Complete Works of Terence
Page 35
nisi puerum tolli’ iam ego hunc in mediam viam
provolvam teque ibidem pervolvam in luto.
MY. tu pol homo non es sobrius. DA. fallacia
alia aliam trudit: iam susurrari audio
civem Atticam esse hanc. CH. hem. DA. “coactus legibus 780
eam uxorem ducet.” MY. au obsecro, an non civis est?
CH. iocularium in malum insciens paene incidi.
DA. quis hic loquitur? o Chreme, per tempus advenis:
ausculta. CH. audivi iam omnia. DA. an
CH. audivi, inquam, a principio. DA. audistin, obsecro? hem 785
scelera! hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi.
hic est ille: non te credas Davom ludere.
MY. me miseram! nil pol falsi dixi, mi senex.
CH. novi omnem rem. est Simo intus? DA. est. — MY. ne me atti[n]gas,
sceleste. si pol Glycerio non omnia haec . . 790
DA. eho inepta, nescis quid sit actum? MY. qui sciam?
DA. hic socer est. alio pacto haud poterat fieri
ut sciret haec quae voluimus. MY. praediceres.
DA. paullum interesse censes ex animo omnia,
ut fert natura, facias an de industria? 795
Crito Mysis Davos
CR. In hac habitasse platea dictumst Chrysidem,
quae sese inhoneste optavit parere hic ditias
potius quam honeste in patria pauper viveret:
ei(u)s morte ea ad me lege redierunt bona.
sed quos perconter video: salvete. MY. obsecro, 800
quem video? estne hic Crito sobrinu’ Chrysidis?
is est. CR. o Mysis, salve! MY. salvo’ sis, Crito.
CR. itan Chrysis? hem. MY. nos quidem pol miseras perdidit.
CR. quid vos? quo pacto hic? satine recte? MY. nosne? sic
ut quimus, aiunt, quando ut volumu’ non licet. 805
CR. quid Glycerium? iam hic s
MY. utinam! CR. an nondum etiam? haud auspicato huc me appuli;
nam pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem.
semper eiu’ dictast esse haec atque habitast soror;
quae illi(u)s fuere possidet: nunc me hospitem 810
litis sequi quam id mihi sit facile atque utile
aliorum exempla commonent. simul arbitror
iam aliquem esse amicum et defensorem
grandi[us]cula iam profectast illinc: clamitent
me sycophantam, hereditatem persequi 815
mendicum. tum ipsam despoliare non lubet.
MY. o optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines.
CR. duc me ad eam, quando huc veni, ut videam. MY. maxume.
DA. sequar hos: nolo me in tempore hoc videat senex.
ACTVS V
Chremes Simo
CH. Sati’ iam sati’, Simo, spectata erga te amicitiast mea; 820
sati’ pericli incepi adire: orandi iam finem face.
dum studeo obsequi tibi, paene inlusi vitam filiae.
SI. immo enim nunc quom maxume abs te postulo atque oro, Chreme,
ut beneficium verbis initum dudum nunc re comprobes.
CH. vide quam iniquo’ sis prae studio: dum id efficias quod lubet, 825
neque modum benignitati’ neque quid me ores cogitas;
nam si cogites remittas iam me onerare iniuriis.
SI. quibus? CH. at rogitas? perpulisti me ut homini adulescentulo
in alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,
filiam ut darem in seditionem atque in incertas nuptias, 830
eiu’ labore atque eiu’ dolore gnato ut medicarer tuo.
impetrasti: incepi, dum res tetulit. nunc non fert: feras.
illam hinc civem esse aiunt; puer est natu’: nos missos face.
SI. per ego te d
quibus id maxume utilest illum esse quam deterrumum. 835
nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia.
ubi ea causa quam ob rem haec faciunt erit adempta his, desinent.
CH. erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. SI. scio. CH. at
vero voltu, quom ibi me adesse neuter tum praesenserant.
SI. credo et id facturas Davo’ dudum praedixit mihi; et 840
nescio qui d tibi sum oblitus hodie, ac volui, dicere.
Davos Chremes Simo Dromo
DA. Animo nunciam otioso esse impero. CH. em Davom tibi!
SI. unde egreditur? DA. meo praesidio atque hospiti’. SI. quid illud malist?
DA. ego commodiorem hominem adventum tempu’ non vidi. SI. scelus,
quemnam hic laudat? DA. omni’ res est iam in vado. SI. cesso adloqui? 845
DA. erus est: quid agam? SI. o salve, bone vir. DA. ehem Simo, o noster
Chreme,
omnia adparata iam sunt intu’. SI. curasti probe.
DA. ubi voles accerse. SI. bene sane; id enimvero hinc nunc abest.
etiam tu hoc respondes quid istic tibi negotist? DA. mihin? SI. ita.
DA. mihin? SI. tibi ergo. DA. modo introii. SI. quasi ego quam dudum rogem. 850
DA. cum t
eho non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex?
DA. sunt. SI. quor igitur hic est? CH. quid illum censes? cum illa litigat.
DA. immo vero indignum, Chreme, iam facinu’ faxo ex me audies.
nescioquis senex modo venit, ellum, confidens catus: 855
quom faciem videas, videtur esse quantivis preti:
tristi’ severitas inest in voltu atque in verbis fides.
SI. quidnam adportat? DA. nil equidem nisi quod illum audivi dicere.
SI. quid ait tandem? DA. Glycerium se scire civem esse Atticam. SI. hem
Dromo, Dromo. DA. quid est? SI. Dromo. DA. audi. SI. verbum si 860
addideris . . ! Dromo.
DA. audi obsecro. DR. quid vis? SI. sublimem intro rape hunc, quantum
potest.
DR. quem? SI. Davom. DA. quam ob rem? SI. quia lubet. rape inquam.
DA. quid feci? SI. rape.
DA. si quicquam invenies me mentitum, occidito. SI. nil audio.
DR. ego iam te commotum reddam. DA. tamen etsi hoc verumst? SI. tamen.
cura adservandum vinctum, atque audin? quadrupedem constringito. 865
age nunciam: ego pol hodie, si vivo, tibi
ostendam erum quid sit pericli fallere,
et illi patrem. CH. ah ne saevi tanto opere. SI. o Chreme,
pietatem gnati! nonne te miseret mei?
tantum laborem capere ob talem filium! 870
age Pamphile, exi Pamphile: ecquid te pudet?
Pamphilvs Simo Chremes
PA. Quis me volt? perii, pater est. SI. quid ais, omnium . . ? CH. ah
rem potius ipsam dic ac mitte male loqui.
SI. quasi quicquam in hunc iam graviu’ dici possiet.
SI. “ita praedicant”? o ingentem confidentiam!
num cogitat quid dicat? num facti piget?
vide num ei(u)s color pudori’ signum usquam indicat.
adeo[n] inpotenti esse animo ut praeter civium
morem atque legem et s
tamen hanc habere studeat cum summo probro!
PA. me miserum! SI. hem modone id demum sensti, Pamphile?
olim istuc, olim quom ita animum induxti tuom,
quod cuperes aliquo pacto efficiundum tibi,
sed quid ego? quor me excrucio? quor me macero?
quor meam senectutem huius sollicito amentia?
an ut pro hui(u)s peccatis ego supplicium sufferam?
immo habeat, valeat, vivat cum illa. PA. mi pater!
SI. quid “mi pater”? quasi tu huius indigeas patris. 890
domus uxor liberi inventi invito patre;
adducti qui illam hinc civem d
icant: viceris.
PA. pater, licetne pauca? SI. quid dices mihi? CH. at
tamen, Simo, audi. SI. ego audiam? quid audiam,
Chreme? CH. at tandem dicat. SI. age dicat, sino. 895
PA. ego me amare hanc fateor; si id peccarest, fateor id quoque.
tibi, pater, me dedo: quidvis oneris inpone, impera.
vis me uxorem ducere? hanc vis [a]mittere? ut potero feram.
hoc modo te obsecro, ut ne credas a me adlegatum hunc senem:
sine me expurgem atque illum huc coram adducam. SI. adducas? PA. 900
sine, pater.
CH. aequom postulat: da veniam. PA. sine te hoc exorem. SI. sino.
quidvis cupio dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.
CH. pro peccato magno paullum supplici satis est patri.
Crito Chremes Simo Pamphilvs
CR. Mitte orare. una harum quaevis causa me ut faciam monet,
vel tu vel quod verumst vel quod ipsi cupio Glycerio. 905
CH. Andrium ego Critonem video? certe is est. CR. salvo’ sis, Chreme.
CH. quid tu Athenas insolens? CR. evenit. sed hicinest Simo?
CH. hic. CR. Simo . . SI. men quaeris? eho tu, Glycerium hinc civem
esse ais?
CR. tu negas? SI. itane huc paratus advenis? CR. qua re? SI. rogas?
tune inpune haec facias? tune hic homines adulescentulos 910
inperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis?
sollicitando et pollicitando
SI. ac meretricios amores nuptiis conglutinas?
PA. perii, metuo ut substet hospes. CH. si, Simo, hunc noris satis,
non ita arbitrere: bonus est hic vir. SI. hic vir sit bonus? 915
itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis
ut veniret, ant(e)hac numquam? est vero huic credundum, Chreme.
PA. ni metuam patrem, habeo pro illa re illum quod moneam probe.
SI. sycophanta. CR. hem. CH. sic, Crito, est hic: mitte. CR. videat
qui siet.
si mihi perget quae volt dicere, ea quae non volt audiet. 920
ego istaec moveo aut curo? non tu t
nam ego quae dico vera an falsa audierim iam sciri potest.
Atticus quidam olim navi fracta ad Andrum eiectus est
et istaec una parva virgo. tum ille egens forte adplicat
primum ad Chrysidis patrem se. SI. fabulam inceptat. CH. sine. 925
CR. itane vero obturbat? CH. perge. CR. Tu — is mihi cognatus fuit
qui
is ibi mortuost. CH. ei(u)s nomen? CR. nomen tam cito? Phania? hem
perii! verum hercle opinor f
Rhamnusium se aiebat esse. CH. o Iuppiter! CR. eadem haec, Chreme, 930
multi alii in Andro tum audi[ve]re. CH. utinam id sit quod spero! eho dic mihi,
quid eam tum? suamne esse aibat? CR. non. CH. quoiam igitur? CR.
fratri’ filiam.
CH. certe meast. CR. quid ais? SI. quid tu ais? PA. arrige auris, Pamphile!
SI. qui credi’? CH. Phania illic frater meu’ fuit. SI. noram et scio.
CH. is bellum hinc fugiens meque in Asiam persequens proficiscitur: 935
tum illam relinquere hic est veritus.~ postilla nunc primum audio
quid illo sit factum. PA. vix sum apud me: ita animu’ commotust metu
spe gaudio, mirando tanto tam repentino hoc bono.
SI. ne istam multimodis t
CH. at mi unu’ scrupulus etiam restat qui me male habet. PA. dignus es 940
cum t
CH. nomen non convenit. CR. fuit hercle huic aliud parvae. CH. quod, Crito?
numquid meministi? CR. id quaero. PA. egon huiu’ memoriam patiar meae
voluptati obstare, quom ego possim in hac re medicari mihi?
heus, Chreme, quod quaeri’, Pasibulast. CH. ipsa
PA. ex ipsa miliens audivi. SI. omnis nos gaudere hoc, Chreme,
te credo credere. CH. ita me di ament, credo. PA. quod restat, pater . .
SI. iamdudum res redduxit me ipsa in gratiam. PA. o lepidum patrem!
de uxore, ita ut possedi, nil mutat Chremes? CH. causa optumast;
nisi quid pater ait aliud. PA. nempe id. SI. scilicet. CH. dos, Pamphile, est 950
decem talenta. PA. accipio. CH. propero ad filiam. eho mecum, Crito;
nam illam me credo haud nosse. — SI. quor non illam huc transferri iubes?
PA. recte admones: Davo ego istuc dedam iam negoti. SI. non potest.
PA. qui? SI. quia habet aliud magis ex sese et maiu’. PA. quidnam? SI. vinctus est.
PA. pater, non recte vinctust. SI. haud ita iussi. PA. iube solvi, obsecro. 955
SI. age fiat. PA. at matura. SI. eo intro. PA. o faustum et felicem diem!
Charinvs Pamphilvs Davos
CH. Proviso quid agat Pamphilus. atque eccum. PA. aliquis fors[itan] me putet
non putare hoc verum, at mihi nunc sic esse hoc verum lubet.
ego d
quod voluptates
partast, si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit.
sed quem ego mihi potissumum optem, nunc quoi haec narrem, dari?
CH. quid illud gaudist? PA. Davom video. nemost quem mallem omnium;
nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.
DA. Pamphilus ubinam hic est? PA. Dave. DA. quis homost? PA. ego sum. 965
DA. o Pamphile.
PA. nescis quid mi obtigerit. DA. certe; sed quid mihi obtigerit scio.
PA. et quidem ego. DA. more hominum evenit ut quod sim nanctus mali
priu’ rescisceres tu quam ego illud quod tibi evenit boni.
PA. Glycerium mea s
PA. pater amicu’ summu’ nobis. DA. quis? PA. Chremes. DA. narras probe. 970
PA. nec mora ullast quin eam uxorem ducam. CH. num illic somniat
ea quae vigilans voluit? PA. tum de puero, Dave . . DA. ah desine!
solus est quem diligant di. CH. salvo’ sum si haec vera sunt.
conloquar. PA. quis homost? [o] Charine, in tempore ipso mi advenis.
CH. bene factum. PA. audisti[n]? CH. omnia. age, me in t
secundis respice.
tuos est nunc Chremes: facturum quae voles scio esse omnia.
PA. memini: atque adeo longumst illum me exspectare dum exeat.
sequere hac me: intus apud Glycerium nunc est. tu, Dave, abi domum,
propera, accerse hinc qui auferant. em quid stas? quid cessas? DA. eo.
ne exspecteti’ dum exeant huc: intu’ despondebitur; 980
intu’ transigetur siquid est quod restet. CANTOR. plaudite!
EXITVS ALTER SVPPOSITICIVS
PA. memini adq
CH. m o 978a
CH. 979a
Pamphilvs Charinvs Chremes Davos
PA. Te expectabam: est de tua re quod agere ego tecum uolo. 980a
operam dedi ne me esse oblitum dicas tuae gnatae alterae. 981a
tibi me opinor inuenisse dignum te atque illa uirum. CHA. Ah, 982a
perii, Daue, de meo amore ac uita
CHR. non noua istaec mihi condicio est, si uoluissem, Pamphile. 984a
CHA. occidi, Daue. DA. mane. CHA. perii. CHR. id quamobrem non 985a
uolui eloquar:
non idcirco quod eum omnino adfinem mihi nollem . . CHA. hem! DA. tace. 986a
CHR. sed amicitia nostra quae est a patribus nostris tradita 987a
nobis, aliquam partem studui adauctam tradi liberis. 988a
nunc cum copia ac fortuna utrique ut obsequerer dedit, 989a
detur. PA. bene factum. DA. adi atque a
ge homini gratias. CHA. 990a
salue, Chremes,
amicorum meorum omnium mihi ~agissime. 991a
quod mihi non minus est gaudio quam id
quod
me repperisse ut habitus antehac fui tibi. 994a
CHR. animum, Charine, quod ad cumque applicaueris 995a
studium exinde ut erit tute existimaberis. 996a
id ita esse facere coniecturam ex me licet: 997a
alienus abs te tamen quis tu esses noueram. 998a
CHA. ita res est. CHR. gnatam tibi meam Philumenam 999a
uxorem et dotis sex talenta spondeo. 1000a
HECYRA
CONTENTS
DIDASCALIA
PERSONAE
PERIOCHA C. SVLPICI APOLLINARIS
PROLOGVS (I)
PROLOGVS (II)
ACTVS I
ACTVS II
ACTVS III
ACTVS IV
ACTVS V
DIDASCALIA
INCIPIT TERENTI HECYRA
ACTA LVDIS MEGALENSIBVS
SEXTO IVLIO CAESARE CN. CORNELIO DOLABELLA
AEDILIBVS CVRVLIBVS
MODOS FECIT FLACCVS CLAVDI
TIBIS PARIBVS
TOTA GRAECA MENANDRV
FACTA EST V
ACTA PRIMO SINE PROLOGO DATA
SECVNDO CN. OCTAVIO TITO MANLIO COS.
RELATA EST LVCIO AEMILIO PAVLO LUDIS FVNERALIBUS
NON EST PLACITA
TERTIO RELATA EST Q. FULVIO LVC. MARCIO AEDILIBVS CVRVLIBVS
EGIT LVC AMBIVIVS LVC SERGIVS TVRPIO
PLACVIT
PERSONAE
PROLOGVS
PHILOTIS MERETRIX
SYRA ANVS
PARMENO SERVOS
(SCIRTVS SERVOS)
LACHES SENEX
SOSTRATA MATRONA
PHIDIPPVS SENEX
PAMPHILVS ADVLESCENS
SOSIA SERVOS
MYRRINA MATRONA
BACCHIS MERETRIX
CANTOR
PERIOCHA C. SVLPICI APOLLINARIS
Vxorem ducit Pamphilus Philumenam,
cui quondam ignorans uirgini uitium obtulit,
cuiusque per uim quem detraxit anulum
dederat amicae Bacchidi meretriculae.
dein profectus in Imbrum est: nuptam haud attigit.
hanc mater utero grauidam, ne id sciat socrus,
ut aegram ad sese transfert. reuenit Pamphilus,
deprendit partum, celat; uxorem tamen
recipere non uolt. pater incusat Bacchidis
amorem. dum se purgat Bacchis, anulum