by Plautus
Heg.
Non videre ita tu quidem.
Lor.
Si non est quod dem, mene vis dem ipse — in pedes?
Heg.
Si dederis, erit extemplo mihi quod dem tibi.
Lor.
Avis mé ferae consimilem faciam, ut praedicas.
Heg.
15 Ita ut dícis: nam si faxis, te in caveam dabo.
sed satis verborumst. cura quae iussi atque abi.
ego ibo ad fratrem ad alios captivos meos,
visam ne nocte hac quippiam turbaverint.
inde mé continuo recipiam rursum domum.
Erg.
20 Aegre est mi, hunc facere quaestum carcerarium
propter sui gnati miseriam miserum senem.
sed si ullo pacto ille huc conciliari potest,
vel carnificinam hunc facere possum perpeti.
Heg.
Quis hic lóquitur?
Erg.
Ego, qui tuo maerore maceror,
25 macesco, consenesco et tabesco miser;
ossa atque pellis sum miser a macritudine;
neque umquam quicquam me iuvat quod edo domi:
foris aliquantillum etiam quod gusto, id beat.
Heg.
Ergasile, salve.
Erg.
Di te bene ament, Hegio.
Heg.
30 Ne fle.
Erg.
Egone illum non fleam? égon non defleam
Talem adulescentem?
Heg.
Semper sensi, filio
meo te ésse amicum, et illum intellexi tibi.
Erg.
Tum denique homines nostra intellegimus bona,
quom quae in potestate habuimus, ea amisimus.
35 ego, postquam gnatus tuos potitust hostium,
expertus quanti fuerit nunc desidero.
Heg.
Alienus cum eius incommodum tam aegre feras,
quid me patrem par facerest, cui ille est unicus?
Erg.
Alienus ego? alienus illi? aha, Hegio,
40 numquam istuc dixis neque animum induxis tuom;
tibi ille únicust, mi etiam unico magis unicus.
Heg.
Laudo, malum cum amici tuom ducis malum.
nunc habe bonum animum.
Erg.
Eheu, huic illud dolet,
quia nunc remissus est edendi exercitus.
Heg.
45 Nullumne interea nactu’s, qui posset tibi
remissum quem dixti imperare exercitum?
Erg.
Quid credis? fugitant omnes hanc provinciam,
quoi optigerat postquam captust Philopolemus tuos.
Heg.
Non pol mirandum est fugitare hanc provinciam.
50 multis et multigeneribus opus est tibi
militibus: primumdum opus est Pistorensibus;
eorum sunt aliquot genera Pistorensium:
opus Pániceis est, opus Placentinis quoque;
opus Turdetanis, opust Ficedulensibus;
55 iam maritumi omnes milites opus sunt tibi.
Erg.
Vt saepe summa ingenia in occulto latent;
hic qualis imperator nunc privatus est.
Heg.
Habe modo bonum animum, nam illum confido domum
in his diebus me reconciliassere.
60 nam eccum hic captivom adulescentem intus Aleum,
prognatum genere summo et summis ditiis:
hoc illum me mutare confido pote.
Erg.
Ita di deaeque faxint. sed num quo foras
vocatus es ad cenam?
Heg.
Nusquam, quod sciam.
65 sed quid tu id quaeris?
Erg.
Quia mi est natalis dies;
propterea te vocari ad te ad cenam volo.
Heg.
Facete dictum. sed si pauxillo potes
contentus esse.
Erg.
Ne perpauxillum modo,
nam istoc me assiduo victu delecto domi;
70 age sis, roga emptum: nisi qui meliorem adferet
quae mi atque amicis placeat condicio magis,
quasi fundum vendam, meis me addicam legibus.
Heg.
Profundum vendis tu quidem, haud fundum, mihi.
sed si venturu’s, temperi.
Erg.
Em, vel iam otium est.
Heg.
75 I modo, venare leporem: nunc irim tenes;
nam meus scruposam victus commetat viam.
Erg.
Numquam istoc vinces me, Hegio, ne postules:
cum calceatis dentibus veniam tamen.
Heg.
Asper meus victus sane est.
Erg.
Sentisne essitas?
Heg.
80 Terrestris cena est.
Erg.
Sus terrestris bestia est.
Heg.
Multis holeribus.
Erg.
Curato aegrotos domi.
numquid vis?
Heg.
Venias temperi.
Erg.
Memorem mones. —
Heg.
Ibo intro atque intus subducam ratiunculam,
quantillum argenti mi ápud trapezitam siet.
85 ad fratrem, quo ire dixeram, mox ivero. —
ACT II.
Lorarii
Si di ímmortales íd voluerunt, vós hanc aerumnam éxsequi,
decét id pati animo aéquo: si id faciétis, levior lábos erit.
domi fuístis, credo, líberi:
nunc servitus si evenit, ei vos morigerari mos bonust
5 et erili imperio eamque ingeniis vostris lenem reddere.
indigna digna habenda sunt, erus quae facit.
Captivi
Oh oh oh.
Lor.
Éiulatione haud opus est, oculis haud lacrimantibus:
in ré mala animo sí bono utare, ádiuvat.
Tyndarvs
10 At nós pudet, quia cúm catenis súmus.
Lor.
At pigeat póstea
nostrum erum, si vos éximat vínculis,
aút solutós sinat, quós argento émerit.
Tynd.
Quid a nóbis metuit? scímus nos
nóstrum officiúm quod est, sí solutós sinat.
Lor.
15 Át fugam fíngitis: séntio quam rem ágitis.
Philocrates
Nós fugiamus? quó fugiamus?
L.
In patriam.
P.
Apage, haud nós id deceat,
fúgitivos imitári.
Lor.
Immo edepol, si érit occasio, haúd dehortor.
Tynd.
Únum exoráre vos sínite nos.
Lor.
Quídnam id est?
Tynd.
Út sine hisce arbitris
20 átque vobis nobis détis lócum loquendi.
Lor.
Fíat. abscédite hinc: nós concedámus huc.
séd brevem orátionem íncipisse.
Tynd.
Em istúc mihi certum erat. cóncede huc.
Lor.
Abíte ab ístis.
Tynd.
Obnóxii ámbo
25 vóbis sumus própter hanc rém, quom quae vólumus nos
copia est † ea facitis nos compotes.
Phil.
Sécede huc núnciam, sí videtúr, procul,
ne arbitri dicta nostra arbitrari queant
neu permanet palam haec nostra fallacia.
30 nam doli non doli sunt, nisi astu colas,
sed malum maxumum, si id palam provenit.
nam sí erus mihi es tu átque ego me túom esse servom assímulo,
tamen víso opust, cauto est opus, ut hoc sóbrie sineque árbitris
accúrate agátur, docte ét diligénter;
35 tanta íncepta rés est: haud sómniculóse hoc
agéndum est.
Tynd.
>
Ero út me volés esse.
Phil.
Spéro.
Tynd.
Nam tú nunc vidés pro tuó caro cápite
carum ófferre mé meum capút vilitáti.
Phil.
Scio.
Tynd.
At scíre memento, quándo id quód voles habébis;
40 nam fére maxima pars mórem hunc hominés habent: quod síbi volunt,
dum id ímpetrant, boní sunt;
sed íd ubi iam penes sése habent,
éx bonis péssimi et fraúdulentíssimi
fíunt: nunc út mihi té volo esse aútumo.
45 quód tibi suádeam, suádeam meó patri.
Phil.
Pól ego si te aúdeam, meúm patrem nóminem:
nám secundúm patrem tu és pater próximus.
Tynd.
Aúdio.
Phil.
Et proptérea saepiús te uti memíneris moneo:
non ego erus tibi, sed servos sum; nunc obsecro te hoc unum —
50 quoniam nobis di immortales animum ostenderunt suom,
ut qui erum me tibi fuisse atque esse conservom velint,
quom antehac pro iure imperitabam meo, nunc te oro per precem —
per fortunam incertam et per mei te erga bonitatem patris,
perque consérvitium commune, quód hostica evenit manu,
55 ne me secus honore honestes quam quom servibas mihi,
atque ut qui fueris et qui nunc sis meminisse ut memineris.
Tynd.
Scio quidem me te esse nunc et te esse me.
Phil.
Em istuc si potes
memoriter meminisse, inest spes nobis ín hac astutia.
Hegio
Iam ego revertar intro, si ex his quae volo exquisivero.
ubi sunt isti quos ante aedis iussi huc produci foras?
Phil.
Edepol tibi ne in quaestione essemus cautum intellego,
ita vinclis custodiisque circum moeniti sumus.
Heg.
5 Qui cavet ne decipiatur, vix cavet, cum etiam cavet;
etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est.
an vero non iusta causa est, ut vos servem sedulo,
quos tam grandi sim mercatus praesenti pecunia?
Phil.
Neque pol tibi nos, quia nos servas, aequomst vitio vortere,
10 neque te nobis, sí abeamus hinc, si fuat occasio.
Heg.
Vt vos hic, itidem illic apud vos meus servatur filius.
Phil.
Captus est?
Heg.
Ita.
Phil.
Non igitur nos soli ignavi fuimus.
Heg.
Secede huc. nam sunt quae éx te solo scitari volo.
quarum rerum te falsilocum mi esse nolo.
Phil.
Non ero
15 quod sciam. si quid nescibo, id nescium tradam tibi.
Tynd.
Nunc senex est in tostrina, nunc iam cultros attinet.
ne id quidem, involucrum inicere, voluit, vestem ut ne inquinet.
sed utrum strictimne adtonsurum dicam esse an per pectinem,
nescio; verum, si frugist, usque admutilabit probe.
Heg.
20 Quid tu? servosne esse an liber mavelis, memora mihi.
Phil.
Proxumum quod sit bono quodque a malo longissume,
id volo; quamquam non multum fuit molesta servitus,
nec mihi secus erat quam si essem familiaris filius.
Tynd.
Eugepae, Thalem talento non emam Milesium,
25 nam ad sapientiam huius ... nimius nugator fuit.
ut facete orationem ad servitutem contulit.
Heg.
Quo de genere natust illic Philocrates?
Phil.
Polyplusio:
quod genus illi est unum pollens atque honoratissumum.
H.
Quid ipsus hic? quo honore est illic?
P.
Summo, atque ab summis viris.
Heg.
30 Tum igitur ei cum in Aleis tanta gratia est, ut praedicas,
quid divitiae, suntne opimae?
Phil.
Vnde excoquat sebum senex.
Heg.
Quid pater, vivitne?
Phil.
Vivom, cum inde abimus, liquimus;
nunc vivatne necne, id Orcum scire oportet scilicet.
Tynd.
Salva res est, philosophatur quoque iam, non mendax modo est.
Heg.
35 Quid erat ei nomen?
Phil.
Thensaurochrysonicochrysides.
Heg.
Videlicet propter divitias inditum id nomen quasi est.
Phil.
Immo edepol propter avaritiam ipsius atque audaciam.
nam ille quidem Theodoromedes fuit germano nomine.
Heg.
Quid tu ais? tenaxne pater est eius?
Phil.
Immo edepol pertinax;
40 quin etiam ut magis nóscas: Genio suo ubi quando sacruficat,
ad rem divinam quibus est opus, Samiis vasis utitur,
ne ipse Genius surripiat: proinde aliis ut credat vide.
Heg.
Sequere hac me igitur. eadem ego ex hoc quae volo exquaesivero.
Philocrates, hic fecit, hominem frugi ut facere oportuit.
45 nám ego ex hoc quo genere gnatus sis scio, hic fassust mihi;
haec tu eadem si confiteri vis, tua ex re feceris:
quae tamen scio scire me ex hoc.
Tynd.
Fecit officium hic suom,
cum tibi est confessus verum, quamquam volui sedulo
meam nobilitatem occultare et genus et divitias meas,
50 Hegio; nunc quando patriam et libertatem perdidi,
non ego istúnc me potius quam te metuere aequom censeo.
vis hostilis cum istoc fecit meas opes aequabiles;
memini, cum dicto haud audebat: facto nunc laedat licet.
sed viden? fortuna humana fingit artatque ut lubet:
55 me, qui liber fueram, servom fecit, e summo infimum;
qui imperare insueram, nunc alterius imperio obsequor.
et quidem si, proinde ut ipse fui imperator familiae,
habeam dominum, non verear ne iniuste aut graviter mi imperet.
Hegio, hoc te monitum, nisi forte ipse non vis, voluerim.
Heg.
60 Loquere audacter.
Tynd.
Tam ego fui ante liber quam gnatus tuos,
tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus,
tam ille apud nos servit, quam ego nunc hic apud te servio.
est profecto deus, qui quae nos gerimus auditque et videt:
is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit;
65 bene merenti bene profuerit, male merenti par erit.
quam tu filium tuom, tam páter me meus desiderat.
Heg.
Memini ego istuc. sed faterin eadem quae hic fassust mihi?
Tynd.
Ego patri meo esse fateor summas divitias domi
meque summo genere gnatum. sed te optestor, Hegio,
70 ne tuom animum avariorem faxint divitiae meae:
ne patri, tam étsi sum unicus, decere videatur magis,
me saturum servire apud te sumptu et vestitu tuo
potius quam illi, ubi minime honestumst, mendicantem vivere.
Heg.
Ego virtute deum et maiorum nostrum dives sum satis.
75 non ego ómnino lucrum omne esse utile homini existimo:
scio ego, multos iam lucrum lutulentos homines reddidit;
est etiam ubi profecto damnum praestet facere quam lucrum.
odi ego aurum: multa multis saepe suasit perperam.
nunc hoc animum advorte, ut ea quae sentio pariter scias.
80 filius meus illic apud vos servit captus Alide:
eum si reddis mihi, praeterea únum nummu
m ne duis;
et te et hunc amittam hinc. alio pacto abire non potes.
Tynd.
Optumum atque aequissumum oras optumusque hominum es homo.
sed is privatam servitutem servit illi an publicam?
Heg.
85 Privatam medici Menarchi.
Tynd.
Pol is quidem huius est cliens.
tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber est quando pluit.
Heg.
Fac is homo ut redimatur.
Tynd.
Faciam. sed te id oro, Hegio —
Heg.
Quid vis, dum ab re ne quid ores, faciam.
Tynd.
Ausculta, tum scies.
ego me amitti, donicum ille huc redierit, non postulo.
90 verum quaeso ut aestumatum hunc mihi des, quem mittam ad patrem,
ut is homo redimatur illi.
Heg.
Immo alium potius misero
hinc, ubi erunt indutiae, illuc, tuom qui conveniat patrem,
qui tua quae tu iusseris mandata ita út velis perferat.
Tynd.
At nihil est ignotum ad illum mittere: operam luseris.
95 hunc mitte, hic transactum reddet omne, si illuc venerit.
nec quemquam fideliorem neque cui plus credat potes
mittere ad eum nec qui magis sit servos ex sententia,
neque adeo cui suom concredat filium hodie audacius.
ne vereare, meo periclo húius ego experiar fidem,
100 fretus ingenio eius, quod me ésse scit erga se benevolum.
Heg.
Mittam equidem istunc aestumatum tua fide, si vis.
Tynd.
Volo;
quam citissime potest, tam hoc cedere ad factum volo.
Heg.
Num quae causa est quin, si ille huc non redeat, viginti minas
mihi des pro illo?
Tynd.
Optuma immo.
Heg.
Solvite istum nunciam,
105 atque utrumque.
Tynd.
Di tibi omnis omnia optata offerant,
cum me tanto honore honestas cumque ex vinclis eximis.
hoc quidem haud molestumst, iam quod collus collari caret.
Heg.
Quod bonis bene fit beneficium, gratia ea gravida est bonis.
nunc tu illum si illo es missurus, dice monstra praecipe
110 quae ad patrem vis nuntiari. vin vocem huc ad te?
Tynd.
Voca.
Heg.
Quae res bene vortat mihi meoque filio
vobisque, volt te novos erus operam dare
tuo veteri domino, quod is velit, fideliter.
nam ego te aestumatum huíc dedi viginti minis,
5 hic autem té ait mittere hinc velle ad patrem,
meum ut illic redimat filium, mutatio
inter me atque illum ut nostris fiat filiis.
Phil.
Vtroque vorsum rectumst ingenium meum,
ad te atque ad illum; pro rota me uti licet:
10 vel ego huc vel illuc vortar, quo imperabitis.
Heg.
Tute tibi tuopte ingenio prodes plurumum,
cum servitutem íta fers ut ferri decet.