Complete Works of Plautus
Page 131
sed hoc primúm, me expurigare tibi volo, me insaniam
neque tenere neque mi esse ullum morbum, nisi quod servio.
at ita me rex deorum atque hominum faxit patriae compotem,
90 ut istic Philocrates non magis est quam aut ego aut tu.
H.
Eho dic mihi,
quis illic igitur est?
Arist.
Quem dudum dixi a principio tibi.
hoc si secus reperies, nullam causam dico quin mihi
et parentum et libertatis apud te deliquio siet.
H.
Quid tu ais?
T.
Me tuom esse servom et te meum erum.
H.
Haud istuc rogo.
95 fuistin liber?
Tynd.
Fui.
Arist.
Enim vero non fuit, nugas agit.
Tynd.
Qui tu scis? an tu fortasse fuisti meae matri obstetrix,
qui id tam audacter dicere audes?
Arist.
Puerum te vidi puer.
Tynd.
At ego te video maior maiorem: ém rursum tibi.
meam rem non cures, si recte facias. num ego curo tuam?
Heg.
100 Fuitne huic patér Thensaurochrysonicochrysides?
Arist.
Non fuit, neque ego istuc nomen umquam audivi ante hunc diem.
Philocrati Theodoromedes fuit pater.
Tynd.
Pereo probe.
quin quiescis? i dierectum cor meum, ac suspende te.
tu sussultas, ego miser vix asto prae formidine.
Heg.
105 Satin istuc mihi exquisitum est, fuisse hunc servom in Alide
neque esse hunc Philocratem?
A.
Tam satis quam numquam hoc invenies secus.
sed ubi is nunc est?
Heg.
Vbi ego minime atque ipsus se volt maxume.
sed vide sis.
Arist.
Quin exploratum dico et provisum hoc tibi.
Heg.
Certon?
Arist.
Quin nihil, inquam, invenies magis hoc certo certius.
110 Philocrates iam inde usque amicus fuit mihi a puero puer.
Heg.
Tum igitur ego deruncinatus, deartuatus sum miser
huius scelesti techinis, qui me ut lubitum est ductavit dolis.
sed qua faciest tuos sodalis Philocrates?
Arist.
Dicam tibi:
macilento ore, naso acuto, corpore albo, oculis nigris,
115 subrufus aliquantum, crispus, cincinnatus.
Heg.
Convenit.
Tynd.
Vt quidem hercle in medium ego hodie pessume processerim.
vae illis virgis miseris, quae hodie in tergo morientur meo.
Heg.
Verba mihi data esse video.
Tynd.
Quid cessatis, compedes,
currere ad me meaque amplecti crura, ut vos custodiam?
Heg.
120 Satin med illi hodie scelesti capti ceperunt dolo?
illic servom se assimulabat, hic sese autem liberum.
nuculeum amisi, retinui pignori putamina.
ita mihi stólido sursum versum os sublevere offuciis.
hic quidem mé numquam irridebit. Colaphe, Cordalio, Corax,
125 ite istinc, ecferte lora.
Colaphvs
Num lignatum mittimur?
Heg.
Inícite huic manicas ... mastigiae.
Tynd.
Quid hoc ést negoti? quid ego deliqui?
Heg.
Rogas,
sator sartorque scelerum, et messor maxume?
Tynd.
Non occatorem dicere audebas prius?
5 nam semper occant prius quam sariunt rustici.
Heg.
At ut cónfidenter ... mihi contra astitit.
Tynd.
Decet innocentem servom átque innoxium
confidentem esse, suom apud erum potissimum.
Heg.
Adstringite isti sultis vehementer manus.
Tynd.
10 Tuós sum, tu has quidem vel praecidi iube.
sed quid negoti est, quam ob rem suscenses mihi?
Heg.
Quia me meamque rem, quod in te uno fuit,
tuis scelestis falsidicis fallaciis
deartuasti dilaceravisti atque opes
15 confecisti omnes, res ac rationes meas:
ita mi exemisti Philocratem fallaciis.
illum esse servom credidi, te liberum;
ita vosmet aiebatis itaque nomina
inter vos permutastis.
Tynd.
Fateor, omnia
20 facta esse ita ut tu dicis, et fallaciis
abiisse eum abs te mea opera atque astutia;
an, obsecro hercle te, id nunc suscenses mihi?
Heg.
At cum cruciatu maxumo id factumst tuo.
Tynd.
Dum ne ob male facta, peream, parvi aestumo.
25 si ego hic peribo, ast ille ut dixit non redit,
at erit mi hoc factum mortuo memorabile,
me meum erum captum ex servitute atque hostibus
reducem fecisse liberum in patriam ad patrem,
meumque potius me caput periculo
30 praeoptavisse, quam is periret, ponere.
Heg.
Facito ergo ut Acherunti clueas gloria.
Tynd.
Qui per virtutem, periit, at non interit.
Heg.
Quando ego te exemplis pessumis cruciavero
atque ob sutelas tuas te morti misero,
35 vel te interiisse vel periisse praedicent;
dum pereas, nihil intererit: dicant vivere.
Tynd.
Pol si istuc faxis, haud sine poena feceris,
si ille huc rebitet, sicut confido affore.
Arist.
Pro di immortales, nunc ego teneo, nunc scio
40 quid hoc sít negoti. meus sodalis Philocrates
in libertate est ad patrem in patria. bene est,
nec quisquam est mihi, aeque melius cui velim.
sed hoc mihi aegre est, me huic dedisse operam malam,
qui nunc propter me meaque verba vinctus est.
Heg.
45 Votuin te quicquam mi hodie falsum proloqui?
Tynd.
Votuisti.
Heg.
Cur es ausus mentiri mihi?
Tynd.
Quia vera obessent illi quoi operam dabam:
nunc falsa prosunt.
Heg.
At tibi oberunt.
Tynd.
Optumest.
at erum servavi, quem servatum gaudeo,
50 cui me custodem addiderat erus maior meus.
sed malene id factum árbitrare?
Heg.
Pessume.
Tynd.
At ego aio recte, qui abs te sorsum sentio.
nam cogitato, si quis hoc gnato tuo
tuos servos faxit, qualem haberes gratiam?
55 emitteresne necne eum servom manu?
essetne apud te is servos acceptissimus?
responde.
Heg.
Opinor.
Tynd.
Cur ergo iratus mihi es?
Heg.
Quia illi fuisti quam mihi fidelior.
Tynd.
Quid? tu una nocte postulavisti et die
60 recens captum hominem, nuperum novicium,
te perdocere ut melius consulerem tibi,
quam illi, quicum una a puero aetatem exegeram?
Heg.
Ergo ab eo petito gratiam istam. ducite,
ubi ponderosas crassas capiat compedes.
65 inde ibis porro in latomias lapidarias.
ibi quom alii octonos lapides effodiunt, nisi
cotidiano sesquiopus confeceris,
Sescentoplago nomen indetur tibi.
<
br /> Arist.
Per deos atque homines ego te obtestor, Hegio,
70 ne tu istunc hominem perduis.
Heg.
Curabitur;
nam noctu nervo vinctus custodibitur,
interdius sub terra lapides eximet:
diu ego húnc cruciabo, non uno absolvam die.
Arist.
Certumne est tíbi istuc?
Heg.
Non moriri certius.
75 abducite istum actutum ad Hippolytum fabrum,
iubete huic crassas compedes impingier;
inde extra portam ad meum libertum Cordalum
in lapicidinas facite deductus siet:
atque hunc me velle dicite ita curarier,
80 ne qui deterius huic sit quam cui pessume est.
Tynd.
Cur ego te invito me esse salvom postulem?
periclum vitae meae tuo stat periculo.
post mortem in morte nihil est quod metuam mali.
etsi pervivo usque ad summam aetatem, tamen
85 breve spatium est perferundi quae minitas mihi.
vale atque salve, etsi aliter ut dicam meres.
tu, Aristophontes, de me ut meruisti, ita vale;
nam mihi propter te hoc optigit.
Heg.
Abducite.
Tynd.
At unum hoc quaeso, si huc rebitet Philocrates,
90 ut mi eius facias conveniundi copiam.
Heg.
Periistis, nisi hunc iam e conspectu abducitis.
Tynd.
Vis haec quidem hercle est, et trahi et trudi simul. —
Heg.
Illic ést abductus recta in phylacam, ut dignus est.
ego illís captivis aliis documentum dabo,
95 ne tale quisquam facinus incipere audeat.
quod absque hoc esset, qui mihi hoc fecit palam,
usque offrenatum suis me ductarent dolis.
nunc certum est nulli posthac quicquam credere.
satis súm semel deceptus. speravi miser
100 ex servitute me exemisse filium:
ea spes elapsa est. perdidi unum filium,
puerum quadrimum quem mihi servos surpuit,
neque eum servom umquam repperi neque filium;
maior potitus hostium est. quod hoc ést scelus?
105 quasi in orbitatem liberos produxerim.
sequere hac. reducam te ubi fuisti. neminis
miserere certum est, quia mei miseret neminem. —
Arist.
Exauspicavi ex vinclis. nunc intellego
redauspicandum esse in catenas denuo. —
ACT IV.
Ergasilvs
Iúppiter supreme, servas me measque auges opes,
máximas opimitates opiparasque offers mihi,
laudém lucrum, ludum iocum, festivitatem ferias,
pompám penum, potationis saturitatem, gaudium,
5 néc cuiquam homini supplicare ... nunc certum est mihi;
nam vél prodesse amico possum vel inimicum perdere,
ita híc me amoenitate amoena amoenus oneravit dies.
síne sacris hereditatem sum aptus effertissimam.
nunc ád senem cursum capessam hunc Hegionem, cui boni
10 tantum affero quantum ipsus a dis optat, atque etiam amplius.
nunc cérta res est, eodem pacto ut comici servi solent
coníciam in collum pallium, primo ex med hanc rem ut audiat;
speróque me ob hunc nuntium aetérnum adepturum cibum.
Hegio
Quanto ín pectore hánc rem meó magis volúto,
tanto mi aegritudo auctiór est in animo.
ad illum modum sublitum os esse mi hodie!
neque íd perspicere quivi.
5 quod cúm scibitúr, tum per úrbem inridébor.
cum extemplo ad forum advenero, omnes loquentur:
‘hic illest senex doctus, quoi verba data sunt.’
sed Ergasilus estne hic, procúl quem video?
conlécto quidem est pallio. quidnam acturust?
Erg.
10 Move áps te moram átque, Ergásile, age hanc rem.
éminor interminorque, ne mi obstiterit obviam
nisi quis satis diu vixisse sese homo arbitrabitur.
nam qui obstiterit, ore sistet.
Heg.
Hic homo pugilatum incipit.
Erg.
Facere certumst. proinde ita omnes itinera insistant sua,
15 ne quis in hanc plateam negoti conferat quicquam sui.
nam meus est ballista pugnus, cubitus catapultast mihi,
umerus aries, tum genu quemque icero ad terram dabo,
dentilegos omnes mortales faciam, quemque offendero.
Heg.
Quae illaec eminatiost nam? nequeo mirari satis.
Erg.
20 Faciam ut huius diei locique meique semper meminerit.
Qui mihi in cursu opstiterit, faxo vitae is extemplo opstiterit suae.
Heg.
Quid hic homo tantum incipissit facere cum tantis minis?
Erg.
Prius edico, ne quis propter culpam capiatur suam:
continete vos domi, prohibete a vobis vim meam.
Heg.
25 Mira edepol sunt, ní hic in ventrem sumpsit confidentiam.
vae misero illi, cuius cibo iste factust imperiosior.
Erg.
Tum pistores scrofipasci, quí alunt furfuribus sues,
quarum odore praeterire nemo pistrinum potest:
eorum si quoiusquam scrofam in publico conspexero,
30 ex ipsis dominis meis pugnis exculcabo furfures.
Heg.
Basilicas edictiones atque imperiosas habet:
satur homost, habet profecto in ventre confidentiam.
Erg.
Tum piscatores, qui praebent populo pisces foetidos,
qui advehuntur quadrupedanti crucianti cantherio,
35 quorum odos subbasilicanos omnes abigit in forum,
eis ego ora verberabo surpiculis piscariis,
ut sciant, alieno naso quam exhibeant molestiam.
tum lanii autem, qui concinnant liberis orbas oves,
qui locant caedundos agnos et duplam agninam danunt,
40 qui petroni nomen indunt verveci sectario,
eum ego si in via petronem publica conspexero,
et petronem et dominum reddam mortales miserrumos.
Heg.
Eugepae, edictiones aedilicias hic quidem habet,
mirumque adeost ni hunc fecere sibi Aetóli agoranomum.
Erg.
45 Non ego nunc parasitus sum, sed regum rex regalior,
tantus ventri commeatus meo adest in portu cibus.
sed ego cesso hunc Hegionem onerare laetitia senem,
quó homine hominum adaeque nemo vivit fortunatior?
Heg.
Quae illaec est laetitia, quam illic laetus largitur mihi?
Erg.
50 Heus ubi estis? ecquis hic est? ecquis hoc aperit ostium?
H.
Hic homo ad cenam recipit se ad me.
E.
Áperite hasce ambas fores
prius quam pultando assulatim foribus exitium adfero.
H.
Perlúbet hunc hominem colloqui. Ergásile.
E.
Ergasilum qui vocat?
Heg.
Respíce.
Erg.
Fortuna quod tibi nec fácit nec faciet, me iubes.
55 séd quis est?
Heg.
Réspice ad me, Hégio sum.
Erg.
Óh mihi,
quántum est hominum óptumorum óptume, in témpore advenis.
Heg.
Nescío quem ad portum náctus es ubi cénes, eo fastídis.
E.
Cédo manum.
H.
Manum?
E.
Manum, inquam, cedo tuam actutum.
Heg.
Tene.
E.
Gaude.
H.
Quid ego gaudeam?
E.
Quia ego impero, age gaude modo.
Heg.
60 Pol maerores mi antevortunt gaudiis.
Erg.
Noli irascier
iám ego ex corpore exigam omnis maculas maerorum tibi.
gaude audacter.
Heg.
Gaudeo, etsi nil scio quod gaudeam.
Erg.
Bene facis. iubé —
Heg.
Quid iubeam?
E.
Ignem ingentem fieri.
H.
Ignem ingentem?
E.
Ita dico, magnus ut sit.
H.
Quid? me, volturi,
65 tuan causa aedis incensurum censes?
Erg.
Noli irascier.
iuben an non iubes astitui aúlas, patinas elui,
† laridum atque epulas foveri foculis ferventibus?
alium pisces praestinatum abire?
Heg.
Hic vigilans somniat.
Erg.
Alium porcinam atque agninam et pullos gallinaceos?
Heg.
70 Scis bene esse, si sit unde.
Erg.
† Pernam atque ophthalmiam,
horaeum, scombrum et trygonum et cetum, et mollem caseum?
Heg.
Nominandi istorum tibi erit magis quam edundi copia
hic apud me, Ergasile.
Erg.
Mean me causa hoc censes dicere?
Heg.
Nec nihil hodie nec multo plus tu hic edes, ne frustra sis.
75 proin tu tui cottidiani victi ventrem ad me afferas.
Erg.
Quin ita faciam, ut tute cupias facere sumptum, etsi ego vetem.
H.
Egone?
E.
Tune.
H.
Tum tu mi igitur erus es.
E.
Immo benevolens.
vin te faciam fortunatum?
Heg.
Malim quam miserum quidem.
E.
Cedo manum.
H.
Em manum.
E.
Di te omnes adiuvant.
H.
Nil sentio.
Erg.
80 Non enim es in senticeto, eo non sentis. sed iube
vasa tibi pura apparari ád rem divinam cito,
atque agnum afferri proprium pinguem.
Heg.
Cur?
Erg.
Vt sacrufices.
H.
Cui deorum?
E.
Mi hercle, nam égo nunc tibi sum summus Iuppiter,
idem ego sum Salus, Fortuna, Lux, Laetitia, Gaudium.
85 proin tu deum hunc saturitate facias tranquillum tibi.
Heg.
Esurire mihi videre.
Erg.
Mi quidem esurio, non tibi.
Heg.
Tuo arbitratu, facile patior.
Erg.
Credo, consuetu’s puer.
Heg.
Iuppiter te dique perdant.
E.
Te hercle — mi aequom est gratias
agere ob nuntium; tantum ego nunc porto a portu tibi boni:
90 nunc tu mihi places.