by Plautus
si id palam fecisset. exemi ex manu † manubrium.
quid opust verbis? facta est pugna in gallo gallinacio.
sed Megadorus meus affinis eccum incedit a foro.
15 iam hunc non ausim praeterire, quin consistam et conloquar.
Megadorvs
Narravi amicis multis consilium meum
de condicione hac. Euclionis filiam
laudant. sapienter factum et consilio bono.
nam meo quidem animo sí idem faciant ceteri
5 opulentiores, pauperiorum filias
ut indotatas ducant uxores domum,
et multo fiat civitas concordior,
et invídia nos minore utamur quam utimur,
et illaé malam rem metuant quam metuont magis,
10 et nos minore sumptu simus quam sumus.
in maximam illuc populi partem est optimum;
in pauciores avidos altercatio est,
quorum animis avidis atque insatietatibus
neque lex neque sutor capere est qui possit modum.
15 namque hoc qui dicat “quo illae nubent divites
dotatae, si istud ius pauperibus ponitur?”
quo lubeant, nubant, dum dos ne fiat comes.
hoc sí ita fiat, mores meliores sibi
parent, pro dote quos ferant, quam nunc ferunt,
20 ego faxim muli, pretio qui superant equos,
sint viliores Gallicis cantheriis.
Evcl.
Ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens.
nimis lépide fecit verba ad parsimoniam.
Meg.
Nulla igitur dicat “equidem dotem ad te adtuli
25 maiorem multo quam tibi erat pecunia;
enim míhi quidem aequomst purpuram atque aurum dari,
ancillas, mulos, muliones, pedisequos,
salutigerulos pueros, vehicla qui vehar.”
Evcl.
Vt matronarum hic facta pernovit probe.
30 moribus praefectum mulierum hunc factum velim.
Meg.
Nunc quoquo venias plus plaustrorum in aedibus
videas quam ruri, quando ad villam veneris.
sed hoc étiam pulchrum est praequam ubi sumptus petunt.
stat fullo, phyrgio, aurifex, lanarius;
35 caupones patagiarii, indusiarii,
flammarii, violarii, carinarii;
stant manulearii, stant † murobatharii,
propolae linteones, calceolarii;
sedentárii sutores diabathrarii,
40 solearii astant, astant molocinarii;
petunt fullones, sarcinatores petunt;
strophiarii astant, astant semul sonarii.
iam hosce absolutos censeas: cedunt, petunt
treceni, cum stant thylacistae in atriis
45 textores limbularii, arcularii.
ducuntur, datur aes. iam absolutos censeas,
cum incedunt infectores corcotarii,
aut aliqua mala crux semper est, quae aliquid petat.
Evcl.
Compellarem ego illum, ni metuam ne desinat
50 memorare mores mulierum: nunc sic sinam.
Meg.
Vbi nugivendis res soluta est omnibus,
ibi ad postremum cedit miles, aes petit.
itur, putatur ratio cum argentario;
miles inpransus astat, aes censet dari.
55 ubi disputata est ratio cum argentario,
etiam ipsus ultro debet argentario:
spes prorogatur militi in alium diem.
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus
incommoditates sumptusque intolerabiles.
60 nam quae indotata est, ea in potestate est viri;
dotatae mactant et malo et damno viros.
sed eccum adfinem ante aedes. quid agis, Euclio?
Evcl.
Nimium lubenter edi sermonem tuom.
Meg.
An audivisti?
Evcl.
Vsque a principio omnia.
Meg.
Tamen meó quidem animo aliquánto facias rectius,
si nitidior sis filiai nuptiis.
Evcl.
5 Pro re nitorem et gloriam pro copia
qui habent, meminerunt sese unde oriundi sient.
neque pol, Megadore, mihi neque quoiquam pauperi
opinione melius res structa est domi.
Meg.
Immo est quod satis est, et di faciant ut siet
10 plus plusque et istuc sospitent quod nunc habes.
Evcl.
Illud mihi verbum non placet ‘quod nunc habes.’
tam hoc scit me habere quam egomet. anus fecit palam.
Meg.
Quid tu te solus e senatu sevocas?
Evcl.
Pol ego ut te accusem merito meditabar.
Meg.
Quid est?
Evcl.
15 Quid sit me rogitas? qui mihi omnis angulos
furum implevisti in aedibus misero mihi,
qui mi intro misti in aedis quingentos coquos,
cum senis manibus, genere Geryonaceo;
quos si Argus servet, qui oculeus totus fuit,
20 quem quondam Ioni Iuno custodem addidit,
is numquam servet. praeterea tibicinam,
quae mi interbibere sola, si vino scatat,
Corinthiensem fontem Pirenam potest.
tum obsonium autem —
Meg.
Pol vel legioni sat est.
25 etiam agnum misi.
Evcl.
Quo quidem agno sat scio
magis curionem nusquam esse ullam beluam.
Meg.
Volo ego ex te scire qui sit agnus curio.
Evcl.
Quia ossa ac pellis totust, ita cura macet.
quin exta inspicere in sole ei vivo licet:
30 ita is pellucet quasi lanterna Punica.
Meg.
Caedundum conduxi égo illum.
Evcl.
Tum tu idem optumumst
loces éfferendum; nam iam, credo, mortuost.
Meg.
Potare ego hodie, Euclio, tecum volo.
Evcl.
Non potem égo quidem hercle.
Meg.
At ego iussero
35 cadum unum vini veteris a me adferrier.
Evcl.
Nolo hercle, nam mihi bibere decretum est aquam.
Meg.
Ego te hodie reddam madidum, si vivo, probe,
tibi cui decretum est bibere aquam.
Evcl.
Scio quam rem agat:
ut me deponat vino, eam adfectat viam,
40 post hoc quod habeo ut commutet coloniam.
ego id cavebo, nam alicubi abstrudam foris.
ego faxo et operam et vinum perdiderit simul.
Meg.
Ego, nisi quid me vis, eo lavatum, ut sacruficem. —
Evcl.
Edepol, ne tu, aula, multos inimicos habes
45 atque istuc aurum quod tibi concreditum est.
nunc hoc mihi factu est optumum, ut ted auferam,
aula, in Fidei fanum: ibi abstrudam probe.
Fides, novisti me et ego te: cave sis tibi,
ne in me mutassis nomen, si hoc concreduo.
50 ibo ad te fretus tua, Fides, fiducia. —
ACT IV.
Strobilvs
Hóc est servi facinus frugi, facere quod ego persequor,
ne morae molestiaeque imperium erile habeat sibi.
nam qui ero ex sententia servire servos postulat,
in erum matura, in se sera condecet capessere.
5 sin dormitet, ita dormitet, servom sese ut cogitet.
nám qui amanti ero sérvitutem servit, quasi ego servio,
si érum videt superare amorem, hoc servi esse officium reor,
retinere ad salutem, non enim quo incumbat eo impellere.
quasi pueri qui nare discunt scirpea induitur ratis,
10 qui laborent minus, facilius ut nent et moveant manus,
eodem
modo servom ratem esse amanti ero aequom censeo,
ut eum toleret, ne pessum abeat tamquam
* *
† erile imperium ediscat, ut quod frons velit oculi sciant;
quod iubeat citis quadrigis citius properet persequi.
15 qui éa curabit, abstinebit censione bubula,
nec sua opera rediget umquam ín splendorem compedes.
nunc erus meus amat fíliam huius Euclionis pauperis;
eam ero nunc renuntiatum est nuptum huic Megadoro dari.
is speculatum huc misit me, ut quae fierent fieret particeps.
20 nunc sine omní suspicione in ara hic adsidam sacra;
hinc ego et huc et illuc potero quid agant arbitrarier.
Evclio
Tu modo cave quoiquam indicassis aurum meum esse istic, Fides:
non metuo ne quisquam inveniat, ita probe in latebris situmst.
edepol ne illic pulchram praedam agát, si quis illam invenerit
aulam onustam auri; verum id te quaeso ut prohibessis, Fides.
5 nunc lavabo, ut rem divinam faciam, ne affinem morer
quin ubi accersát meam extemplo filiam ducat domum.
vide, Fides, etiam atque etiam nunc, salvam ut aulam abs te auferam:
tuae fide concredidi aurum, in tuo luco et fano est situm. —
Strob.
Di immortales, quod ego hunc hominem facinus audivi loqui:
10 se aulam onustam auri abstrusisse hic intus in fano Fide.
cave tu illi fidelis, quaeso, potius fueris, quam mihi.
atque hic pater est, ut ego opinor, huius, erus quám amat, virginis.
ibo hinc intro, perscrutabor fanum, si inveniam uspiam
aurum, dúm hic est occupatus. sed si repperero, o Fides,
15 mulsi congialem plenam faciam tibi fideliam.
id adeo tibi faciam; verum ego mihi bibam, ubi id fecero. —
Evclio
Non temere est quod corvos cantat mihi nunc ab laeva manu;
semul radebat pedibus terram et voce croccibat sua:
continuo meum cor coepit artem facere ludicram
atque in pectus emicare. sed ego cesso currere?
I foras, lumbrice, qui sub terra erepsisti modo,
qui modo nusquam comparebas, nunc, cum compares, peris.
ego pol te, praestrigiator, miseris iam accipiam modis.
Strobilvs
Quae te mala crux agitat? quid tibi mecum est commerci, senex?
5 quid me adflictas? quid me raptas? qua me causa verberas?
Evcl.
Verberabilissime, etiam rogitas, non fur, sed trifur?
Strob.
Quid tibi súrrupui?
Evcl.
Redde huc sis.
Strob.
Quid tibi vis reddam?
Evcl.
Rogas?
Strob.
Nil equidem tibi abstuli.
Evcl.
At illud quod tibi abstuleras cedo.
ecquid agis?
Strob.
Quid agám?
E.
Auferre non potes.
St.
Quid vis tibi?
Evcl.
10 Pone.
Strob.
Id quidem pol te datare credo consuetum, senex.
Evcl.
Pone hoc sis, aufer cavillam, non ego nunc nugas ago.
Strob.
Quid ego ponam? quin tu eloquere quidquid est suo nomine.
non hercle equidem quicquam sumpsi nec tetigi.
Evcl.
Ostende huc manus.
Strob.
Em tibi, ostendi, eccas.
Evcl.
Video. age ostende etiam tertiam.
Strob.
15 Laruae hunc atque intemperiae insaniaeque agitant senem.
facisne iniuriam mihi?
Evcl.
Fateor, quia non pendes, maximam.
atque id quoque iam fiet, nisi fatere.
Strob.
Quid fatear tibi?
Evcl.
Quid abstulisti hinc?
S.
Di me perdant. si ego tui quicquam abstuli
nive adeo abstulisse vellem.
Evcl.
Agedum, excutedum pallium.
Strob.
20 Tuo arbitratu.
E.
Ne inter tunicas habeas.
S.
Tempta qua lubet.
Evcl.
Vah, scelestus quam benigne: ut ne abstulisse intellegam.
novi sycophantias. age rusum óstende huc manum
dexteram.
S.
Em.
E.
Nunc laevam ostende.
S.
Quin equidem ambas profero.
E.
Iam scrutari mitto. redde huc.
S.
Quid reddam?
E.
A, nugas agis,
25 certe habes.
S.
Habeo ego? quid habeo?
E.
Non dico, audire expetis.
id meum, quidquid habes, redde.
Strob.
Insanis: perscrutatus es
tuo arbitratu, neque tui me quicquam invenisti penes.
Evcl.
Máne, mane. quís illic est? quis hic íntus alter érat tecum simul?
perii hercle: ille nunc íntus turbat, hunc si amitto hic abierit.
30 postremo hunc iam perscrutavi, hic nihil habet. abi quo lubet.
Strob.
Iuppiter te dique perdant.
Evcl.
Haud male egit gratias.
ibo intro atque illi socienno tuo iam interstringam gulam.
fugin hinc ab oculis? abin an non?
S.
Abeo.
E.
Cave sis † te videam. —
Strob.
Emortuom ego me mavelim leto malo
quam non ego illi dém hodie insidias seni.
nam híc iam non audebit aurum abstrudere:
credo ecferet iam secum et mutabit locum.
5 attat, foris crépuit. senex eccum aurum ecfert foras.
tantisper huc ego ad iánuam concessero.
Evclio
Fide censebam maxumam multo fidem
esse, ea sublevit os mihi paenissume:
ni subvenisset corvos, periissem miser.
nimis hercle ego illum corvom ad me veniat velim,
5 qui indicium fecit, ut ego ílli aliquid boni
dicam; nam quod edit tam duim quam perduim.
nunc hoc ubi abstrúdam cogito solum locum.
Silvani lucus extra murum est avius,
crebro salicto oppletus. ibi sumam locum.
10 certumst, Silvano potius credam quam Fide. —
Strob.
Euge, euge, di me salvom et servatum volunt.
iam ego illúc praecurram atque inscendam aliquam in arborem
indeque óbservabo, aúrum ubi abstrudat senex.
quamquam hic manere mé erus sese iusserat;
15 certum est, malam rem potius quaeram cum lucro. —
Lyconides
Dixi tibi, mater, iuxta rem mecum tenes,
super Euclionis filia. nunc te obsecro
resecroque, mater, quod dudum obsecraveram:
fac mentionem cum avonculo, mater mea.
Evnomia
5 Scis tute facta velle me quae tu velis,
et istúc confido a fratre me impetrassere;
et causa iusta est, siquidem ita est ut praedicas,
te eam cómpressisse vinulentum virginem.
Lyc.
Egone ut te advorsum mentiar, mater mea?
Phaedrivm
10 Perii, mea nutrix. obsecro te, uterum dolet.
Iuno Lucina, tuam fidem!
Lyc.
Em, mater mea,
tibi rem potiorem verbo: clamat, parturit.
Evn.
Ei hac intro mecum, gnate mi, ad fratrem meum,
ut istúc quod me oras imp
etratum ab eo auferam. —
Lyc.
15 I, iam sequor te, mater. sed servom meum
Strobilum miror ubi sit, quem ego me iusseram
hic opperiri. nunc ego mecum cogito:
si mihi dat operam, me illi irasci iniurium est.
ibo intro, ubí de capite meo sunt comitia. —
Strobilvs
Picis divitiis, qui aureos montes colunt,
ego solus supero. nam istos reges ceteros
memorare nolo, hominum mendicabula:
ego sum ille rex Philippus. o lepidum diem.
5 nam ut dudum hinc abii, multo illo adveni prior
multoque prius me conlocavi in arborem
indéque spectabam aúrum ubi abstrúdebat senex.
ubi ille ábiit, ego me deorsum duco de arbore,
exfodio aulam auri plenam. inde ex eo loco
10 video recipere se senem; ille me non videt,
nam ego declinavi paululum me extra viam.
attat, eccum ipsum. íbo ut hoc condam domum. —
Evclio
Perii ínterii occidi. quó curram? quo nón curram? tene, téne. quem? quis?
nesció, nil video, caécus eo atque equidém quo eam aut ubi sim aút qui sim
nequeó cum animo certum ínvestigare. óbsecro vos ego, mi aúxilio,
oro óbtestor, sitís et hominem demónstretis, quis eam ábstulerit.
5 quid est? quíd ridetis? nóvi omnes, scio fúres esse hic cómplures,
qui véstitu et creta óccultant sese átque sedent quasi sínt frugi.
quid aís tu? tibi credére certum est, nam essé bonum ex voltu cógnosco.
hem, némo habet horum? occídisti. dic ígitur, quis habet? néscis?
heu mé miserum, miseré perii,
10 male pérditus, pessime ornatus eo:
tantúm gemiti et mali maéstitiaeque
hic diés mi optulít, famem et paúperiem.
perditíssimus ego sum omnium ín terra;
nam quid mi ópust vita, qui tántum auri
15 perdidí, quod concustódivi
sedúlo? egomet me défraudavi
animúmque meum geniúmque meum;
nunc eó alii laetíficantur
meo málo et damno. pati néqueo.
Lyconides
20 Quínam homo hic ante aédis nostras éiulans conquéritur maerens?
átque hic quidem Euclio ést, ut opinor. óppido ego interií: palamst res,
scit peperisse iam, ut ego opinor, filiam suam. nunc mi incertumst
abeam an maneam, an adeam an fugiam. quid agam édepol nescio.
Evcl.
Quís homo hic loquitur?
Lyc.
Égo sum miser.
Evcl.
Immo égo sum, et misere pérditus,
cui tanta mala maestitudoque optigit.
Lyc.
Animo bono es.
Evcl.
Quo, obsecro, pacto esse possum?
L.
Quia istuc facinus, quod tuom
sollicitat animum, id ego feci et fateor.
Evcl.
Quid ego ex te audio?
Lyc.
5 Id quod verumst.
E.
Quid ego de te commerui, adulescens, mali,