus erat simul aduersos mucronibus in se

  destrictis ruere atque Itala depellere terra,

  omnisque a Cannis Trasimennique omnis ab undis

  in pontum impellens umbrarum exercitus ibat. 165

  ipse fugam cupiens notas euadere ad Alpes

  quaerebat terraeque ulnis amplexus utrisque

  haerebat Latiae, donec uis saeua profundo

  truderet et rapidis daret asportare procellis.

  His aegrum uisis adeunt mandata ferentes 170

  legati patriaeque extrema pericula pandunt:

  Massyla ut ruerint arma, ut ceruice catenas

  regnator tulerit Libyae, letoque negato

  seruetur noua pompa Ioui, Carthago laboret

  ut trepidi Hasdrubalis, qui rerum agitarit habenas, 175

  non una concussa fuga. se, triste profatu,

  uidisse, arderent cum bina in nocte silenti

  castra, et luceret sceleratis Africa flammis.

  praerapidum iuuenem minitari, Bruttia seruet

  litora dum Poenus, detracturum ignibus atris, 180

  in quam se referat, patriam suaque inclita facta.

  haec postquam dicta, et casus patuere metusque,

  effundunt lacrimas dextramque ut numen adorant.

  Audiuit toruo obtutu defixus et aegra

  expendit tacite cura secum ipse uolutans 185

  an tanti Carthago foret. sic deinde profatur:

  ‘O dirum exitium mortalibus! o nihil umquam

  crescere nec magnas patiens exurgere laudes

  inuidia! euersam iam pridem excindere Romam

  atque aequasse solo potui, traducere captam 190

  seruitum gentem Latioque imponere leges.

  dum sumptus dumque arma duci fessosque secundis

  summisso tirone negant recreare maniplos,

  dumque etiam Cerere et uictu fraudasse cohortis

  Hannoni placet, induitur tota Africa flammis, 195

  pulsat Agenoreas Rhoeteia lancea portas.

  nunc patriae decus et patriae nunc Hannibal unus

  subsidium, nunc in nostra spes ultima dextra.

  uertentur signa, ut patres statuere, simulque

  et patriae muros et te seruabimus, Hannon.’ 200

  Haec ubi detonuit, celsas e litore puppes

  propellit multumque gemens mouet aequore classem.

  non terga est ausus cedentum inuadere quisquam,

  non reuocare uirum: cuncti praestare uidentur,

  quod sponte abscedat, superi, tandemque resoluat 205

  Ausoniam. uentos optant, et litora ab hoste

  nuda uidere sat est: ceu flamina comprimit Auster

  cum fera et abscedens reddit mare, nauita parco

  interea uoto non auras poscit amicas

  contentus caruisse Noto, pacemque quietam 210

  pro facili cursu reputat satis. omnis in altum

  Sidonius uisus conuerterat undique miles:

  ductor defixos Itala tellure tenebat

  intentus uultus, manantesque ora rigabant

  per tacitum lacrimae, et suspiria crebra ciebat, 215

  haud secus ac patriam pulsus dulcisque penatis

  linqueret et tristis exul traheretur in oras.

  Vt uero adfusis puppes procedere uentis

  et sensim coepere procul subsidere montes,

  nullaque iam Hesperia et nusquam iam Daunia tellus, 220

  hic secum infrendens: ‘Mentisne ego compos et hoc nunc

  indignus reditu, qui memet finibus umquam

  amorim Ausoniae? flagrasset subdita taedis

  Carthago, et potius cecidisset nomen Elissae.

  quid? tunc sat compos, qui non ardentia tela 225

  a Cannis in templa tuli Tarpeia, Iouemque

  detraxi solio? sparsissem incendia montis

  per septem bello uacuos gentique superbae

  Iliacum exitium et proauorum fata dedissem.

  cur porro haec angant? nunc, nunc inuadere ferro 230

  quis prohibet rursumque ad moenia tendere gressus?

  ibo et, castrorum relegens monumenta meorum,

  qua uia nota t, remeabo Anienis ad undas.

  flectite in Italiam proras, auertite classem:

  faxo ut uallata reuocetur Scipio Roma.’ 235

  Talibus ardentem furiis Neptunus ut alto

  prospexit uertique rates ad litora uidit,

  quassans caeruleum genitor caput aequora fundo

  eruit et tumidum mouet ultra litora pontum.

  extemplo uentos imbresque et rupe procellas 240

  concitat Aeolias ac nubibus aethera condit.

  tum, penitus telo molitus regna tridenti

  intima, ab occasu Tethyn impellit et ortu

  ac totum Oceani turbat caput. aequora surgunt

  spumea et inlisu scopulus tremit omnis aquarum. 245

  primus se attollens Nasamonum sedibus Auster

  nudauit Syrtim correpta nubilus unda.

  insequitur sublime ferens nigrantibus alis

  abruptum Boreas ponti latus. intonat ater

  discordi flatu et partem rapit aequoris Eurus. 250

  hinc rupti reboare poli, atque hinc crebra micare

  fulmina, et in classem ruere implacabile caelum.

  consensere ignes nimbique et fluctus et ira

  uentorum, noctemque freto imposuere tenebrae.

  ecce, intorta Noto ueniensque a puppe procella 255

  antemnae immugit (stridorque immite rudentum

  sibilat) ac similem monti nigrante profundo

  ductoris frangit super ora trementia fluctum.

  exclamat uoluens oculos caeloque fretoque:

  ‘Felix o frater diuisque aequate cadendo, 260

  Hasdrubal! egregium fortis cui dextera in armis

  pugnanti peperit letum, et cui fata dedere

  Ausoniam extremo tellurem adprendere morsu.
>
  at mihi Cannarum campis, ubi Paulus, ubi illae

  egregiae occubuere animae, dimittere uitam 265

  non licitum, uel, cum ferrem in Capitolia flammas,

  Tarpeio Iouis ad manis descendere telo.’

  Talia dum maeret, diuersis flatibus acta

  in geminum ruit unda latus puppimque sub atris

  aequoris aggeribus tenuit, ceu turbine mersam. 270

  mox nigris alte pulsa exundantis harenae

  uerticibus ratis aetherias remeauit ad auras

  et fluctus supra uento librante pependit.

  at geminas Notus in scopulos atque horrida saxa

  dura sorte rapit, miserandum et triste, biremis. 275

  increpuere ictu prorae. tum murice acuto

  dissiliens sonuit rupta compage carina.

  hic uaria ante oculos facies: natat aequore toto

  arma inter galeasque uirum cristasque rubentis

  florentis Capuae gaza et seposta triumpho 280

  Laurens praeda ducis, tripodes mensaeque deorum

  cultaque nequiquam miseris simulacra Latinis.

  tum Venus emoti facie conterrita ponti

  talibus adloquitur regem maris: ‘Hoc satis irae

  interea, genitor: satis ad maiora minarum. 285

  cetera parce, precor, pelago, ne tollat acerba

  hoc Carthago decus, nullo superabile bello

  progenuisse caput, nostrosque in funera Poeni

  Aeneadas undis totoque eguisse profundo.’

  Sic Venus. et tumidi considunt gurgite fluctus. 290

  290a

  obuiaque aduersis propellunt agmina castris.

  Dux, uetus armorum scitusque accendere corda

  laudibus, ignifero mentes furiabat in iram

  hortatu decorisque urebat pectora flammis:

  ‘Tu mihi Flaminii portas rorantia caesi 295

  ora ducis: nosco dextram. tu primus in ictus

  ingentis Pauli ruis ac defigis in ossa

  mucronem. tibi pugnacis gestantur opima

  Marcelli, Gracchusque cadens tibi proluit ensem.

  ecce manus, quae pulsantem te, belliger Appi, 300

  moenia sublimis Capuae de culmine muri

  excelso fusa moribundum perculit hasta.

  ecce aliud fulmen dextrae, quo nobile nomen

  Fuluius excepit non unum pectore uulnus.

  huc prima te siste acie, cui consul in armis 305

  Crispinus cecidit. me tu comitare per hostis,

  qui nobis, memini, ad Cannas laetissimus irae

  Seruili fers ora ducis suffixa ueruto.

  cerno flagrantis oculos uultumque timendum

  non ipso minus ense tuum, fortissime Poenum 310

  o iuuenis, qualem uidi, cum flumine saeuo

  insignis Trebiae complexum ingentibus ulnis

  mersisti fundo luctantem uana tribunum.

  at tu, qui gelidas Ticini primus ad undas

  Scipiadae patris tinxisti sanguine ferrum, 315

  incepta exequere et nati mihi redde cruorem.

  horrescamne ipsos, ueniant si ad proelia, diuos,

  cum stetis, turmae, uidi contermina caelo

  quas iuga calcantis summas uolitare per Alpis,

  cum uideam, quorum ferro manibusque capaces 320

  arsere Argyripae campi? num segnior ibis

  nunc mihi, qui primus torques in moenia telum

  Dardana, nec nostrae facilis concedere laudi?

  te‘ uero, tene extimulem, qui, fulmina contra

  et nimbos tonitrusque ac summi numinis iras 325

  cum starem, perferre sonos ac uana iubebas

  nubila et ante ducem Capitolia celsa petebas?

  quid uos, quis claro deletum est Marte Saguntum,

  exhorter, quos nobilitant primordia belli?

  ut meque et uobis dignum, defendite, quaeso, 330

  praeteritas dextrae laudes. diuum ipse fauore

  uincendoque senex patriam post trina labantem

  lustra et non uisos tam longa aetate penatis

  ac natum et fidae iam pridem coniugis ora

  confisus uobis repeto. non altera restat 335

  iam Libye, nec Dardaniis pugna altera restat.

  certatus nobis hodie dominum accipit orbis.’

  Hannibal haec. sed non patiens remorantia uerba

  Ausonius miles, quotiens dux coeperat ora

  soluere ad effatus, signum pugnamque petebant. 340

  Haec procul aeria speculantem nube sororem

  ut uidit diuum genitor maestosque sub acri

  obtutu uultus, sic ore effatus amico est:

  ‘Qui te mentis edunt morsus? da noscere coniunx.

  num Poeni casus ducis et Carthaginis angit 345

  cura tuae? sed enim reputa tecum ipsa furores

  Sidonios. gentem contra et fatalia regna

  Teucrorum quis erit, quaeso, germana, rebelli

  fractis foederibus populo modus? ipsa malorum

  non plus Carthago tulit exhausitque laboris, 350

  quam pro Cadmea uisti exercita gente.

  turbasti maria ac terras iuuenemque ferocem

  immisti Latio. tremuerunt moenia Romae,

  perque bis octonos primus fuit Hannibal annos

  humani generis. tempus componere gentes. 355

  ad finem uentum, et claudenda est ianua belli.’

  Tum supplex Iuno: ‘Neque ego, haec mutare laborans

  quis est fixa dies, pendenti nube resedi,

  nec reuocare acies bellumue extendere quaero.

  quae donare potes, quoniam mihi gratia languet 360

  et cecidit iam primus amor, nil fila sororum

  aduersus posco: uertat terga Hannibal hosti,

  ut placet, et cineres Troiae Carthagine regent.

  illud te gemini per mutua pignora amoris

  et soror et coniunx oro: tranare pericla 365

  magnanimum patiare ducem uitamque remittas

  neue sinas captum Ausonias perferre catenas.

  stent etiam contusa malis mea moenia, fracto

  nomine Sidonio, et nostro seruentur honori.’

  Sic Iuno, et contra breuiter sic Iuppiter orsus: 370

  ‘Do spatium muris, ut uis, Carthaginis altae.

  stent lacrimis precibusque tuis. sed percipe, coniunx,

  quatenus indulsisse uacet. non longa supersunt

  fata urbi, uenietque pari sub nomine ductor,

  qui nunc seruatas euertat funditus arces. 375

  aetherias quoque, uti poscis, trahat Hannibal auras,

  ereptus pugnae. miscere hic sidera ponto

  et terras implere uolet redeuntibus armis:

  noui feta uiri bello praecordia. sed lex

  muneris haec esto nostri: Saturnia regna 380

  ne post haec uideat, repetat neue amplius umquam

  Ausoniam. nunc instanti raptum auehe leto

  ne, latis si miscebit fera proelia campis,

  Romulei nequeas iuuenis subducere dextrae.’

  Dum statuit fata Omnipotens urbique ducique, 385

  inuadunt acies pugnam et clamore lacessunt

  sidera. non alio grauiores tempore uidit

  aut populos tellus aut, qui patria arma mouerent,

  maioris certare duces. discriminis alta

  in medio merces, quicquid tegit undique caelum. 390

  ibat Agenoreus praefulgens ductor in ostro,

  excelsumque caput penna nutante leuabat

  crista rubens. saeuus magno de nomine terror

  praecedit, Latioque micat bene cognitus ensis.

  at contra ardenti radiabat Scipio cocco, 395

  terribilem ostentans clipeum, quo patris et una

  caelarat patrui spirantis proelia dira

  effigies: flammam ingentem frons alta uomebat.

  sub tanta cunctis ui telorumque uirumque

  in ducibus stabat spes et uictoria solis. 400

  quin etiam, fauor ut subigit plerosque metusue,

  Scipio si Libycis esset generatus in oris,

  sc
eptra ad Agenoreos credunt uentura nepotes,

  Hannibal Ausonia genitus si sede fuisset,

  haud dubitant terras Itala in dicione futuras. 405

  Contremuere aurae, rapido uibrantibus hastis

  turbine, et horrificam traxere per aethera nubem.

  inde ensis propiorque acies et comminus ora

  admota ac dira flagrantia lumina flamma.

  sternitur, in medium contemptrix turba pericli 410

  quae primis se praecipitem tulit obuia telis,

  gentilemque bibit tellus inuita cruorem.

  feruidus ingenii Masinissa et feruidus aeui

  in primas Macetum turmas immania membra

  infert et iaculo circumuolat alite campum. 415

  caerulus haud aliter, cum dimicat, incola Tyles

  agmina falcigero circumuenit arta couinno.

  Graia phalanx patrio densarat more cateruas

  iunctisque astabat nulli penetrabilis hastis.

  immemor has pacti post foedus in arma Philippus 420

  miserat et quassam refouebat Agenoris urbem.

  rarescit multo laxatus uulnere miles

  atque aperit patulas prostrato corpore late

  inter tela uias. inrumpit mole ruinae

  Ausonius globus et periuria Graia resignat. 425

  Archemorum Rutilus, Teucrum Norbanus (et ambo

  Mantua pubenti genetrix dimiserat aeuo),

  obtruncat Samium bellacis dextra Caleni,

  at Clytium Selius, Pellaeum et uana tumentem

  ad nomen patriae Clytium: sed gloria Pellae 430

  haud ualuit misero defendere Daunia tela.

  Saeuior his Latius uastabat Bruttia signa

  Laelius increpitans: ‘Adeone Oenotria tellus

  detestanda fuit, quam per maria aspera perque

  insanos Tyrio fugeretis remige fluctus? 435

  sed fugisse satis fuerit. Latione cruore

  insuper externas petitis perfundere terras?’

  haec dicens Silarum meditantem in proelia telo

  praeuenit. hasta uolans imo sub gutture sedit

  et uitae uocisque uias simul incita clausit. 440

  Vergilio Caudinus, acerbo Laus Amano

  sternitur. accendunt iras uultusque uirorum

  armorumque habitus noti et uox consona linguae.

  quos ubi nudantis conspexit Hamilcare cretus

  terga fuga, ‘State ac nostram ne prodite gentem’ 445

  uociferans subit et conuertit proelia dextra:

  qualis in aestiferis Garamantum feta ueneno

  attollit campis feruenti pastus harena

  colla Paraetonius serpens lateque per auras

  undantem torquet perfundens nubila tabem. 450

  continuo infesta portantem cuspide uulnus

  impedit anteuolans Herium, cui nobile nomen

  Marrucina domus clarumque Teate ferebat.

  atque illi magnum nitenti et laudibus hostis

  arrecto capuli ad finem manus incita sedit, 455

 

‹ Prev