Complete Works of Horace (Illustrated) (Delphi Ancient Classics)

by Horace Quintus Horatius Flaccus

  pecusve Calabris ante Sidus fervidum

  Lucana mutet pascuis

  neque ut superni villa candens Tusculi

  Circaea tangat moenia:

  satis superque me benignitas tua

  ditavit, haud paravero

  quod aut avarus ut Chremes terra premam,

  discinctus aut perdam nepos.

  II

  ‘Beatus ille qui procul negotiis,

  ut prisca gens mortalium,

  paterna rura bubus exercet suis

  solutus omni faenore

  neque excitatur classico miles truci

  neque horret iratum mare

  forumque vitat et superba civium

  potentiorum limina.

  ergo aut adulta vitium propagine

  altas maritat populos

  aut in reducta valle mugientium

  prospectat errantis greges

  inutilisque falce ramos amputans

  feliciores inserit

  aut pressa puris mella condit amphoris

  aut tondet infirmas ovis.

  vel cum decorum mitibus pomis caput

  Autumnus agris extulit,

  ut gaudet insitiva decerpens pira

  certantem et uvam purpurae,

  qua muneretur te, Priape, et te, pater

  Silvane, tutor finium.

  libet iacere modo sub antiqua ilice,

  modo in tenaci gramine:

  labuntur altis interim ripis aquae,

  queruntur in Silvis aves

  frondesque lymphis obstrepunt manantibus,

  somnos quod invitet levis.

  at cum tonantis annus hibernus Iovis

  imbris nivisque conparat,

  aut trudit acris hinc et hinc multa cane

  apros in obstantis plagas

  aut amite levi rara tendit retia

  turdis edacibus dolos

  pavidumque leporem et advenam laqueo gruem

  iucunda captat praemia.

  quis non malarum quas amor curas habet

  haec inter obliviscitur?

  quodsi pudica mulier in partem iuvet

  domum atque dulcis liberos,

  Sabina qualis aut perusta Solibus

  pernicis uxor Apuli,

  sacrum vetustis exstruat lignis focum

  lassi Sub adventum viri

  claudensque textis cratibus laetum pecus

  distenta siccet ubera

  et horna dulci vina promens dolio

  dapes inemptas adparet:

  non me Lucrina iuverint conchylia

  magisve rhombus aut scari,

  siquos Eois intonata fluctibus

  hiems ad hoc vertat mare,

  non Afra avis descendat in ventrem meum,

  non attagen Ionicus

  iucundior quam lecta de pinguissimis

  oliva ramis arborum

  aut herba lapathi prata amantis et gravi

  malvae salubres corpori

  vel agna festis caesa Terminalibus

  vel haedus ereptus lupo.

  has inter epulas ut iuvat pastas ovis

  videre properantis domum,

  videre fessos vomerem inversum boves

  collo trahentis languido

  positosque vernas, ditis examen domus,

  circum renidentis Laris.’

  haec ubi locutus faenerator Alfius,

  iam iam futurus rusticus,

  omnem redegit idibus pecuniam,

  quaerit kalendis ponere.

  III

  Parentis olim siquis inpia manu

  senile guttur fregerit,

  edit cicutis alium nocentius.

  o dura messorum ilia.

  quid hoc veneni saevit in praecordiis?

  num viperinus his cruor

  incoctus herbis me fefellit? an malas

  Canidia tractavit dapes?

  ut Argonautas praeter omnis candidum

  Medea mirata est ducem,

  ignota tauris inligaturum iuga

  perunxit hoc Iasonem,

  hoc delibutis ulta donis paelicem

  serpente fugit alite.

  nec tantus umquam Siderum insedit vapor

  siticulosae Apuliae

  nec munus umeris efficacis Herculis

  inarsit aestuosius.

  at siquid umquam tale concupiveris,

  iocose Maecenas, precor,

  manum puella savio opponat tuo,

  extrema et in sponda cubet.

  IV

  Lupis et agnis quanta Sortito obtigit,

  tecum mihi discordia est,

  Hibericis peruste funibus latus

  et crura dura compede.

  licet superbus ambules pecunia,

  fortuna non mutat genus.

  videsne, sacram metiente te viam

  cum bis trium ulnarum toga,

  ut ora vertat huc et huc euntium

  liberrima indignatio?

  ‘sectus flagellis hic triumviralibus

  praeconis ad fastidium

  arat Falerni mille fundi iugera

  et Appiam mannis terit

  sedilibusque magnus in primis eques

  Othone contempto sedet.

  quid attinet tot ora navium gravi

  rostrata duci pondere

  contra latrones atque servilem manum

  hoc, hoc tribuno militum?’

  V

  ‘At o deorum quidquid in caelo regit

  terras et humanum genus,

  quid iste fert tumultus aut quid omnium

  voltus in unum me truces?

  per liberos te, si vocata partubus

  Lucina veris adfuit,

  per hoc inane purpurae decus precor,

  per inprobaturum haec Iovem,

  quid ut noverca me intueris aut uti

  petita ferro belua?’

  ut haec trementi questus ore constitit

  insignibus raptis puer,

  inpube corpus, quale posset inpia

  mollire Thracum pectora:

  Canidia, brevibus illigata viperis

  crinis et incomptum caput,

  iubet sepulcris caprificos erutas,

  iubet cupressos funebris

  et uncta turpis ova ranae Sanguine

  plumamque nocturnae strigis

  herbasque, quas Iolcos atque Hiberia

  mittit venenorum ferax,

  et ossa ab ore rapta ieiunae canis

  flammis aduri Colchicis.

  at expedita Sagana, per totam domum

  spargens Avernalis aquas,

  horret capillis ut marinus asperis

  echinus aut Laurens aper.

  abacta nulla Veia conscientia

  ligonibus duris humum

  exhauriebat, ingemens laboribus,

  quo posset infossus puer

  longo die bis terque mutatae dapis

  inemori spectaculo,

  cum promineret ore, quantum exstant aqua

  suspensa mento corpora;

  exsucta uti medulla et aridum iecur

  amoris esset poculum,

  interminato cum semel fixae cibo

  intabuissent pupulae.

  non defuisse masculae libidinis

  Ariminensem Foliam

  et otiosa credidit Neapolis

  et omne vicinum oppidum,

  quae sidera excantata voce Thessala

  lunamque caelo deripit.

  hic inresectum saeva dente livido

  Canidia rodens pollicem

  quid dixit aut quid tacuit? ‘o rebus meis

  non infideles arbitrae,

  Nox et Diana, quae silentium regis,

  arcana cum fiunt sacra,

  nunc, nunc adeste, nunc in hostilis domos

  iram atque numen vertite.

  formidulosis cum latent silvis ferae

  dulci sopore languidae,

  senem, quod omnes rideant, adulterum

  latrent Suburanae canes

  nardo perunctum, quale non perfectius

  meae laborarint manus.

  quid accidit? cur dira barbarae minus

  ven
ena Medeae valent,

  quibus Superbam fugit ulta paelicem,

  magni Creontis filiam,

  cum palla, tabo munus imbutum, novam

  incendio nuptam abstulit?

  atqui nec herba nec latens in asperis

  radix fefellit me locis.

  indormit unctis omnium cubilibus

  oblivione paelicum?

  a, a, solutus ambulat veneficae

  scientioris carmine.

  non usitatis, Vare, potionibus,

  o multa fleturum caput,

  ad me recurres nec vocata mens tua

  Marsis redibit vocibus.

  maius parabo, maius infundam tibi

  fastidienti poculum

  priusque caelum Sidet inferius mari

  tellure porrecta super

  quam non amore sic meo flagres uti

  bitumen atris ignibus.’

  sub haec puer iam non, ut ante, mollibus

  lenire verbis inpias,

  sed dubius unde rumperet silentium,

  misit Thyesteas preces:

  ‘venena maga non fas nefasque, non valent

  convertere humanam vicem.

  diris agam vos: dira detestatio

  nulla expiatur victima.

  quin, ubi perire iussus exspiravero,

  nocturnus occurram Furor

  petamque voltus umbra curvis unguibus,

  quae vis deorum est Manium,

  et inquietis adsidens praecordiis

  pavore somnos auferam.

  vos turba vicatim hinc et hinc saxis petens

  contundet obscaenas anus;

  post insepulta membra different lupi

  et Esquilinae alites

  neque hoc parentes, heu mihi superstites,

  effugerit spectaculum.’

  VI

  Quid inmerentis hospites vexas, canis

  ignavos adversum lupos?

  quin huc inanis, si potes, vertis minas

  et me remorsurum petis?

  nam qualis aut Molossus aut fulvos Lacon,

  amica vis pastoribus,

  agam per altas aure sublata nivis

  quaecumque praecedet fera;

  tu, cum timenda voce complesti nemus,

  proiectum odoraris cibum.

  cave, cave, namque in malos asperrimus

  parata tollo cornua,

  qualis Lycambae spretus infido gener

  aut acer hostis Bupalo.

  an si quis atro dente me petiverit,

  inultus ut flebo puer?

  VII

  Quo, quo scelesti ruitis? aut cur dexteris

  aptantur enses conditi?

  parumne campis atque Neptuno super

  fusum est Latini sanguinis,

  non ut superbas invidae Karthaginis

  Romanus arces ureret,

  intactus aut Britannus ut descenderet

  sacra catenatus via,

  sed ut Secundum vota Parthorum sua

  Vrbs haec periret dextera?

  neque hic lupis mos nec fuit leonibus

  umquam nisi in dispar feris.

  furorne caecos an rapit vis acrior

  an culpa? responsum date.

  tacent et albus ora pallor inficit

  mentesque perculsae Stupent.

  sic est: acerba fata Romanos agunt

  scelusque fraternae necis,

  ut inmerentis fluxit in terram Remi

  sacer nepotibus cruor.

  VIII

  Rogare longo putidam te saeculo,

  viris quid enervet meas,

  cum sit tibi dens ater et rugis vetus

  frontem senectus exaret

  hietque turpis inter aridas natis

  podex velut crudae bovis.

  sed incitat me pectus et mammae putres

  equina quales ubera

  venterque mollis et femur tumentibus

  exile suris additum.

  esto beata, funus atque imagines

  ducant triumphales tuom

  nec sit marita, quae rotundioribus

  onusta bacis ambulet.

  quid? quod libelli Stoici inter Sericos

  iacere pulvillos amant,

  inlitterati num minus nervi rigent

  minusve languet fascinum?

  quod ut superbo povoces ab inguine,

  ore adlaborandum est tibi.

  IX

  Quando repositum Caecubum ad festas dapes

  victore laetus Caesare

  tecum sub alta — sic Iovi gratum — domo,

  beate Maecenas, bibam

  sonante mixtum tibiis carmen lyra,

  hac Dorium, illis barbarum?

  ut nuper, actus cum freto Neptunius

  dux fugit ustis navibus

  minatus Vrbi vincla, quae detraxerat

  servis amicus perfidis.

  Romanus eheu — posteri negabitis —

  emancipatus feminae

  fert vallum et arma miles et spadonibus

  servire rugosis potest

  interque signa turpe militaria

  sol adspicit conopium.

  ad hunc frementis verterunt bis mille equos

  Galli canentes Caesarem

  hostiliumque navium portu latent

  puppes sinistrorsum citae.

  io Triumphe, tu moraris aureos

  currus et intactas boves?

  io Triumphe, nec Iugurthino parem

  bello reportasti ducem

  neque Africanum, cui super Karthaginem

  virtus Sepulcrum condidit.

  terra marique victus hostis Punico

  lugubre mutavit sagum.

  aut ille centum nobilem Cretam urbibus

  ventis iturus non suis

  exercitatas aut petit Syrtis noto

  aut fertur incerto mari.

  capaciores adfer huc, puer, Scyphos

  et Chia vina aut Lesbia

  vel quod fluentem nauseam coerceat

  metire nobis Caecubum.

  curam metumque Caesaris rerum iuvat

  dulci Lyaeo solvere.

  X

  Mala soluta navis exit alite

  ferens olentem Mevium.

  ut horridis utrumque verberes latus,

  Auster, memento fluctibus;

  niger rudentis Eurus inverso mari

  fractosque remos differat;

  insurgat Aquilo, quantus altis montibus

  frangit trementis ilics;

  nec sidus atra nocte amicum adpareat,

  qua tristis Orion cadit;

  quietiore nec feratur aequore

  quam Graia victorum manus,

  cum Pallas usto vertit iram ab Ilio

  in inpiam Aiacis ratem.

  o quantus instat navitis sudor tuis

  tibique pallor luteus

  et illa non virilis heiulatio

  preces et aversum ad Iovem,

  Ionius udo cum remugiens sinus

  Noto carinam ruperit

  opima quodsi praeda curvo litore

  porrecta mergos iuverit,

  libidinosus immolabitur caper

  et agna Tempestatibus.

  XI

  Petti, nihil me sicut antea iuvat

  scribere versiculos amore percussum gravi,

  amore, qui me praeter omnis expetit

  mollibus in pueris aut in puellis urere.

  hic tertius December, ex quo destiti

  Inachia furere, silvis honorem decutit.

  heu me, per Vrbem (nam pudet tanti mali)

  fabula quanta fui, conviviorum et paenitet,

  in quis amantem languor et silentium

  arguit et latere petitus imo spiritus.

  ‘contrane lucrum nil valere candidum

  pauperis ingenium’ querebar adplorans tibi,

  simul calentis inverecundus deus

  fervidiore mero arcana promorat loco.

  ‘quodsi meis inaestuet praecordiis

  libera bilis, ut haec ingrata ventis dividat

  fomenta volnus nil malum levantia,

  desinet inparibus certare submotus pudor.’

>   ubi haec severus te palam laudaveram,

  iussus abire domum ferebar incerto pede

  ad non amicos heu mihi postis et heu

  limina dura, quibus lumbos et infregi latus.

  nunc gloriantis quamlibet mulierculam

  vincere mollitia amor Lycisci me tenet;

  unde expedire non amicorum queant

  libera consilia nec contumeliae graves,

  sed alius ardor aut puellae candidae

  aut teretis pueri longam renodantis comam.

  XII

  Quid tibi vis, mulier nigris dignissima barris?

  munera quid mihi quidve tabellas

  mittis nec firmo iuveni neque naris obesae?

  namque sagacius unus odoror,

  polypus an gravis hirsutis cubet hircus in alis

  quam canis acer ubi lateat sus.

  qui sudor vietis et quam malus undique membris

  crescit odor, cum pene Soluto

  indomitam properat rabiem sedare, neque illi

  iam manet umida creta colorque

  stercore fucatus crocodili iamque Subando

  tenta cubilia tectaque rumpit.

  vel mea cum saevis agitat fastidia verbis:

  ‘Inachia langues minus ac me;

  Inachiam ter nocte potes, mihi Semper ad unum

  mollis opus. pereat male quae te

  Lesbia quaerenti taurum monstravit inertem.

  cum mihi Cous adesset Amyntas,

  cuius in indomito constantior inguine nervos

  quam nova collibus arbor inhaeret.

  muricibus Tyriis iteratae vellera lanae

  cui properabantur? tibi nempe,

  ne foret aequalis inter conviva, magis quem

  diligeret mulier sua quam te.

  o ego non felix, quam tu fugis, ut pavet acris

  agna lupos capreaeque leones!’

  XIII

  Horrida tempestas caelum contraxit et imbres

  nivesque deducunt Iovem; nunc mare, nunc siluae

  Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici,

  Occasionem de die dumque virent genua

  et decet, obducta solvatur fronte senectus.

  tu vina Torquato move consule pressa meo.

  cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna

  reducet in sedem vice. nunc et Achaemenio

  perfundi nardo iuvat et fide Cyllenea

  levare diris pectora Sollicitudinibus,

  nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno:

  ‘invicte, mortalis dea nate puer Thetide,

  te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi

  findunt Scamandri flumina lubricus et Simois,

  unde tibi reditum certo Subtemine Parcae

  rupere, nec mater domum caerula te revehet.