Complete Works of Plautus
Page 187
Perii, cum mentionem
fieri audio usquam viduli ... quasi palo pectus tundat.
Grip.
Istic scelestus liber est: ego qui in mari prehendi
5 reti atque excepi vidulum, ei dáre negatis quicquam.
Labr.
Pro di immortales, suo mihi hic sermone arrexit aures.
Grip.
Cubitum hercle longis litteris signabo iam usquequaque,
si quis perdiderit vidulum cum auro atque argento multo,
ad Gripum ut veniat. non feretis istum, ut postulatis.
Labr.
10 Meum hercle illic homo vidulum scit quí habet, ut ego opinor.
adeundus mihi illic est homo. di, quaeso, subvenite.
Grip.
Quid me intro revocas? hoc volo hic ante ostium extergere.
nam hoc quidem pol e robigine, non est e ferro factum,
ita quanto magis extergeo, rutilum atque tenuius fit.
15 † nam quidem hoc venenatumst verum: ita in manibus consenescit.
L.
Adulescens, salve.
G.
Di te ament cum inraso capite.
L.
Quid fit?
G.
Verum extergetur.
L.
Vt vales?
G.
Quid tu? num medicus, quaeso, es?
Labr.
Immo edepol una littera plus sum quam medicus.
Grip.
Tum tu
mendicus es?
Labr.
Tetigisti acu.
Grip.
Videtur digna forma.
20 sed quid tibi est?
Labr.
Hac proxima nocte in marí elavi.
confracta est navis, perdidi quidquid erat miser ibi omne.
Grip.
Quid perdidisti?
Labr.
Vidulum cum auro atque argento multo.
Grip.
Ecquid meministi, in vidulo qui periit quid ibi infuerit?
Labr.
Quid refert, qui periit tamen? sine hoc, áliud fabulemur.
Grip.
25 Quid si ego sciam qui invenerit? volo ex te scire signa.
Labr.
Nummi octingenti aúrei in marsuppio infuerunt,
praeterea centum minaria Philippa ín pasceolo sorsus.
Grip.
Magna hercle praedast, largiter mercedis indipiscar;
di homines respiciunt: bené ego hinc praedatus ibo.
30 profecto húius est vidulus. perge alia tu expedire.
Labr.
Talentum argenti commodum magnum inerat in crumina,
praeterea sinus, cantharus, epichysis, gaulus, cyathus.
Grip.
Papae, divitias tu quidém habuisti luculentas.
Labr.
Miserum istuc verbum et pessimum est, habuisse, et nihil habere.
Grip.
35 Quid dare velis, qui istaec tibi investiget indicetque?
eloquere propere celeriter.
Labr.
Nummos trecentos.
Grip.
Tricas.
L.
Quadringéntos.
G.
Tramas putidas.
L.
Quingentos.
G.
Cassam glandem.
Labr.
Sescentos.
Grip.
Curculiunculos minutos fabulare.
Labr.
Dabo séptingentos.
Grip.
Os calet tibi, nunc id frigefactas.
Labr.
40 Millé dabo nummum.
Grip.
Somnias.
Labr.
Nihil addo.
Grip.
Abi igitur.
Labr.
Audi:
si hercle abiero hinc, hic non ero. vin centum et mille?
Grip.
Dormis.
Labr.
Eloquere quantum postules.
Grip.
Quo nihil invitus addas:
talentum magnum. non potest triobolum hinc abesse.
proin tú vel aias vel neges.
Labr.
Quid istíc? necessum est, video:
45 dabitur talentum.
Grip.
Accede dum huc: Venus haec volo adroget te.
Labr.
Quod tibi libet id mi impera.
Grip.
Tange aram hanc Veneris.
Labr.
Tango.
G.
Per Venerem hanc iurandum est tibi.
L.
Quid iurem?
G.
Quod iubebo.
Labr.
Praei vérbis quidvis. íd quod domi est, numquam ulli supplicabo.
G.
Tene aram hanc.
L.
Teneo.
C.
Deiera te mi argentum daturum
50 eodém die, tui viduli ubi sis potitus.
Labr.
Fiat.
Grip.
Venus Cýrenensis, testem te testor mihi,
si vidulum illum, quém ego in navi perdidi,
cum auro atque argento salvom investigavero
isque in potestatem meam pervenerit,
55 tum ego húic Gripo, ínquito, et me tangito —
Labr.
Tum ego húic Gripo (dico, Venus, ut tu audias)
talentum argenti magnum continuo dabo.
Grip.
Si quid fraudassis, dic ut te in quaestu tuo
Venus eradicet, caput atque aetatem tuam.
60 tecum hoc habeto tamen, ubi iuraveris.
Labr.
Illaec advorsum si quid peccasso, Venus,
veneror te ut omnes miseri lenones sient.
Grip.
Tamen fíet, etsi tu fidem servaveris.
tu hic opperire, iam ego faxo exibit senex;
65 eum tú continuo vidulum reposcito. —
Labr.
Si maxime mi illum reddiderit vidulum,
non ego illi hodie debeo triobolum.
meus arbitratust, lingua quod iuret mea.
sed conticiscam: eccum exit et ducit senem.
Gripvs
Séquere hac.
Daemones
Vbi istic lenost?
Grip.
Heus tu. ém tibi, hic habet vidulum.
Daem.
Habeo et fateor esse apud me, et, si tuos est, habeas tibi.
omnia, ut quídquid infuit, ita salva sistentur tibi.
tene, si tuost.
Labr.
O di immortales, meus est. salve, vidule.
D.
5 Tuosne est?
L.
Rogitas? si quidem hercle Iovis fuit, meus est tamen.
Daem.
Omnia insunt salva; una istinc cistella excepta est modo
cum crepundiis, quibuscum hódie filiam inveni meam.
Labr.
Quam?
Daem.
Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventast mea.
Labr.
Bene mehercle factum est. cum istaec res tibi ex sententia
10 pulchre evenit, gaudeo.
Daem.
Istuc facile non credo tibi.
Labr.
Immo hercle, ut scias gaudere me, mihi triobolum
ob eam ne duis, condono te.
Daem.
Benigne edepol facis.
L.
Immo tu quidem hercle vero.
G.
Heus tu, iám habes vidulum.
L.
Habeo.
G.
Propera.
L.
Quid properabo?
G.
Reddere argentum mihi.
L.
15 Neque edepol tibi do, neque quicquam debeo.
G.
Quae haec factio est?
non debes?
Labr.
Non hercle vero.
Grip.
Non tu iuratus mihi es?
Labr.
Iuratus sum, et nunc iurabo, si quid vóluptati est mihi:
ius iurandum rei servandae, non perdendae conditum est.
Grip.
Cedo sis mihi talentum magnum argenti, periurissime.
Daem.
20 Gripe, quod tu istum talentum poscis?
Grip.
Iuratust mihi
dare.
Labr.
Libet iurare. tun meo póntifex peiurio es?
Daem.
Qua pro re argentum promisit hic tibi?
Grip.
Si vidulum
hunc redegissem in potestatem eius, iuratust dare
mihi talentum magnum argenti.
Labr.
Cedo quicum habeam iudicem,
25 ni dolo malo instipulatus sis nive etiamdum haud siem
quinque et viginti annos natus.
G.
Habe cum hóc.
L.
Aliost opus.
Daem.
Iám ab isto auferre haud potis sim, si istunc condemnavero.
promisistin huic argentum?
Labr.
Fateor.
Daem.
Quod servo meo
promisisti, meum esse oportet, ne tu, leno, postules
30 te hic fide lenonia uti: non potes.
Grip.
Iam te ratu’s
nactum hominem quem defraudares? dandum huc argentum est probum:
id ego continuo huic dabo adeo, mé ut hic emittat manu.
Daem.
Quando ergo erga te benignus ego fui atque opera mea
haec tibi sunt servata —
Grip.
Immo hercle mea, ne tu dicas tua.
Daem.
35 (Si sapies, tacebis) tum te mihi benigne itidem addecet
bene merenti bene referre gratiam.
Labr.
Nempe pró meo
iure oras?
Daem.
Mirum quin tuom ius meo periclo aps te expetam.
Grip.
Salvos sum, leno labascit, libertas portenditur.
Daem.
Vidulum istunc ille invenit, illud mancipium meum est;
40 ego tibi hunc porro servavi cum magna pecunia.
Labr.
Gratiam habeo, et de talento nulla causa est quin feras,
quod isti sum iuratus.
Grip.
Heus tu, mihi dato ergo, si sapis.
Daem.
Tacen an non?
Grip.
Tu meam rem simulas agere, tibi mu ... .
non hercle istoc me intervortes, si aliam praedam perdidi.
Daem.
45 Vapulabis, verbum si addis istúc unum.
Grip.
Vel hercle énica,
non tacebo umquam alio pacto, nisi talento comprimor.
Labr.
Tibi operam hic quidem dát. tace.
Daem.
Concede hoc tu, leno.
Labr.
Licet.
Grip.
Palam age, nolo ego murmurillum neque susurrum fieri.
Daem.
Dic mihi, quanti íllam emisti tuam alteram mulierculam,
50 Ampeliscam?
Labr.
Mille nummum denumeravi.
Daem.
Vin tibi
condicionem luculentam ferre me?
Labr.
Sane volo.
D.
Dividuom talentum faciam.
L.
Bene facis.
D.
Pro illa altera,
libera ut sit, dimidium tibi sume, dimidium huc cedo.
Labr.
Maxime.
Daem.
Pro illo dimidio égo Gripum emittam manu,
55 quem propter tu vidulum et ego gnatam inveni.
Labr.
Bene facis,
gratiam habeo magnam.
Grip.
Quam mox mi argentum ergo redditur?
Daem.
Res soluta est, Gripe. ego habeo.
Grip.
Át ego me hercle mavolo.
Daem.
Nihil hercle hic tibi est, né tu speres. iuris iurandi volo
gratiam facias.
Grip.
Perii hercle. nisi me suspendo, occidi.
60 numquam hercle iterum defraudabis me quidem post hunc diem.
Daem.
Hic hodie cenato, leno.
Labr.
Fiat, condicio placet.
Daem.
Sequimini intro. spectatores, vos quoque ad cenam vocem,
ni daturus nil sim neque sit quicquam pollucti domi,
nive adeo vocatos credam vos esse ad cenam foras.
65 verum si voletis plausum fabulae huic clarum dare,
comissatum omnes venitote ad me ad annos sedecim.
vos hic hodie cenatote ambó.
Labr.
Fiat.
Daem.
Plausum date.
STICHUS
CONTENTS
ACT I.
ACT II.
ACT III.
ACT IV.
ACT V.
ACT I.
Panegyris
Crédo egó miserám
fuísse Penelopam,
sorór, suo ex animo,
quae tám diu vidua
5 viró suo caruit;
nam nós eius ánimum
de nóstris factis nóscimus, quarúm viri hinc ápsunt,
quorúmque nos negótiis apséntum, ita ut aéquom est,
sollícitae noctes ét dies, sorór, sumus sémper.
Soror
10 Nostrum ófficium
nos fácere aequomst,
neque id mágis facimus
quam nós monet píetas.
sed híc, soror, assíde dum: multá volo tecum
15 loquí de re viri.
Pan.
Salvéne, amabo?
Sor.
Speró quidem et volo; sed hóc, soror, crúcior,
patrém tuom meúmque adeo, unice qui unus †
civíbus ex omnibus probús perhibetur,
eúm nunc improbi viri ófficio uti,
20 virís qui tantas apséntibus nóstris
facit íniurias immérito
nosque áb eis abducére volt.
haec rés vitae me, sóror, saturant,
haec míhi dividiae et sénio sunt.
Pan.
25 Ne lácruma, soror, neu túo id animo
fac quod tíbi tuos pater faceré minatur:
spes ést eum melius fácturum.
novi égo illum: ioculo istaec dicit,
neque illé sibi mereat Pérsarum
30 montís, qui esse aurei pérhibentur,
ut istúc faciat quod tú metuis.
tamen sí faciat, minime irasci
decet, néque id immerito evéniet.
nam víri nostri domo ut ábierunt,
35 hic tértius annus.
Sor.
Ita út memoras.
Pan.
Quom ipsi ínterea vivánt, valeant,
ubi sínt, quid agant, ecquíd agant,
neque párticipant nos, néque redeunt.
Sor.
An id dóles, soror, quia illi suom ófficium
40 non cólunt, quom tu tuom fácis?
Pan.
Ita pol.
Sor.
Tace sís, cave sis audíam ego istuc
posthác ex te.
Pan.
Nam quíd iam?
Sor.
Quia pól meo animo omnis sápientis
suom offícium aequom est colere ét facere.
45 quam ob rem égo te hoc, soror, tametsi és maior,
moneo, út tuom memineris ófficium:
etsi ílli improbi sint átque aliter
nobís faciant quam aequómst, tam pol
ne quíd magis simus ... omnibus obníxe opibus
50 nostrum ófficium m
eminísse decet.
Pan.
Placet; táceo.
Sor.
At memineris fácito.
Pan.
Nolo égo, soror, me credi esse immemorem viri,
neque ille éos honores, mihi quos habuit, perdidit;
nam pol mihi grata acceptaque eiust benignitas.
55 et me quidem haec condicio nunc non paenitet,
neque est cur non studeam has nuptias mutarier;
verum postremo in patris potestate est situm:
faciendum id nobis quod parentes imperant.
Sor.
Scio, atque in cogitando maerore augeor,
60 nam propemodum iam ostendit suam sententiam.
Pan.
Igitur quaeramus, nobis quid facto usus sit.
Antipho
Quí manet ut moneatur semper servos homo officium suom
nec voluntáte id facere meminit, servos is habitu hau probust.
vos meministis quot kalendis petere demensum cibum:
qui minus méministis quod opus sit facto facere in aedibus?
5 iam quidem in súo quicqué loco nisi erit mihi situm supellectilis,
quom ego revortar, vos monimentis commonefaciam bubulis.
non homines habitare mecum mi hic videntur, sed sues.
facite sultis, nitidae ut aedes meae sint, quom redeam domum.
iam ego domi adero: ad meam maiorem filiam inviso modo;
10 siquis me quaéret, inde vocátote aliqui; aut iam egomet hic ero.
Sor.
Quid agimus, soror, si óffirmabit pater adversum nos?
Pan.
Pati
nos oportet quod ille faciat, cuius potestas plus potest.
exorando, haud adversando sumendam operam censeo:
gratiam per si petimus, spero áb eo impetrassere;
15 adversari sine dedecore et scelere summo haud possumus,
neque equidem id factura neque tu ut facias consilium dabo,
verum ut exoremus. novi ego nostros: exorabilest.
Ant.
Principium ego quo pacto cum illis occipiam, id ratiocinor:
utrum ego perplexim lacessam oratione ad hunc modum,
20 quasi numquam quicquam in eas simulem, quasi nil indaudiverim
eas in se meruisse culpam, an potius temptem saeviter,
an minaciter. scio litis fore, ego meas novi optume.
si manere hic sese malint potius quam alio nubere.
non faciam. quid mi ópust decurso aetatis spatio cum meis
25 gerere bellum, quom nil, quam ob rem id faciam, meruisse arbitror?
minime, nolo turbas, séd hoc mihi optumum factu arbitror:
sic faciam: adsimulabo quasi quam culpam in sese admiserint.
perplexabilitér earum hodie perpavefaciam pectora;
post id agam igitur deinde, ut animus meus erit, faciam palam.
30 multa scio faciunda verba. ibo intro. sed apertast foris.
Sor.
Certo enim míhi paternae vocis sonitus auris accidit.
Pan.
Is est ecastor. ferre advorsum homini occupemus osculum.
Sor.
Salve, mi pater.
Ant.
Et vos ambae. ílico agite assidite.
Sor.
Osculum —
Ant.
Sat est ósculi mihi vostri.
Pan.
Quí, amabo, pater?