Complete Works of Horace (Illustrated) (Delphi Ancient Classics)

by Horace Quintus Horatius Flaccus

  Te greges centum Siculaeque circum

  mugiunt uaccae, tibi tollit hinnitum

  apta quadrigis equa, te bis Afro 35

  murice tinctae

  uestiunt lanae; mihi parua rura et

  spiritum Graiae tenuem Camenae

  Parca non mendax dedit et malignum

  spernere uolgus. 40

  XVII

  Cur me querellis exanimas tuis?

  Nec dis amicum est nec mihi te prius

  obire, Maecenas, mearum

  grande decus columenque rerum.

  A! te meae si partem animae rapit 5

  maturior uis, quid moror altera,

  nec carus aeque nec superstes

  integer? Ille dies utramque

  ducet ruinam. Non ego perfidum

  dixit sacramentum: ibimus, ibimus, 10

  utcumque praecedes, supremum

  carpere iter comites parati.

  Me nec Chimaerae spiritus igneae

  nec, si resurgat centimanus gigas,

  diuellet umquam: sic potenti 15

  Iustitiae placitumque Parcis.

  Seu Libra seu me Scorpios aspicit

  formidolosus, pars uiolentior

  natalis horae, seu tyrannus

  Hesperiae Capricornus undae, 20

  utrumque nostrum incredibili modo

  consentit astrum; te Iouis impio

  tutela Saturno refulgens

  eripuit uolucrisque Fati

  tardauit alas, cum populus frequens 25

  laetum theatris ter crepuit sonum;

  me truncus inlapsus cerebro

  sustulerat, nisi Faunus ictum

  dextra leuasset, Mercurialium

  custos uirorum. Reddere uictimas 30

  aedemque uotiuam memento;

  non humilem feriemus agnam.

  XVIII

  Non ebur neque aureum

  mea renidet in domo lacunar;

  non trabes Hymettiae

  premunt columnas ultima recisas

  Africa, neque Attali 5

  ignotus heres regiam occupaui,

  nec Laconicas mihi

  trahunt honestae purpuras clientae.

  At fides et ingeni

  benigna uena est pauperemque diues 10

  me petit; nihil supra

  deos lacesso nec potentem amicum

  largiora flagito,

  satis beatus unicis Sabinis.

  Truditur dies die 15

  nouaeque pergunt interire lunae;

  tu secanda marmora

  locas sub ipsum funus et sepulcri

  inmemor struis domos

  marisque Bais obstrepentis urges 20

  summouere litora,

  parum locuples continente ripa.

  Quid quod usque proximos

  reuellis agri terminos et ultra

  limites clientium 25

  salis auarus? Pellitur paternos

  in sinu ferens deos

  et uxor et uir sordidosque natos.

  Nulla certior tamen

  rapacis Orci fine destinata 30

  aula diuitem manet

  erum. Quid ultra tendis? Aequa tellus

  pauperi recluditur

  regumque pueris, nec satelles Orci

  callidum Promethea 35

  reuexit auro captus. Hic superbum

  Tantalum atque Tantali

  genus coercet, hic leuare functum

  pauperem laboribus

  uocatus atque non uocatus audit. 40

  XIX

  Bacchum in remotis carmina rupibus

  uidi docentem, credite posteri,

  Nymphasque discentis et auris

  capripedum Satyrorum acutas.

  Euhoe, recenti mens trepidat metu 5

  plenoque Bacchi pectore turbidum

  laetatur. Euhoe, parce Liber,

  parce, graui metuende thyrso.

  Fas peruicacis est mihi Thyiadas

  uinique fontem lactis et uberes 10

  cantare riuos atque truncis

  lapsa cauis iterare mella;

  fas et beatae coniugis additum

  stellis honorem tectaque Penthei

  disiecta non leni ruina, 15

  Thracis et exitium Lycurgi.

  Tu flectis amnes, tu mare barbarum,

  tu separatis uuidus in iugis

  nodo coerces uiperino

  Bistonidum sine fraude crinis. 20

  Tu, cum parentis regna per arduum

  cohors Gigantum scanderet inpia,

  Rhoetum retorsisti leonis

  unguibus horribilique mala;

  quamquam, choreis aptior et iocis 25

  ludoque dictus, non sat idoneus

  pugnae ferebaris; sed idem

  pacis eras mediusque belli.

  Te uidit insons Cerberus aureo

  cornu decorum leniter atterens 30

  caudam et recedentis trilingui

  ore pedes tetigitque crura.

  XX

  Non usitata nec tenui ferar

  penna biformis per liquidum aethera

  uates neque in terris morabor

  longius inuidiaque maior

  urbis relinquam. Non ego pauperum 5

  sanguis parentum, non ego quem uocas,

  dilecte Maecenas, obibo

  nec Stygia cohibebor unda.

  Iam iam residunt cruribus asperae

  pelles et album mutor in alitem 10

  superne nascunturque leues

  per digitos umerosque plumae.

  Iam Daedaleo ocior Icaro

  uisam gementis litora Bosphori

  Syrtisque Gaetulas canorus 15

  ales Hyperboreosque campos.

  Me Colchus et qui dissimulat metum

  Marsae cohortis Dacus et ultimi

  noscent Geloni, me peritus

  discet Hiber Rhodanique potor. 20

  Absint inani funere neniae

  luctusque turpes et querimoniae;

  conpesce clamorem ac sepulcri

  mitte superuacuos honores.

  Liber III

  I

  Odi profanum uolgus et arceo.

  Fauete linguis: carmina non prius

  audita Musarum sacerdos

  uirginibus puerisque canto.

  Regum timendorum in proprios greges, 5

  reges in ipsos imperium est Iouis,

  clari Giganteo triumpho,

  cuncta supercilio mouentis.

  Est ut uiro uir latius ordinet

  arbusta sulcis, hic generosior 10

  descendat in campum petitor,

  moribus hic meliorque fama

  contendat, illi turba clientium

  sit maior: aequa lege Necessitas

  sortitur insignis et imos,

  omne capax mouet urna nomen. 15

  Destrictus ensis cui super impia

  ceruice pendet, non Siculae dapes

  dulcem elaboratum saporem,

  non auium citharaequecantus 20

  Somnum reducent: somnus agrestium

  lenis uirorum non humilis domos

  fastidit umbrosamque ripam,

  non Zephyris agitata tempe.

  Desiderantem quod satis est neque 25

  tumultuosum sollicitat mare,

  nec saeuus Arcturi cadentis

  impetus aut orientis Haedi,

  non uerberatae grandine uineae

  fundusque mendax, arbore nunc aquas 30

  culpante, nunc torrentia agros

  sidera, nunc hiemes iniquas.

  Contracta pisces aequora sentiunt

  iactis in altum molibus: huc frequens

  caementa demittit redemptor

  cum famulis dominusque terrae 35

  fastidiosus: sed Timor et Minae

  scandunt eodem quo dominus, neque

  decedit aerata triremi et

  post equitem sedet atra Cura. 40

  Quod si dolentem nec Phrygius lapis

  nec purpurarum sidere clarior

  delenit usus nec Falerna

  uitis Achaemeniumque costum,

  cur inuid
endis postibus et nouo 45

  sublime ritu moliar atrium?

  Cur ualle permutem Sabina

  diuitias operosiores?

  II

  Angustam amice pauperiem pati

  robustus acri militia puer

  condiscat et Parthos ferocis

  uexet eques metuendus hasta

  uitamque sub diuo et trepidis agat 5

  in rebus. Illum ex moenibus hosticis

  matrona bellantis tyranni

  prospiciens et adulta uirgo

  suspiret, eheu, ne rudis agminum

  sponsus lacessat regius asperum 10

  tactu leonem, quem cruenta

  per medias rapit ira caedes.

  Dulce et decorum est pro patria mori:

  mors et fugacem persequitur uirum

  nec parcit inbellis iuuentae

  poplitibus timidoue tergo. 15

  Virtus, repulsae nescia sordidae,

  intaminatis fulget honoribus

  nec sumit aut ponit securis

  arbitrio popularis aurae. 20

  Virtus, recludens inmeritis mori

  caelum, negata temptat iter uia

  coetusque uolgaris et udam

  spernit humum fugiente pinna.

  Est et fideli tuta silentio 25

  merces: uetabo, qui Cereris sacrum

  uolgarit arcanae, sub isdem

  sit trabibus fragilemque mecum

  soluat phaselon; saepe Diespiter

  neglectus incesto addidit integrum, 30

  raro antecedentem scelestum

  deseruit pede Poena claudo.

  III

  Iustum et tenacem propositi uirum

  non ciuium ardor praua iubentium,

  non uoltus instantis tyranni

  mente quatit solida neque Auster,

  dux inquieti turbidus Hadriae, 5

  nec fulminantis magna manus Iouis:

  si fractus inlabatur orbis,

  inpauidum ferient ruinae.

  Hac arte Pollux et uagus Hercules

  enisus arces attigit igneas, 10

  quos inter Augustus recumbens

  purpureo bibet ore nectar;

  hac te merentem, Bacche pater, tuae

  uexere tigres indocili iugum

  collo trahentes; hac Quirinus

  Martis equis Acheronta fugit, 15

  gratum elocuta consiliantibus

  Ionone diuis: ‘Ilion, Ilion

  fatalis incestusque iudex

  et mulier peregrina uertit 20

  in puluerem, ex quo destituit deos

  mercede pacta Laomedon, mihi

  castaeque damnatum Mineruae

  cum populo et duce fraudulento.

  Iam nec Lacaenae splendet adulterae 25

  famosus hospes nec Priami domus

  periura pugnaces Achiuos

  Hectoreis opibus refringit

  nostrisque ductum seditionibus

  bellum resedit. Protinus et grauis 30

  irae et inuisum nepotem,

  Troica quem peperit sacerdos,

  Marti redonabo; illum ego lucidas

  inire sedes, discere nectaris

  sucos et adscribi quietis

  ordinibus patiar deorum. 35

  Dum longus inter saeuiat Ilion

  Romamque pontus, qualibet exules

  in parte regnato beati;

  dum Priami Paridisque busto 40

  insultet armentum et catulos ferae

  celae inultae, stet Capitolium

  fulgens triumphatisque possit

  Roma ferox dare iura Medis.

  Horrenda late nomen in ultimas 45

  extendat oras, qua medius liquor

  secernit Europen ab Afro,

  qua tumidus rigat arua Nilus;

  aurum inrepertum et sic melius situm,

  cum terra celat, spernere fortior 50

  quam cogere humanos in usus

  omne sacrum rapiente dextra,

  quicumque mundo terminus obstitit,

  hunc tanget armis, uisere gestiens,

  qua parte debacchentur ignes,

  qua nebulae pluuiique rores. 55

  Sed bellicosis fata Quiritibus

  hac lege dico, ne nimium pii

  rebusque fidentes auitae

  tecta uelint reparare Troiae. 60

  Troiae renascens alite lugubri

  fortuna tristi clade iterabitur,

  ducente uictrices cateruas

  coniuge me Iouis et sorore.

  Ter si resurgat murus aeneus 65

  auctore Phoebo, ter pereat meis

  excisus Argiuis, ter uxor

  capta uirum puerosque ploret.’

  Non hoc iocosae conueniet lyrae;

  quo, Musa, tendis? Desine peruicax 70

  referre sermones deorum et

  magna modis tenuare paruis.

  IV

  Descende caelo et dic age tibia

  regina longum Calliope melos,

  seu uoce nunc mauis acuta

  seu fidibus citharaue Phoebi.

  Auditis? An me ludit amabilis 5

  insania? Audire et uideor pios

  errare per lucos, amoenae

  quos et aquae subeunt et aurae.

  Me fabulosae Volture in Apulo

  nutricis extra limina Pulliae 10

  ludo fatigatumque somno

  fronde noua puerum palumbes

  texere, mirum quod foret omnibus

  quicumque celsae nidum Aceruntiae

  saltusque Bantinos et aruum

  pingue tenent humilis Forenti, 15

  ut tuto ab atris corpore uiperis

  dormirem et ursis, ut premerer sacra

  lauroque conlataque myrto,

  non sine dis animosus infans. 20

  Vester, Camenae, uester in arduos

  tollor Sabinos, seu mihi frigidum

  Praeneste seu Tibur supinum

  seu liquidae placuere Baiae;

  uestris amicum fontibus et choris 25

  non me Philippis uersa acies retro,

  deuota non extinxit arbor

  nec Sicula Palinurus unda.

  Vtcumque mecum uos eritis, libens

  insanientem nauita Bosphorum

  temptabo et urentis harenas 30

  litoris Assyrii uiator,

  uisam Britannos hospitibus feros

  et laetum equino sanguine Concanum,

  uisam pharetratos Gelonos 35

  et Scythicum inuiolatus amnem.

  Vos Caesarem altum, militia simul

  fessas cohortes abdidit oppidis,

  finire quaerentem labores

  Pierio recreatis antro; 40

  uos lene consilium et datis et dato

  gaudetis, almae. Scimus ut impios

  Titanas imnanemque turbam

  fulmine sustulerit caduco,

  qui terram inertem, qui mare temperat 45

  uentosum et urbes regnaque tristia

  diuosque mortalisque turmas

  imperio regit unus aequo.

  Magnum illa terrorem intulerat Ioui

  fidens iuuentus horrida bracchiis 50

  fratresque tendentes opaco

  Pelion imposuisse Olympo.

  Sed quid Typhoeus et ualidus Mimas

  aut quid minaci Porphyrion statu,

  quid Rhoetus euolsisque truncis 55

  Enceladus iaculator audax

  contra sonantem Palladis aegida

  possent ruentes? Hinc auidus stetit

  Volcanus, hinc matrona Iuno et

  nunquam umeris positurus arcum, 60

  qui rore puro Castaliae lauit

  crinis solutos, qui Lyciae tenet

  dumeta natalemque siluam,

  Delius et Patareus Apollo.

  Vis consili expers mole ruit sua; 65

  uim temperatam di quoque prouehunt

  in maius; idem odere uires

  omne nefas animo mouentis.

  Testis mearum centimanus gigas

  sententiarum, notus et integrae 70

  temptator Orion Dianae,

  uirgin
ea domitus sagitta.

  Iniecta monstris Terra dolet suis

  maeretque partus fulmine luridum

  missos ad Orcum; nec peredit 75

  impositam celer ignis Aetnen,

  incontinentis nec Tityi iecur

  reliquit ales, nequitiae additus

  custos; amatorem trecentae

  Pirithoum cohibent catenae. 80

  V

  Caelo tonantem credidimus Iouem

  regnare: praesens diuus habebitur

  Augustus adiectis Britannis

  imperio grauibusque Persis.

  Milesne Crassi coniuge barbara 5

  turpis maritus uixit et hostium,

  pro curia inuersique mores!

  consenuit socerorum in armis

  sub rege Medo Marsus et Apulus

  anciliorum et nominis et togae 10

  oblitus aeternaeque Vestae,

  incolumi Ioue et urbe Roma?

  Hoc cauerat mens prouida Reguli

  dissentientis condicionibus

  foedis et exemplo trahenti 15

  perniciem ueniens in aeuum,

  si non periret inmiserabilis

  captius pubes: ‘Signa ego Punicis

  adfixa delubris et arma

  militibus sine caede’ dixit 20

  ‘derepta uidi; uidi ego ciuium

  retorta tergo bracchia libero

  portasque non clausas et arua

  Marte coli populata nostro.

  Auro repensus scilicet acrior 25

  miles redibit. Flagitio additis

  damnum. Neque amissos colores

  lana refert medicata fuco,

  nec uera uirtus, cum semel excidit,