by Terence
opperiar, ut sciam num quid nam haec turba tristitiae adferat. 235
Pamphilvs Mysis
PA. Hoccinest humanum factu aut inceptu? hoccin[est] officium patris?
MY. quid illud est? PA. pro d
contumeliast?
uxorem decrerat dare sese mi hodie: nonne oportuit
praescisse me ante? nonne priu’ communicatum oportuit?
MY. miseram me, quod verbum audio! 240
PA. quid? Chremes, qui denegarat se commissurum mihi
gnatam
itane obstinate operam dat ut me a Glycerio miserum abstrahat?
quod si fit pereo funditus.
adeon hominem esse invenustum aut infelicem quemquam ut ego sum! 245
pro deum atque hominum fidem!
nullon ego Chremeti’ pacto adfinitatem effugere potero?
quot modis contemptu’ spretu’! facta transacta omnia. hem
repudiatu’ repetor. quam ob rem? nisi si id est quod suspicor:
aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest, 250
itur ad me. MY. oratio haec me miseram exanimavit metu.
PA. nam quid ego dicam de patre? ah
tantamne rem tam neglegenter agere! praeteriens modo
mi apud forum “uxor tibi ducendast, Pamphile, hodie” inquit: “para,
abi domum.” id mihi visust dicere “abi cito ac suspende te.” 255
obstipui. censen me verbum potuisse ullum proloqui? aut
ullam causam, ineptam saltem falsam iniquam? obmutui.
quod si ego rescissem id priu’, quid facerem siquis nunc me roget:
aliquid facerem ut hoc ne facerem. sed nunc quid primum exsequar?
tot me inpediunt curae, quae meum animum divorsae trahunt: 260
amor, misericordia huiu’, nuptiarum sollicitatio,
tum patri’ pudor, qui me tam leni passus est animo usque adhuc
quae m
mihi!
incertumst quid agam. MY. misera timeo “incertum” hoc quorsus accidat.
sed nunc peropust aut hunc cum ipsa aut de illa aliquid me advorsum hunc loqui: 265
dum in dubiost animu’, paullo momento huc vel illuc impellitur.
PA. quis hic loquitur? Mysis, salve. MY. o salve, Pamphile. PA. quid agit?
MY. rogas?
laborat e dolore atque ex hoc misera sollicitast, diem
quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. tum autem hoc timet,
ne deseras se. PA. hem egone istuc conari queam? 270
egon propter me illam decipi miseram sinam,
quae mihi suom animum atque omnem vitam credidit,
quam ego animo egregie caram pro uxore habuerim?
bene et pudice ei(u)s doctum atque eductum sinam
coactum egestate ingenium inmutarier? 275
non faciam. MY. haud verear si in te solo sit situm;
sed vim ut queas ferre. PA. adeon me ignavom putas,
adeon porro ingratum aut inhumanum aut ferum,
ut neque me consuetudo neque amor neque pudor
commoveat neque commoneat ut servem fidem? 280
MY. unum hoc scio, hanc meritam esse ut memor esses sui.
PA. memor essem? o Mysis Mysis, etiam nunc mihi
scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis
de Glycerio. iam ferme moriens me vocat:
accessi; vos semotae: nos soli: incipit 285
“mi Pamphile, huiu’ formam atque aetatem vides,
nec clam te est quam illi nunc utraeque inutiles
et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient.
quod ego per hanc te dexteram [oro] et genium tuom,
per tuam fidem perque huiu’ solitudinem 290
te obtestor ne abs te hanc segreges neu deseras.
si te in germani fratri’ dilexi loco
sive haec te solum semper fecit maxumi
seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,
te isti virum do, amicum tutorem patrem; 295
bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide[i].”
hanc mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat.
accepi: acceptam servabo. MY. ita spero quidem.
PA. sed quor tu abis ab illa? MY. obstetricem accerso. PA. propera.
atque audin?
verbum unum cave de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam . . MY. teneo. 300
ACTVS II
Charinvs Byrria Pamphilvs
CH. Quid ais, Byrria? daturne illa Pamphilo hodie nuptum? BY. sic est.
CH. qui scis? BY. apud forum modo e Davo audivi. CH. vae misero mihi!
ut animus in spe atque in timore usque ant(e)hac attentus fuit,
ita, postquam adempta spes est, lassu’ cura confectus stupet.
BY. quaeso edepol, Charine, quoniam non potest id fieri quod vis, 305
id velis quod possit. CH. nil volo aliud nisi Philumenam. BY. ah
quanto satiust te id dare operam qui istum amorem ex animo amoveas [tuo],
quam id loqui quo mage lubido frustra incendatur tua!
CH. facile omnes quom valemu’ recta consilia aegrotis damus.
tu si hic sis aliter sentias. BY. age age, ut lubet. CH. sed Pamphilum 310
video. omnia experiri certumst priu’ quam pereo. BY. quid hic agit?
CH. ipsum hunc orabo, huic supplicabo, amorem huic narrabo meum:
credo impetrabo ut aliquot saltem nuptiis prodat dies:
interea fiet aliquid, spero. BY. id “aliquid” nil est. CH. Byrria,
quid tibi videtur? adeon ad eum? BY. quidni? si nil impetres, 315
ut te arbitretur sibi paratum moechum, si illam duxerit.
CH. abin hinc in malam rem cum suspicione istac, scelus?
PA. Charinum video. salve. CH. o salve, Pamphile:
ad te advenio spem salutem auxilium consilium expetens.
PA. neque pol consili locum habeo neque ad auxilium copiam. 320
sed istuc quidnamst? CH. hodie uxorem ducis? PA. aiunt. CH. Pamphile,
si id facis, hodie postremum me vides. PA. quid ita? CH. ei mihi,
vereor dicere: huic dic quaeso, Byrria. BY. ego dicam. PA. quid est?
BY. sponsam hic tuam amat. PA. ne iste haud mecum sentit. eho dum dic
mihi:
num quid nam ampliu’ tibi cum illa f
nil. PA. quam vellem! CH. nunc te per amicitiam et per amorem obsecro,
principio ut ne ducas. PA. dabo equidem operam. CH. sed si id non potest
aut tibi nuptiae hae sunt cordi, PA. cordi! CH. saltem aliquot dies
profer, dum proficiscor aliquo ne videam. PA. audi nunciam:
ego, Charine, ne utiquam officium liberi esse hominis puto, 330
quom is nil mereat, postulare id gratiae adponi sibi.
nuptias effugere ego istas malo quam tu adipiscier.
CH. reddidisti animum. PA. nunc siquid potes aut tu aut hic Byrria,
facite fingite invenite efficite qui detur tibi;
ego id agam mihi qui ne detur. CH. sat habeo. PA. Davom optume 335
video, quoi(u)s consilio fretu’ sum. CH. at tu hercle haud quicquam mihi,
nisi ea quae nil opu’ sunt scire. fugin hinc? BY. ego vero ac lubens.
Davos Charinvs Pamphilvs
DA. Di boni, boni quid porto? sed ubi inveniam Pamphilum,
ut metum in quo nunc est adimam atque expleam animum gaudio?
CH. laetus est nescioquid. PA. nil est: nondum haec rescivit mala. 340
DA. quem ego nunc credo, si iam audierit sibi paratas nuptias . .
CH. audin tu illum? DA. toto me oppido exanimatum quaerere.
sed ubi quaeram? quo nunc primum intendam? CH. cessas conloqui?
DA. habeo. PA. Dave, ades resiste. DA. quis homost, qui me . . ? o
Pamphile,
te ipsum quaero. eugae, Charine! ambo opportune: vos volo. 345
PA. Dave, per
ii. DA. quin tu hoc audi. CH. interii. DA. quid timeas
scio.
PA. mea quidem hercle certe in dubio vitast. DA. et quid tu, scio.
PA. nuptiae mi . . DA. etsi scio? PA. hodie . . DA. obtundis, tam
etsi intellego?
id paves ne ducas tu illam; tu autem ut ducas. CH. rem tenes.
PA. istuc ipsum. DA. atque istuc ipsum nil periclist: me vide. 350
PA. obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu. DA. em
libero: uxorem tibi non dat iam Chremes. PA. qui scis? DA. scio.
tuo’ pater modo me prehendit:
hodie, item alia multa quae nunc non est narrandi locus.
continuo ad te properans percurro ad forum ut dicam haec tibi. 355
ubi te non invenio ibi escendo in quendam excelsum locum,
circumspicio: nusquam. forte ibi huiu’ video Byrriam;
rogo: negat vidisse. mihi molestum; quid agam cogito.
redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio “hem
paullulum opsoni; ipsu’ tristis; de inproviso nuptiae: 360
non cohaerent.” PA. quorsu’ nam istuc? DA. ego me continuo ad Chremem.
quom illo advenio, solitudo ante ostium: iam id gaudeo.
CH. recte dici’. PA. perge. DA. maneo. interea intro ire neminem
video, exire neminem; matronam nullam in aedibus,
nil ornati, nil tumulti: accessi; intro aspexi. PA. scio: 365
magnum signum. DA. num videntur convenire haec nuptiis?
PA. non opinor, Dave. DA. “opinor” narras? non recte accipis:
certa res est. etiam puerum inde abiens conveni Chremi:
holera et pisciculos minutos fer[r]e obolo in cenam seni.
CH. liberatu’ sum hodie, Dave, tua opera. DA. ac nullus quidem. 370
CH. quid ita? nempe huic prorsus illam non dat. DA. ridiculum caput,
quasi necesse sit, si huic non dat, te illam uxorem ducere,
nisi vides, nisi senis amicos oras ambis. CH. bene mones:
ibo, etsi hercle saepe iam me spes haec frustratast. vale.
Pamphilvs Davos
PA. Quid igitur sibi volt pater? quor simulat? DA. ego dicam tibi. 375
si id suscenseat nunc quia non det tibi uxorem Chremes,
ipsu’ sibi esse iniuriu’ videatur, neque id iniuria,
priu’ quam
sed si tu negaris ducere, ibi culpam in te transferet:
tum illae turbae fient. PA. quidvis patiar. DA. pater est, Pamphile: 380
difficilest. tum haec solast mulier. dictum [ac] factum invenerit
aliquam causam quam ob rem eiciat oppido. PA. eiciat? DA. cito.
PA. cedo igitur quid faciam, Dave? DA. dic te ducturum. PA. hem. DA.
quid est?
PA. egon dicam? DA. quor non? PA. numquam faciam. DA. ne nega.
PA. suadere noli. DA. ex
PA. ut ab illa excludar, hoc concludar. DA. non itast.
nempe hoc sic esse opinor: dicturum patrem
“ducas volo hodie uxorem”; tu “ducam” inquies:
cedo quid iurgabit tecum? hic reddes omnia.
quae nunc sunt certa [ei] consilia, incerta ut sient 390
sine omni periclo. nam hoc haud dubiumst quin Chremes
tibi non det gnatam; nec tu
haec quae facis, ne is mutet s
patri dic velle, ut, quom velit, tibi iure irasci non queat.
nam quod tu speres “propulsabo facile uxorem his moribus; 395
dabit nemo”: inveniet inopem potiu’ quam te corrumpi sinat.
sed si te aequo animo ferre accipiet, neglegentem feceris;
aliam otiosu’ quaeret: interea aliquid acciderit boni.
PA. itan credis? DA. haud dubium id quidemst. PA. vide quo me inducas.
DA. quin taces?
PA. dicam. puerum autem ne resciscat mi esse ex illa cautiost; 400
nam pollicitus sum suscepturum. DA. o facinus audax! PA. hanc fidem
sibi me obsecravit, qui se sciret non deserturum, ut darem.
DA. curabitur. sed pater adest. cave te esse tristem sentiat.
Simo Davos Pamphilvs
SI. Reviso quid agant aut quid captent consili.
DA. hic nunc non dubitat quin te ducturum neges. 405
venit meditatus alicunde ex solo loco:
orationem sperat invenisse se
qui differat te: proin tu fac apud te ut sies.
PA. modo ut possim, Dave! DA. crede inquam hoc mihi, Pamphile,
numquam hodie tecum commutaturum patrem 410
unum esse verbum, si te dices ducere.
Byrria Simo Davos Pamphilvs
BY. Eru’ me relictis rebu’ iussit Pamphilum
hodie observare, ut quid ageret de nuptiis
scirem: id propterea nunc hunc venientem sequor.
ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam. 415
SI. utrumque adesse video. DA. em serva. SI. Pamphile.
DA. quasi de inproviso respice ad eum. PA. ehem pater.
DA. probe. SI. hodie uxorem ducas, ut dixi, volo.
BY. nunc nostrae timeo parti quid hic respondeat.
PA. neque istic neque alibi tibi erit usquam in me mora. BY. hem. 420
DA. obmutuit. BY. quid dixit? SI. facis ut te decet,
quom istuc quod postulo impetro cum gratia.
DA. sum verus? BY. eru’, quantum audio, uxore excidit.
SI. i nunciam intro, ne in mora, quom opu’ sit, sies.
PA. eo. — BY. nullane in re esse quoiquam homini fidem! 425
verum illud verbumst, volgo quod dici solet,
omnis sibi malle melius esse quam alteri.
ego illam vidi: virginem forma bona
memini videri: quo aequior sum Pamphilo,
si se illam in somnis quam illum amplecti maluit. 430
renuntiabo, ut pro hoc malo mihi det malum.
Davos Simo
DA. Hic nunc me credit aliquam sibi fallaciam
portare et ea me hic restitisse gratia.
SI. quid Davo’ narrat? DA. aeque quicquam nunc quidem.
SI. nilne? hem. DA. nil prorsus. SI. atqui exspectabam quidem. 435
DA. praeter spem evenit, sentio: hoc male habet virum.
SI. potin es mihi verum dicere? DA. nil facilius.
SI. num illi molestae quidpiam haec sunt nuptiae
propter huiusce hospitai consuetudinem?
DA. nil hercle; aut, si adeo, biduist aut tridui 440
haec sollicitudo: nosti? deinde desinet.
etenim ipsu’ secum eam rem reputavit via.
SI. laudo. DA. dum licitumst ei dumque aetas tulit,
amavit; tum id clam: cavit ne umquam infamiae
ea res sibi esset, ut virum fortem decet. 445
nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit.
SI. subtristi’ visus est esse aliquantum mihi.
DA. nil propter hanc rem, sed est quod suscenset tibi.
SI. quidnamst? DA. puerilest. SI. quid id est? DA. nil. SI. quin
dic, quid est?
DA.
“vix” inquit “drachumis est opsonatum decem:
non filio videtur uxorem dare.
quem” inquit “vocabo ad cenam m
potissumum nunc?” et, quod dicendum hic siet,
tu quoque perparce nimium: non laudo. SI. tace. 455
DA. commovi. SI. ego istaec recte ut fiant videro.
quidnam hoc est rei? quid hic volt veterator sibi?
nam si hic malist quicquam, em illic est huic r
ACTVS III
Mysis Simo Davos Lesbia (Glycerivm)
MY. Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:
fidelem haud ferme mulieri invenias virum. 460
SI. ab Andriast ancilla haec. DA. quid narras? ita est.
MY. sed hic Pamphilus . . SI.
quid dicit? MY. firmavit fidem. SI. hem.
DA. utinam aut hic surdus aut haec muta facta sit!
MY. nam quod peperisset iussit tolli. SI. o Iuppiter,
quid ego audio? actumst, siquidem haec vera praedicat. 465
LE. bonum ingenium narras adulescentis. MY. optumum
sed sequere me intro, ne in mora illi sis. LE. sequor. —
DA. quod remedium nunc huic malo inveniam? SI. quid hoc?
adeon est demens? ex peregrina? iam scio: ah
vix tandem sensi stolidu’. DA. quid hic sensisse ait? 470
SI. haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:
hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant.
GL. (intus) Iuno Lucina, fer opem, serva me, obsecro.
SI. hui tam cito? ridiculum: postquam ante ostium
me audivit stare, adproperat. non sat commode 475
divisa sunt temporibu’ tibi, Dave, haec. DA. mihin?
SI. num inmemores discipuli? DA. ego quid narres nescio.
SI. hicin me si inparatum in veris nuptiis
adortus esset, quos mihi ludos redderet!
nunc hui(u)s periclo fit, ego in portu navigo. 480
Lesbia Simo Davos
LE. Adhuc, Archylis, quae adsolent quaeque oportent
signa esse ad salutem, omnia huic esse video.
nunc primum fac istaec [ut] lavet; post
quod iussi dari bibere et quantum imperavi,
date; mox ego huc revortor. 485
per ecastor scitu’ puer est natu’ Pamphilo.
d
quomque huic est veritus optumae adulescenti facere iniuriam. —
SI. vel hoc quis [non] credat, qui te norit, abs te esse ortum? DA.
quidnam id est?
SI. non imperabat coram quid opu’ facto esset puerperae, 490
sed postquam egressast, illis quae sunt intu’ clamat de via
o Dave, itan contemnor abs te? aut itane tandem idoneus
tibi videor esse quem tam aperte fallere incipias dolis?
saltem accurate, ut metui videar certe, si resciverim.
DA. certe hercle nunc hic se ipsu’ fallit, haud ego. SI. edixin tibi, 495
interminatu’ sum ne faceres? num veritus? quid re tulit?
credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo?
DA. teneo quid erret et quid agam habeo. SI. quid taces?
DA. quid credas? quasi non tibi renuntiata sint haec sic fore.
SI. mihin quisquam? DA. eho an tute intellexti [hoc] adsimularier? 500
SI. inrideor.
DA. renuntiatumst; nam qui istaec tibi incidit suspicio?
SI. qui? quia te noram. DA. quasi tu dicas factum id consilio meo.