by Plautus
sequere. em tibi hominem.
Tynd.
Gratiám habeo tibi,
quom copiam istam mi et potestatem facis,
15 ut ego ad parentes hunc remittam nuntium,
qui me quid rerum hic agitem et quid fieri velim
patri meo, ordine omnem rem, illuc perferat.
nunc ita convenit inter me atque hunc, Tyndare,
ut te aestumatum in Alidem mittam ad patrem,
20 si non rebitas huc, ut viginti minas
dem pro te.
Phil.
Recte convenisse sentio.
nam pater expectat aut me aut aliquem nuntium,
qui hinc ad se veniat.
Tynd.
Ergo animum advortas volo
quae nuntiare hinc te volo in patriam ad patrem.
Phil.
25 Phílocrates, ut adhuc locorum feci, faciam sedulo,
ut potissimum quod in rem recte conducat tuam,
id petam idque persequar corde et animo atque viribus.
Tynd.
Facis ita ut te facere oportet. nunc animum advortas volo:
omnium primum salutem dicito matri et patri
30 et cognatis et si quem alium benevolentem videris;
me hic valere et servitutem servire huic homini optumo,
qui me honore honestiorem semper fecit et facit.
Phil.
Istuc ne praecipias, facile memoria memini tamen.
Tynd.
Nam equidem, nisi quod custodem habeo, liberum me esse arbitror.
35 dicito patri, quo pacto mihi cum hoc convenerit
de huius filio.
Phil.
Quae memini, mora mera est monerier.
Tynd.
Vt eum redimat et remittat nostrum huc amborum vicem.
Phil.
Meminero.
H.
At quamprimum pote: istuc in rem utriquest maxime.
Phil.
Non tuom tu magis videre quam ille suom gnatum cupit.
Heg.
40 Meus mihi, suos cuique est carus.
Phil.
Numquid aliud vis patri
nuntiari?
Tynd.
Me hic valere et (tute audacter dicito,
Tyndare) inter nos fuisse ingenio haud discordabili,
neque te commeruisse culpam (neque me adversatum tibi)
beneque ero gessisse morem in tantis aerumnis tamen;
45 neque med umquam deseruisse te neque factis neque fide,
rebus in dubiis egenis. haec pater quando sciet,
Tyndare, ut fueris animatus erga suom gnatum atque se,
numquam erit tam avarus, quin te gratiis emittat manu †
et mea opera, si hinc rebito, faciam ut faciat facilius.
50 nam tua opera et comitate et virtute et sapientia
fecisti ut redire liceat ad parentis denuo,
cúm apud hunc confessus es et genus et divitias meas:
quo pacto emisisti e vinclis tuom erum tua sapientia.
Phil.
Feci ego ista út commemoras, et te meminisse id gratum est mihi.
55 merito tibi ea evenerunt a me; nam nunc, Philocrates,
sí ego item memorem quae me erga multa fecisti bene,
nox diem adimat; nam quasi servos meus esses, nihilo setius
tu mihi obsequiosus semper fuisti.
Heg.
Di vostram fidem,
hominum ingenium liberale. ut lacrumas excutiunt mihi.
60 videas corde amare inter se. quantis lautus laudibus
suom erum servos collaudavit.
Tynd.
Pól istic me haud centesimam
partem laudat quam ipse meritust ut laudetur laudibus.
Heg.
Ergo cum optume fecisti, nunc adest occasio
bene facta cumulare, ut erga hunc rem geras fideliter.
Phil.
65 Magis non factum possum velle, quam opera experiar persequi;
id ut scias, Iovem supremum testem laudo, Hegio,
me infidelem non futurum Philocrati.
Heg.
Probus es homo.
Phil.
Nec me secus umquam ei facturum quicquam quam memet mihi.
Tynd.
Istaec dicta te experiri et operis et factis volo;
70 et, quo minus dixi quam volui de te, animum advortas volo,
atque horunc verborum causa caveto mi iratus fuas;
sed, te quaeso, cogitato hinc mea fide mitti domum
te aestimatum, et méam esse vitam hic pro te positam pignori,
ne tu me ignores, quom extemplo meo é conspectu abscesseris,
75 quom me servom in servitute pro ted hic reliqueris,
tuque te pro libero esse ducas, pignus deseras
neque des operam pro me ut huius reducem facias filium;
scito te hinc minis viginti aéstumatum mittier.
fac fidelis sis fideli, cave fidem fluxam geras:
80 nam pater, scio, faciet quae illum facere oportet omnia;
serva tibi in perpetuom amicum me, atque hunc inventum inveni.
haec per dexteram tuam te dextera retinens manu
opsecro, infidelior mihi ne fuas quam ego sum tibi.
tu hóc age. tu mihí erus nunc es, tu patronus, tu pater,
85 tibi commendo spes opesque meas.
Phil.
Mandavisti satis.
satin habes, mandata quae sunt facta si refero?
Tynd.
Satis.
Phil.
Et tua et tua huc ornatus reveniam ex sententia.
numquid aliud?
Tynd.
Vt quam primum possis redeas.
Phil.
Res monet.
Heg.
Sequere me, viaticum ut dem á trapezita tibi,
90 eadem opera a praetore sumam syngraphum.
Tynd.
Quem syngraphum?
Heg.
Quem hic ferat secum ad legionem, hinc ire huic ut liceat domum.
tu intro abi.
T.
Bene ambulato. —
P.
Bene vale.
H.
Edepol rem meam
constabilivi, quom illos emi de praeda a quaestoribus;
expedivi ex servitute filium, si dis placet.
95 at etiam dubitavi, hos homines emerem an non emerem, diu.
servate istum sultis intus, servi, ne quoquam pedem
ecferat sine custodela. iam ego apparebo domi;
ad fratrem modo captivos alios inviso meos,
eadem percontabor, ecquis hunc ádulescentem noverit.
100 sequere tu, te ut amittam; ei rei primum praevorti volo. —
ACT III.
Ergasilvs
Míser homo est, qui ipse sibi quod edit quaerit et id aegre invenit,
sed ille est miserior, qui et aegre quaerit et nihil invenit;
ille miserrimust, qui cum esse cupit, tum quod edit non habet.
nam hercle ego huic die, si liceat, oculos effodiam libens,
5 ita malignitate oneravit omnis mortalis mihi;
neque ieiuniosiorem neque magis ecfertum fame
vidi nec quoi minus procedat quidquid facere occeperit,
ita venter gutturque resident esurialis ferias.
ilicet parasiticae arti maximam malam crucem,
10 ita iuventus iam ridiculos inopesque ab se segregat.
nil morantur iam Lacones unisubselli viros,
plagipatidas, quibus sunt verba sine penu et pecunia:
eos requirunt, qui libenter, quom ederint, reddant domi;
ipsi obsonant, quae parasitorum ante erat provincia,
15 ipsi de foro tam aperto capite ad lenones eunt
quam in tribú aperto capite sontes condemnant reos;
neque ridiculos iam terrunci faciunt, sese omnes amant.
nám uti dudum hinc abii, accessi ad adulescentes in foro.
‘salvete’ inquam. ‘quo imus una’ ínquam ‘ad prandi
um?’ atque illi tacent.
20 ‘quis ait “hoc” aut quis profitetur?’ inquam. quasi muti silent,
neque me rident. ‘ubi cenamus?’ inquam. átque illi abnuont.
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus,
quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier:
nemo ridet; scivi extemplo rem de compecto geri;
25 ne canem quidem irritatam voluit quisquam imitarier,
saltem, si non arriderent, dentes ut restringerent.
abeo ab illis, postquam video me sic ludificarier;
pergo ad alios, venio ad alios, deinde ad alios: una res.
omnes de compecto rém agunt, quasi in Velabro olearii.
30 nunc redeo inde, quoniam mé ibi video ludificarier.
item alii parasiti frustra obambulabant in foro.
nunc barbarica lege certumst ius meum omne persequi:
qui consilium iniere, quo nos victu et vita prohibeant,
is diem dicam, irrogabo multam, ut mihi cenas decem
35 meo arbitratu dent, cum cara annona sit. sic egero.
nunc ibo ad portum hinc: est illic mi una spes cenatica;
si éa decolabit, redibo huc ad senem ad cenam asperam. —
Hegio
Quid est suávius, quam bene rém gerere,
bonó publicó, sic ut égo feci herí,
cum emi hósce homines: ubi quísque vident,
eúnt obviam gratulánturque eám rem.
5 íta me miserum restitando
retinendoque lassum reddiderunt:
vix éx gratulándo misér iam eminebam.
tandem ábii ad praetórem; ibí vix requiévi:
rogo sýngraphum, datur mi ílico; dedi Týndaro: ille abiít domum.
10 inde ílico praevórtor domúm, postquam id áctum est;
eo prótinus ad fratrém, mei ubi súnt alii captívi.
rogo, Philocratem ex Alide ecquis hominum
noverit: tandem hic exclamat, eum sibi esse sodalem;
dico eum esse apud me; hic extemplo orat obsecratque,
15 eum sibi ut liceat videre:
iussi ílico hunc exsolvi. nunc tu sequere me,
ut quód me oravisti ímpetres, eum hóminem uti convénias. —
Tyndarvs
Nunc íllud est, cum mé fuisse quam ésse nimio mávelim:
nunc spes opes auxiliaque a me segregant spernuntque se.
hic illést dies, cum nulla vitae meae salus sperabilest,
neque † exílium exitio est néque adeo spes, quae mi hunc aspellat metum,
5 nec subdolis mendaciis mihi usquam mantellum est meis,
nec sycophantiis nec fucis ullum mantellum obviam est
neque deprecatio perfidiis meis nec male factis fuga est,
nec confidentiae usquam hospitium est nec deverticulum dolis:
operta quae fuere aperta sunt, patent praestigiae,
10 ómnis res palam est, néque de hac re negotium est,
quín male occidam oppetamque pestem eri vicem meamque.
perdidit me Aristophontes hic qui venit modo intro †
is me novit, is sodalis Philocrati et cognatus est.
neque iám Salus servare, si volt, me potest, nec copia est,
15 nisi si áliquam corde machinor astutiam.
quám, malum? quid machiner? quid comminiscar? maxumas
nugás ineptus incipisso. haereo.
Hegio
Quo illúm nunc hominem próripuisse fóras se dicam ex aédibus?
Tynd.
Núnc enim vero ego óccidi: eúnt ad te hostes, Tyndare.
quíd loquar? quid fabulabor? quid negabo aut quid fatebor?
mihi rés omnis ín incerto sita est. quid rebus confidam meis?
5 utinám te di prius perderent, quam periisti e patria tua,
Aristophontes, qui ex parata re imparatam omnem facis.
occísa est haec res, nisi reperio atrocem mi aliquam astutiam.
Heg.
Sequere. ém tibi hominem. adi, atque adloquere.
Tynd.
Quis homo est me hominum miserior?
Aristophontes
Quíd istuc est quod meos te dicam fugitare oculos, Tyndare,
10 proque ignoto me aspernari, quasi me numquam noveris?
equidem tam sum servos quam tu, etsi ego domi liber fui,
tu usque a puero servitutem servivisti in Alide.
Heg.
Edepol minime miror, si te fugitat aut oculos tuos,
aut si te odit, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.
Tynd.
15 Hegió, hic homó rabiosus habitus est in Alide,
ne tu quód istic fabuletur auris immittas tuas.
nam istic hastis insectatus est domi matrem et patrem,
et illic isti qui insputatur morbus interdum venit.
proin tu ab istoc procul recedas.
Heg.
Vltro istum a me.
A.
Ain, verbero?
20 me rabiosum atque insectatum esse hastis meum memoras patrem,
et eum morbum mi esse, ut qui me ópus sit insputarier?
Heg.
Ne verere, multos iste morbus homines macerat,
quibus insputari saluti fuit atque is profuit.
Arist.
Quid tu autem? etiam huic credis?
Heg.
Quid ego credam huic?
Arist.
Insanum esse me?
Tynd.
25 Viden tu hunc, quam ínimico voltu intuetur? concedi optumumst,
Hegio: fit quód tibi ego dixi, glíscit rabies, cave tibi.
Heg.
Credidi esse insanum extemplo, ubi te appellavit Tyndarum.
Tynd.
Quin suom ipse interdum ignorat nomen neque scit qui siet.
Heg.
At etiam te suom sodalem esse aibat.
Tynd.
Haud vidi magís.
30 et quidem Alcumeus atque Orestes et Lycurgus postea
una opera mihi sunt sodales qua iste.
Arist.
At etiam, furcifer,
male loqui mi audés? non ego te novi?
Heg.
Pol planum id quidem est,
non novisse, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.
quem vides, eum ignoras: illum nominas quem non vides.
Arist.
35 Immo iste eum sese ait, qui non est, esse, et qui vero est, negat.
Tynd.
Tu énim repertu’s, Philocratem qui superes veriverbio.
Arist.
Pol ego ut rem video, tu inventu’s, vera vanitudine
qui convincas. sed quaeso hercle, agedum aspice ad me.
Tynd.
Em.
Arist.
Dic modo:
tun negas te Tyndarum esse?
T.
Négo, inquam.
A.
Tun te Philocratem
40 esse ais?
Tynd.
Égo, inquam.
Arist.
Tune huic credis?
Heg.
Plus quidem quam tibi aut mihi.
nam ílle quidem, quem tu hunc memoras esse, hodie hinc abiit Alidem
ad patrem huius.
Arist.
Quem patrem, qui servos est?
T.
Et tu quidem
servos es, liber fuisti, et ego me confido fore,
si huius huc reconciliasso in libertatem filium.
Arist.
45 Quid ais, furcifer? tun te gnatum esse memoras liberum?
Tynd.
Non equidem me Liberum, sed Philocratem esse aio.
A.
Quid est?
ut scelestus, Hegio, nunc iste te ludos facit.
nám is est servos ipse, neque praeter se umquam ei servos fuit.
Tynd.
Quia tute ipse eges in patria nec tibi qui vivas domist,
50 omnis inveniri similis tui vis; non mirum facis:
est miserorum, ut malevolentes sin
t atque invideant bonis.
Arist.
Hegio, vide sis, ne quid tu huic temere insistas credere.
atque, ut perspicio, profecto iam áliquid pugnae edidit.
filium tuom quód redimere se ait, id ne utiquam mihi placet.
Tynd.
55 Scio te id nolle fieri; efficiam tamen ego id, si di adiuvant.
illum restituam huic, hic autem in Alidem me meo patri.
propterea ad patrem hinc amisi Tyndarum.
Arist.
Quin tute is es:
neque praeter te in Alide ullus servos istoc nominest.
Tynd.
Pergin servom me exprobrare esse, id quod vi hostili optigit?
Arist.
60 Enim iam nequeo contineri.
T.
Heus, audin quid ait? quin fugis?
iam illic hic nos insectabit lapidibus, nisi illunc iubes
comprehendi.
Arist.
Crucior.
Tynd.
Ardent oculi: fit opus, Hegio;
viden tu illi maculari corpus totum maculis luridis?
atra bilis agitat hominem.
Arist.
At pol te, si hic sapiat senex,
65 pix atra agitet apud carnificem tuoque capiti inluceat.
Tynd.
Iam deliramenta loquitur, laruae stimulant virum.
hercle qui, si hunc comprehendi iusseris, sapias magis.
Arist.
Crucior, lapidem non habere mé, ut illi mastigiae
cerebrum excutiam, qui me insanum verbis concinnat suis.
Tynd.
70 Audin lapidem quaeritare?
Arist.
Solus te solum volo,
Hegio.
Heg.
Istinc loquere, si quid vis, procul. tamen audiam.
Tynd.
Namque edepol si adbites propius, os denasabit tibi
mordicus.
Arist.
Neque pol me insanum, Hégio, esse creduis
neque fuisse umquam, neque esse morbum quem istic autumat.
75 verum si quid metuis a me, iube me vinciri: volo,
dum istic itidem vinciatur.
Tynd.
Immo enim vero, Hegio,
istic, qui volt, vinciatur.
Arist.
Tace modo. ego te, Philocrates
false, faciam ut verus hodie reperiare Tyndarus.
quid mi abnutas?
Tynd.
Tibi ego abnuto?
A.
Quid agat, si absis longius?
Heg.
80 Quid ais? quid si adeam hunc insanum?
Tynd.
Nugas. ludificabitur,
garriet quoi neque pes umquam neque caput compareat.
ornamenta absunt: Aiacem, hunc cum vides, ipsum vides.
Heg.
Nihili facio. tamen adibo.
Tynd.
Nunc ego omnino occidi,
nunc ego intér sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio.
Heg.
85 Do tibi operam, Aristophontes, si quid est quod me velis.
Arist.
Ex me audibis vera quae nunc falsa opinare, Hegio.