Complete Works of Terence

by Terence

  DE. Fortiter. SY. Perquam, quia miseram mulierem et me seruolum,

  qui referire non audebam, uicit: hui, perfortiter.

  DE. Non potuit melius. idem quod ego sensit, te esse huic rei caput.

  sed estne frater intus? SY. Non est. DE. Vbi illum inueniam cogito.

  SY. Scio ubi sit, uerum hodie numquam monstrabo. DE. Hem, quid ais? SY. Ita.

  DE. Dimminuetur tibi quidem iam cerebrum. SY. At nomen nescio

  illius hominis, sed locum noui ubi sit. DE. Dic ergo locum.

  SY. Nostin porticum apud macellum hac deorsum? DE. Quid ni nouerim?

  SY. Praeterito recta platea sursum hanc: ubi eo ueneris,

  cliuos deorsum uorsum est: istac praecipitato; postea

  est ad hanc manum sacellum: ibi angiportum propter est,

  DE. Quanam? SY. Illi ubi etiam caprificus magna est. DE. Noui. SY. Hac pergito.

  DE. Id quidem angiportum non est peruium. SY. Verum hercle: uah,

  censen hominem me esse? erraui: in porticum rursum redi:

  sane hac multo propius ibis et minor est erratio.

  scin Cratini huius ditis aedes? DE. Scio. SY. Vbi eas praeterieris,

  ad sinistram hac recta platea; ubi ad Dianae ueneris,

  ito ad dextram: prius quam ad portam uenias, apud ipsum lacum

  est pistrilla, ei exaduorsum fabrica: ibist. DE. Quid ibi facit?

  SY. Lectulos illi salignis pedibus faciundos dedit.

  DE. Vbi potetis uos? bene sane. sed cesso ad eum pergere. —

  SY. I sane: ego te exercebo hodie, ut dignus es, silicernium.

  Aeschinus otiose cessat; prandium corrumpitur;

  Ctesipho autem in amorest totus. ego iam prospiciam mihi:

  nam iam abibo atque unum quidquid, quod quidem erit bellissumum,

  carpam et cyathos sorbilans paulatim hunc producam diem.

  MICIO HEGIO

  SENES DVO

  MI. Ego in hac re nil reperio, quam ob rem lauder tanto opere, Hegio.

  Meum officium facio: quod peccatum a nobis ortumst corrigo.

  nisi si me in illo credidisti esse hominum numero, qui ita putant,

  sibi fieri iniuriam ultro, si quam fecere ipsi expostules,

  et ultro accusant. id quia a me non est factum, agis gratias?

  HE. Ah, minume: numquam te aliter atque es esse animum induxi meum.

  sed quaeso, Micio, Vt mecum una eas ad matrem uirginis

  atque istaec eadem mihi quae dixti tute dicas mulieri:

  suspitionem hanc propter fratrem esse: eius esse illam psaltriam.

  nam et illi iam releuabis animum, quae dolore ac miseria

  tabescit, et tuom officium fueris functus. sed si aliter putas,

  egomet narrabo quae mihi dixti. MI. Immo ego ibo. HE. Bene facis:

  omnes, quibus res sunt minus secundae, magis sunt nescio quo modo

  suspitiosi: ad contumeliam omnia accipiunt magis:

  propter suam inpotentiam se semper credunt ludier.

  quapropter te ipsum purgare ipsi coram placabilius est.

  MI. Et recte et uerum dicis. HE. Sequere me ergo

  hac intro. MI. Maxume.

  AESCHINVS

  ADVLESCENS

  Discrucior animi: hocin mihi mali de inprouiso obici

  tantum ut neque quid ego de me faciam nec quid agam certum siet!

  membra mihi metu debilia sunt: animus timore oh stipuit: pectori consistere

  nil consili quit. quo modo hac me expediam turba? tanta nunc

  suspitio de me incidit: uah, neque ea inmerito: Sostrata

  credit mihi me psaltriam emisse hanc: id anus mi indicium fecit.

  nam ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa, ubi eam uidi, ilico

  accedo: rogito, Pamphila quid agat, iam partus adsiet

  eone obstetricem arcessat. illa exclamat abi, abi iam, Aeschine:

  satis diu dedisti uerba, sat adhuc tua nos frustratast fides.

  “hem, quid istuc obsecro” inquam “est?” ualeas, habeas illam quae placet.

  sensi ilico id illas suspicari: sed me reprehendi tamen,

  nequid de fratre garrulae illi dicerem ac fieret palam.

  nunc quid faciam? dicam fratris esse hanc? quod minumest opus

  usquam ecferri. age mitto: fieri potis est ut nequa exeat.

  ipsum id metuo ut credant: tot concurrunt ueri similia:

  egomet rapui ipse, egomet solui argentum, ad me abductast domum.

  haec adeo mea culpa fieri fateor. non me hanc rem patri,

  utut erat gesta, indicasse! exorassem ut eam ducerem.

  cessatum usque adhuc est: nunc porro, Aeschine, expergiscere!

  nunc hoc primumst: ad illas ibo, ut purgem me. accedam ad fores.

  perii: horresco semper, ubi pultare hasce occipio miser.

  heus heus! Aeschinus sum ego. aperite aliquis actutum ostium.

  prodit nescio quis: concedam huc.

  MICIO AESCHINVS

  SENEX ADVLESCENS

  MI. Ita uti dixi, Sostrata,

  facite: ego Aeschinum conueniam, ut quo modo acta haec sint sciat.

  sed quis ostium hoc pultauit? AE. Pater hercle est, perii. MI. Aeschine,

  AE. Quid huic hic negotist? MI. tune has pepulisti fores?

  tacet. quor non ludo hunc aliquantisper? melius est,

  quandoquidem hoc numquam mi ipse uoluit credere.

  nil mihi respondes? AE. Non equidem istas, quod sciam.

  MI. Ita? nam mirabar, quid hic negoti esset tibi.

  erubuit: salua res est. AE. Die sodes, pater,

  o tibi uero quid istic est re;? MI. Nil mihi quidem.

  amicus quidam me a foro abduxit modo

  huc aduocatum sibi. AE. Quid? MI. Ego dicam tibi.

  habitant hic quaedam mulieres pauperculae:

  ut opinor eas non nosse te, et certo scio:

  neque enim diu huc migrarunt. AE. Quid tum postea?

  MI. Virgo est cum matre. AE. Perge. MI. Haec uirgo orbast patre:

  hic meus amicus illi generest proxumus:

  huic leges cogunt nubere hanc. AE. Perii. MI. Quid est?

  AE. Nil: recte: perge. MI. Is uenit ut secum auehat:

  nam habitat Mileti. AE. Hem, uirginem ut secum auehat?

  MI. Sic est. AE. Miletum usque obsecro? MI. Ita. AE. Animo malest.

  quid ipsae? quid aiunt? MI. Quid illas censes? nihil enim.

  commentast mater esse ex alieno uiro

  nescio quo puerum natum: neque eum nominat:

  priorem esse illum, non oportere huic dari.

  AE. Eho, nonne haec iusta tibi uidentur poscier?

  MI. Non. AE. Obsecro non? an illam hinc abducet, pater?

  MI. Quid illam ni abducat? AE. Factum a uobis duriter

  inmisericorditerque atque etiam, si est, pater,

  dicendum magis aperte, inliberaliter.

  MI. Quam ob rem? AE. Rogas me? quid illi tandem creditis

  fore animi misero, quicum ea consueuit prius

  (qui infelix hauscio an illam misere nunc amet),

  quom hanc sibi uidebit praesens praesenti eripi

  abduci ab oculis? facinus indig,num, pater!

  MI. Qua ratione istuc? quis despondit? quis dedit?

  quoi quando nupsit? auctor his rebus quis est?

  quor duxit alienam? AE. An sedere oportuit

  domi uirginem tam grandem, dum cognatus huc

  illim ueniret exspectantem? haec, mi pater,

  te dicere aequom fuit et id defendere.

  MI. Ridiculum: aduorsumne illum causam dicerem,

  quoi ueneram aduocatus? sed quid ista, Aeschine

  nostra? aut quid nobis cum illis? abeamus. quid est?

  quid lacrumas? AE. Pater, obsecro, ausculta. MI. Aeschine, audiui omnia

  et scio: nam te amo: quo magis quae agis curae sunt mihi.

  AE. Ita uelim me promerentem ames dum uiuas, mi pater,

  ut me hoc delictum admisisse in me, id mihi uehemeuter dolet

  et me tui pudet. MI. Credo hercle: nam ingenium noui tuom


  liberale; sed uereor ne indiligens nimium sies.

  in qua civitate tandem te arbitrare uiuere?

  uirginem uitiasti, quam te ius non fuerat tangere.

  iam id peccatum primum magnum, magnam, at humanum tamen:

  fecere alii saepe item boni. at postquam euenit, cedo

  numquid circumspexti? aut numquid tute prospexti tibi,

  quid fieret? qua fieret? si te ipsum mihi puduit proloqui,

  qua resciscerem? haec dum dubitas, menses abierunt decem.

  prodidisti et te ex illam miseram et gnatum, quod quidem in te fuit.

  quid? credebas dormienti haec tibi confecturos deos?

  et illam sine tua opera in cubiculum iri deductum domum?

  nolim ceterarum rerum te socordem eodem modo.

  bono animo es, duces uxorem hanc. AE. Hem! MI. Bono, inquam, animo es. AE. Pater

  obsecro, num ludis nunc tu me? MI. Ego te? quam ob rem? AE. Nescio:

  quia tam misere hoc esse cupio uerum, eo uereor magis.

  MI. Abi domum ac deos comprecare, ut uxorem arcessas: abi.

  AE. Quid? eam uxorem? MI. Eam. AE. Iam? MI. iam

  quantum potis. AE. Di me, pater,

  omnes oderint, ni magis te quam oculos nunc ego amo meos.

  MI. Quid? quam illam? AE. Aeque. MI. Perbenigne. AE. Quid? ille ubist Milesius?

  MI. Periit, abiit, nauem ascendit; sed quor cessas? AE. Abi, pater,

  tu potius deos comprecare: nam tibi eos certo scio,

  quo uir melior multo es quam ego, optemperaturos magis.

  MI. Ego eo intro, ut quae opus sunt parentur: tu fac ut dixi, si sapis. —

  AE. Quid hoc est negoti? hoc est patrem esse aut hoc est filium esse?

  si fr&ter aut sodalis esset, qui magis morem gereret.?

  hic non amandust? hicine non gestandus in sinust? hem:

  itaque adeo magnam mi inicit sua commoditate curam,

  ne inprudens faciam forte quod nolit; sciens cauabo.

  sed cesso ire intro, ne morae meis nuptiis egomet sim?

  DEMEA

  SENEX

  Defessus sum ambulando: ut, Syre, te cum tua

  monstratione magnus perdat Iuppiter!

  perreptaui usque omne oppidum: ad portam, ad lacum,

  quo non? neque illi ulla fabrica erat nec fratrem homo

  uidisse se aibat quisquam. nunc uero domi

  certum obsidere est usque donec redierit.

  MICIO DEMEA

  SENES DVO

  MI. Ibo, illis dicam nullam esse in nobis moram

  DE. Sed eccum ipsum. te iam dudum quaero, Micio.

  MI. Quidnam? DE. Fero alia flagitia ad te ingentia

  boni illius adulescentis. MI. Ecce autem DE. Noua

  capitalia. MI. Ohe iam! DE. Nescis qui uir sit. MI. Scio.

  DE. O stulte, tu de psaltria me somnias

  agere: hoc peccatum in uirginemst ciuem. MI. Scio.

  DE. Eho, scis et patere? MI. Quid ni patiar? DE. Dic mihi,

  non clamas? non insanis? MI. Non. DE. Malim quidem.

  puer natust. MI. Di bene uortant! DE. Virgo nihil habet.

  MI. Audiui. DE. Et ducenda indotatast. MI. Scilicet.

  DE. Quid nunc futurumst? MI. Id enim quod res ipsa fert:

  illinc huc transferetur uirgo. DE. O Iuppiter,

  istocin pacto oportet? MI. Quid faciam amplius?

  DE. Quid facias? si non eapse re tibi istuc dolet,

  simulare certe. est hominis. MI. Quin iam uirginem

  despondi, res compositast, fiunt nuptiae,

  dempsi metum omnem: haec magis sunt hominis. DE. Ceterum

  placet tibi factum, Micio? MI. Non, si queam

  mutare. nunc quom non queo, aequo animo fero.

  ita uitast hominum, quasi quom ludas tesseris:

  si illud quod maxume opus est iactu non cadit,

  illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas.

  DE. Corrector! nempe tua arte uiginti minae

  pro psaltria periere: quae quantum potest

  aliquo abiciundast, si non pretio, gratiis.

  eque est neque illam sane studeo uendere.

  DE. Quid igitur facies? MI. Domi erit. DE. Pro diuom fidem,

  meretrix et mater familias una in domo?

  MI. Quor non? DE. Sanum te credis esse? MI. Equidem arbitror.

  DE. Ita me di ament, ut tuam ego uideo ineptiam,

  facturum credo, ut habeas quicum cantites.

  MI. Quor non? DE. Et noua nupta eadem haec discet. MI. Scilicet.

  DE. Tu inter eas restim ductans saltabis. MI. Probe.

  DE. Probe? MI. Et tu nobiscum una, si opus sit. DE. Ei mihi!

  non te haec pudent? MI. Iam uero omitte, Demea,

  tuam istanc iracundiam atque ita uti decet

  hilarum ac lubentem fac te gnati in nuptiis.

  ego hos conuenio: post huc redeo. — DE. O Iuppiter,

  hancin uitam! hoscin mores! hanc dementiam!

  uxor sine dote ueniet, intus psaltriast,

  domus sumptuosa, adulescens luxu perditus,

  senex delirans. ipsa si cupiat Salus,

  seruare prorsus non potest hanc familiam.

  SYRVS DEMEA

  SERVOS SENEX

  SY. Edepol, Syrisce, te curasti molliter

  lauteque munus administrasti tuom.

  abi. sed postquam intus sum omnium rerum satur,

  prodambulare hic lubitumst. DE. Illud sis uide:

  exemplum disciplinae eccum. SY. Ecce autem hic adest

  senex noster. quid fit? quid tu es tristis? DE. Oh, scelus!

  SY. Ohe iam: tu uerba fundes hic sapientia?

  DE. Tu si meus esses.. SY. Dis quidem esses, Demea,

  ac tuam rem constabilisses. DE. Exemplo omnibus

  curarem ut esses. SY. Quam ob rem? quid feci? DE. Rogas?

  in ipsa turba atque in peccato maxumo,

  quod uix sedatum satis est, potasti, scelus,

  quasi re bene gesta. SY. Sane nollem huc exitum.

  DROMO DEMEA SYRVS

  PVER SENEX SERVOS

  DR. Heus Syre, rogat te Ctesipho ut redeas. SY. Abi. —

  DE. Quid Ctesiphonem hic narrat? SY. Nil. DE. Eho, carnufex,

  est Ctesipho intus? SY. Non est. DE. Quor hic nominat?

  SY. Est alius quidam, parasitaster paululus:

  nostin? DE. Iam scibo. SY. Quid agis? quo abis? DE. Mitte me.

  SY. Noli inquam. DE. Non manum abstines, mastigia?

  an tibi iam mauis cerebrum dispergam hic? — SY. Abit.

  edepol comissatorem haud sane commodum,

  praesertim Ctesiphoni! quid ego nunc agam?

  nisi, dum hae silescunt turbae, interea in angulum

  aliquo abeam atque edormiscam hoc uilli. sic agam.

  MICIO DEMEA

  SENES DVO

  MI. Parata a nobis sunt, ita ut dixi, Sostrata:

  ubi uis.. quisnam a me pepulit tam grauiter fores?

  DE. Ei mihi, quid faciam? quid agam? quid clamem aut querar?

  o caelum, o terra, o maria Neptuni! MI. Em tibi,

  resciuit omnem rem: id nunc clamat. scilicet,

  paratae lites: succurrendumst. DE. Eccum adest

  communis corruptela nostrum liberum.

  MI. Tandem reprime iracundiam atque ad te redi.

  DE. Repressi, redii, mitto maledicta omnia:

  rem ipsam putemus. dictum hoc inter nos fuit

  (ex te adeost ortum), ne tu curares meum

  neue ego tuom? responde, factumst? MI. Non nego.

  DE. Quor nunc apud te potat? quor recipis meum?

  quor emis amicam, Micio? numqui minus

  mihi idem ius tecum ipse aequomst quod mecumst tibi?

  quando ego tuom non curo, ne cura meum.

  MI. Non aequom dicis. DE. Non? MI. Nam uetus uerbum hoc quidemst,

  communia esse amicorum inter se omnia.

  DE. Facete: nunc demum istaec nata oratiost.

  MI. Ausculta paucis, nisi molestumst, Demea.

  principio, si id te mordet, sumptus filii
/>
  quos faciunt, quaeso hoc facito tecum cogites:

  tu illos duo olim pro re tollebas tua

  quod satis putabas tua bona ambobus fore,

  et me tum uxorem credidisti scilicet

  ducturum: eandem illam rationem antiquam optine:

  conserua, parce, quaere, fac quam plurumum

  illis relinquas, gloriam tu istanc tibi.

  mea, quae praeter spem euenere, utantur sine.

  de summa nil decedet: quod hinc accesserit,

  id de lucro putato esse omne. haec si uoles

  in animo uere cogitare, Demea,

  et mihi et tibi et illis dempseris molestiam.

  DE. Mitto rem: consuetudinem ipsorum.. MI. Mane:

  scio: istuc ibam. multa in homine, Demea,

  signa insunt, quibus ex coniectura facile fit,

  duo quom idem f:aciunt, saepe ut possis dicere

  `hoc licet inpune facere huic, illi non licet’,

  non quo dissimilis res sit, sed quo is qui facit.

  quae ego inesse in illis uideo, ut confidam fore

  ita ut uolumus. uideo sapere, intellegere, in loco

  uereri, inter se amare. siris liberum

  ingenium atque animum: quo uis illos tu die

  redducas. at enim metuas, ne ab re sint tamen

  omissiores paulo. o noster Demea

  ad omnia alia aetate sapimus rectius;

  solum unum hoc uiti senectus adfert hominibus:

  attentiores sumus ad rem omnes, quam sat est:

  quod illos sat aetas acuet. DE. Ne nimium modo

  bonae tuae istae nos rationes, Micio,

  et tuos iste animus aequos subuortat! MI. Tace:

  non fiet. mitte iam istaec: da te hodie mihi:

  exporge frontem. DE. Scilicet ita tempus fert,

  faciundumst. ceterum ego rus cras cum filio

  cum primo luci ibo hinc. MI. De nocte, censeo:

  hodie modo hilarum fac te. DE. Et istam psaltriam

  una illuc mecum hinc abstraham. MI. Pugnaueris

  eo pacto prorsum illi adligaris filium.

  modo facito ut illam serues. DE. Ego istuc uidero:

  atque ibi fauillae plena, fumi ac pollinis

  coquendo sit faxo et molendo; praeterhac

  meridie ipso faciam ut stipulam conligat;

  tam excoctam reddam atque atram quam carbost. MI. Placet:

  nunc mihi uidere sapere. atque equidem filium

  tum etiam si nolit cogam ut. cum illa una cubet.

  DE. Derides? fortunatus, qui isto animo sies.

  ego sentio.. MI. Ah, pergisne? DE. Iam iam desino.

  MI. I ergo intro, et quoi rei est, ei rei hunc sumamus diem.

  DEMEA

  SENEX

  Numquam ita quisquam bene subducta ratione ad uitam fuit,

  quin res aetas usus semper aliquid adportet noui,

  aliquid moneat: ut illa quae te scisse credas nescias,