Complete Works of Horace (Illustrated) (Delphi Ancient Classics)

by Horace Quintus Horatius Flaccus

  curat reponi deterioribus. 30

  Si pugnat extricata densis

  cerua plagis, erit ille fortis,

  qui perfidis se credidit hostibus,

  et Marte Poenos proteret altero,

  qui lora restrictis lacertis 35

  sensit iners timuitque mortem.

  Hic, unde uitam sumeret inscius,

  pacem duello miscuit. O pudor!

  o magna Carthago, probrosis

  altior Italiae ruinis!’ 40

  Fertur pudicae coniugis osculum

  paruosque natos ut capitis minor

  ab se remouisse et uirilem

  toruus humi posuisse uoltum,

  donec labantis consilio patres 45

  firmaret auctor nunquam alias dato

  interque maerentis amicos

  egregius properaret exul.

  Atqui sciebat quae sibi barbarus

  tortor pararet; non aliter tamen 50

  dimouit obstantis propinquos

  et populum reditus morantem

  quam si clientum longa negotia

  diiudicata lite relinqueret,

  tendens Venafranos in agros 55

  aut Lacedaemonium Tarentum.

  VI

  Delicta maiorum inmeritus lues,

  Romane, donec templa refeceris

  aedisque labentis deorum et

  foeda nigro simulacra fumo.

  Dis te minorem quod geris, imperas: 5

  hinc omne principium, huc refer exitum.

  Di multa neglecti dederunt

  Hesperiae mala luctuosae.

  Iam bis Monaeses et Pacori manus

  non auspicatos contudit impetus 10

  nostros et adiecisse praedam

  torquibus exiguis renidet.

  Paene occupatam seditionibus

  deleuit urbem Dacus et Aethiops,

  hic classe formidatus, ille 15

  missilibus melior sagittis.

  Fecunda culpae saecula nuptias

  primum inquinauere et genus et domos:

  hoc fonte deriuata clades

  in patriam populumque fluxit. 20

  Motus doceri gaudet Ionicos

  matura uirgo et fingitur artibus,

  iam nunc et incestos amores

  de tenero meditatur ungui.

  Mox iuniores quaerit adulteros 25

  inter mariti uina, neque eligit

  cui donet inpermissa raptim

  gaudia luminibus remotis,

  sed iussa coram non sine conscio

  surgit marito, seu uocat institor 30

  seu nauis Hispanae magister,

  dedecorum pretiosus emptor.

  Non his iuuentus orta parentibus

  infecit aequor sanguine Punico

  Pyrrhumque et ingentem cecidit 35

  Antiochum Hannibalemque dirum;

  sed rusticorum mascula militum

  proles, Sabellis docta ligonibus

  uersare glaebas et seuerae

  matris ad arbitrium recisos 40

  portare fustis, sol ubi montium

  mutaret umbras et iuga demeret

  bobus fatigatis, amicum

  tempus agens abeunte curru.

  Damnosa quid non inminuit dies? 45

  aetas parentum, peior auis, tulit

  nos nequiores, mox daturos

  progeniem uitiosiorem.

  VII

  Quid fles, Asterie, quem tibi candidi

  primo restituent uere Fauonii

  Thyna merce beatum,

  constantis iuuenem fide

  Gygen? Ille Notis actus ad Oricum 5

  post insana Caprae sidera frigidas

  noctes non sine multis

  insomnis lacrimis agit.

  Atqui sollicitae nuntius hospitae,

  suspirare Chloen et miseram tuis 10

  dicens ignibus uri,

  temptat mille uafer modis.

  Vt Proetum mulier perfida credulum

  falsis inpulerit criminibus nimis

  casto Bellerophontae 15

  maturare necem, refert;

  narrat paene datum Pelea Tartaro,

  Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens,

  et peccare docentis

  fallax historias monet. 20

  Frustra: nam scopulis surdior Icari

  uocis audit adhuc integer. At tibi

  ne uicinus Enipeus

  plus iusto placeat caue;

  quamuis non alius flectere equum sciens 25

  aeque conspicitur gramine Martio,

  nec quisquam citus aeque

  Tusco denatat alueo,

  prima nocte domum claude neque in uias

  sub cantu querulae despice tibiae 30

  et te saepe uocanti

  duram difficilis mane.

  VIII

  Martis caelebs quid agam Kalendis,

  quid uelint flores et acerra turis

  plena miraris positusque carbo in

  caespite uiuo,

  docte sermones utriusque linguae. 5

  Voueram dulcis epulas et album

  Libero caprum prope funeratus

  arboris ictu.

  Hic dies anno redeunte festus

  corticem adstrictum pice dimouebit 10

  amphorae fumum bibere institutae

  consule Tullo.

  Sume, Maecenas, cyathos amici

  sospitis centum et uigilis lucernas

  perfer in lucem; procul omnis esto 15

  clamor et ira.

  Mitte ciuilis super urbe curas.

  Occidit Daci Cotisonis agmen,

  Medus infestus sibi luctuosis

  dissidet armis, 20

  seruit Hispanae uetus hostis orae

  Cantaber sera domitus catena,

  iam Scythae laxo meditantur arcu

  cedere campis.

  Neglegens ne qua populus laboret, 25

  parce priuatus nimium cauere et

  dona praesentis cape laetus horae,

  linque severa.

  IX

  ‘Donec gratus eram tibi

  nec quisquam potior bracchia candidae

  ceruici iuuenis dabat,

  Persarum uigui rege beatior.’

  ‘Donec non alia magis 5

  arsisti neque erat Lydia post Chloen,

  multi Lydia nominis,

  Romana uigui clarior Ilia.’

  ‘Me nunc Thressa Chloe regit,

  dulcis docta modos et citharae sciens, 10

  pro qua non metuam mori,

  si parcent animae fata superstiti.’

  ‘Me torret face mutua

  Thurini Calais filius Ornyti,

  pro quo bis patiar mori, 15

  si parcent puero fata superstiti.’

  ‘Quid si prisca redit Venus

  diductosque iugo cogit aeneo,

  si flaua excutitur Chloe

  reiectaeque patet ianua Lydiae?’ 20

  ‘Quamquam sidere pulchrior

  ille est, tu leuior cortice et inprobo

  iracundior Hadria,

  tecum uiuere amem, tecum obeam lubens.’

  X

  Extremum Tanain si biberes, Lyce,

  saeuo nupta uiro, me tamen asperas

  porrectum ante foris obicere incolis

  plorares Aquilonibus.

  Audis quo strepitu ianua, quo nemus 5

  inter pulchra satum tecta remugiat

  uentis, et positas ut glaciet niues

  puro numine Iuppiter?

  Ingratam Veneri pone superbiam,

  ne currente retro funis eat rota: 10

  non te Penelopen difficilem procis

  Tyrrhenus genuit parens.

  O quamuis neque te munera nec preces

  nec tinctus uiola pallor amantium

  nec uir Pieria paelice saucius 15

  curuat, supplicibus tuis

  parcas, nec rigida mollior aesculo

  nec Mauris animum mitior anguibus:

  non hoc semper erit liminis aut aquae

  caelestis patiens latus. 20

  XI

&nbs
p; Mercuri, — nam te docilis magistro

  mouit Amphion lapides canendo, —

  tuque testudo resonare septem

  callida neruis,

  nec loquax olim neque grata, nunc et 5

  diuitum mensis et amica templis,

  dic modos, Lyde quibus obstinatas

  applicet auris,

  quae uelut latis equa trima campis

  ludit exultim metuitque tangi, 10

  nuptiarum expers et adhuc proteruo

  cruda marito.

  Tu potes tigris comitesque siluas

  ducere et riuos celeres morari;

  cessit inmanis tibi blandienti 15

  ianitor aulae

  Cerberus, quamuis furiale centum

  muniant angues caput eius atque

  spiritus taeter saniesque manet

  ore trilingui. 20

  Quin et Ixion Tityosque uoltu

  risit inuito, stetit urna paulum

  sicca, dum grato Danai puellas

  carmine mulces.

  Audiat Lyde scelus atque notas 25

  uirginum poenas et inane lymphae

  dolium fundo pereuntis imo

  seraque fata,

  quae manent culpas etiam sub Orco.

  Impiae (nam quid potuere maius?) 30

  impiae sponsos potuere duro

  perdere ferro.

  Vna de multis face nuptiali

  digna periurum fuit in parentem

  splendide mendax et in omne uirgo 35

  nobilis aeuom,

  ‘Surge’, quae dixit iuueni marito,

  ‘surge, ne longus tibi somnus, unde

  non times, detur; socerum et scelestas

  falle sorores, 40

  quae uelut nactae uitulos leaenae

  singulos eheu lacerant. Ego illis

  mollior nec te feriam neque intra

  claustra tenebo.

  Me pater saeuis oneret catenis, 45

  quod uiro clemens misero peperci,

  me uel extremos Numidarum in agros

  classe releget.

  I, pedes quo te rapiunt et aurae,

  dum fauet Nox et Venus, i secundo 50

  omine et nostri memorem sepulcro

  scalpe querellam.’

  XII

  Miserarum est neque amori dare ludum neque dulci

  mala uino lauere aut exanimari

  metuentis patruae uerbera linguae.

  Tibi qualum Cythereae puer ales, tibi telas

  operosaeque Mineruae studium aufert, 5

  Neobule, Liparaei nitor Hebri,

  simul unctos Tiberinis umeros lauit in undis,

  eques ipso melior Bellerophonte,

  neque pugno neque segni pede uictus;

  catus idem per apertum fugientis agitato 10

  grege ceruos iaculari et celer arto

  latitantem fruticeto excipere aprum.

  XIII

  O fons Bandusiae splendidior uitro,

  dulci digne mero non sine floribus,

  cras donaberis haedo,

  cui frons turgida cornibus

  primis et uenerem et proelia destinat. 5

  Frustra: nam gelidos inficiet tibi

  rubro sanguine riuos

  lasciui suboles gregis.

  Te flagrantis atrox hora Caniculae

  nescit tangere, tu frigus amabile 10

  fessis uomere tauris

  praebes et pecori uago.

  Fies nobilium tu quoque fontium

  me dicente cauis impositam ilicem

  saxis, unde loquaces 15

  lymphae desiliunt tuae.

  XIV

  Herculis ritu modo dictus, o plebs,

  morte uenalem petiisse laurum,

  Caesar Hispana repetit penatis

  victor ab ora.

  Vnico gaudens mulier marito 5

  prodeat iustis operata sacris

  et soror clari ducis et decorae

  supplice uitta

  uirginum matres iuuenumque nuper

  sospitum. Vos, o pueri et puellae ac 10

  iam uirum expertae, male nominatis

  parcite uerbis.

  Hic dies uere mihi festus atras

  eximet curas; ego nec tumultum

  nec mori per uim metuam tenente 15

  Caesare terras.

  I, pete unguentum, puer, et coronas

  et cadum Marsi memorem duelli,

  Spartacum si qua potuit uagantem

  fallere testa. 20

  Dic et argutae properet Neaerae

  murreum nodo cohibere crinem;

  si per inuisum mora ianitorem

  fiet, abito.

  Lenit albescens animos capillus 25

  litium et rixae cupidos proteruae;

  non ego hoc ferrem calidus iuuenta

  consule Planco.

  XV

  Vxor pauperis Ibyci,

  tandem nequitiae fige modum tuae

  famosisque laboribus;

  maturo propior desine funeri

  inter ludere uirgines 5

  et stellis nebulam spargere candidis.

  Non, si quid Pholoen satis,

  et te, Chlori, decet. Filia rectius

  expugnat iuuenum domos,

  pulso Thyias uti concita tympano. 10

  Illam cogit amor Nothi

  lasciua similem ludere capreae:

  te lanae prope nobilem

  tonsae Luceriam, non citharae decent

  nec flos purpureus rosae 15

  nec poti uetulam faece tenus cadi.

  XVI

  Inclusam Danaen turris aenea

  robustaeque fores et uigilum canum

  tristes excubiae munierant satis

  nocturnis ab adulteris,

  si non Acrisium, uirginis abditae 5

  custodem pauidum, Iuppiter et Venus

  risissent: fore enim tutum iter et patens

  conuerso in pretium deo.

  Aurum per medios ire satellites

  et perrumpere amat saxa potentius 10

  ictu fulmineo; concidit auguris

  Argiui domus ob lucrum

  demersa exitio; diffidit urbium

  portas uir Macedo et subruit aemulos

  reges muneribus; munera nauium 15

  saeuos inlaqueant duces.

  Crescentem sequitur cura pecuniam

  maiorumque fames. Iure perhorrui

  late conspicuum tollere uerticem,

  Maecenas, equitum decus. 20

  Quanto quisque sibi plura negauerit,

  ab dis plura feret; nil cupientium

  nudus castra peto et transfuga diuitum

  partis linquere gestio,

  contemptae dominus splendidior rei, 25

  quam si quicquid arat inpiger Apulus

  occultare meis dicerer horreis,

  magnas inter opes inops.

  Purae riuus aquae siluaque iugerum

  paucorum et segetis certa fides meae 30

  fulgentem imperio fertilis Africae

  fallit sorte beatior.

  Quamquam nec Calabrae mella ferunt apes

  nec Laestrygonia Bacchus in amphora

  languescit mihi nec pinguia Gallicis 35

  crescunt uellera pascuis,

  inportuna tamen pauperies abest,

  nec, si plura uelim, tu dare deneges.

  Contracto melius parua cupidine

  uectigalia porrigam 40

  quam si Mygdoniis regnum Alyattei

  campis continuem. Multa petentibus

  desunt multa; bene est cui deus obtulit

  parca quod satis est manu.

  XVII

  Aeli uetusto nobilis ab Lamo —

  quando et priores hinc Lamias ferunt

  denominatos et nepotum

  per memores genus omne fastos,

  auctore ab illo ducis originem, 5

  qui Formiarum moenia dicitur

  princeps et innantem Maricae

  litoribus tenuisse Lirim,

  late tyrannus, — cras foliis nemus

  multis et alga litus inutili 10
/>
  demissa tempestas ab Euro

  sternet, aquae nisi fallit augur

  annosa cornix. Dum potes, aridum

  conpone lignum; cras Genium mero

  curabis et porco bimenstri 15

  cum famulis operum solutis.

  XVIII

  Faune, Nympharum fugientum amator,

  per meos finis et aprica rura

  lenis incedas abeasque paruis

  aequus alumnis,

  si tener pleno cadit haedus anno 5

  larga nec desunt Veneris sodali

  uina craterae, uetus ara multo

  fumat odore.

  Ludit herboso pecus omne campo,

  cum tibi Nonae redeunt Decembres, 10

  festus in pratis uacat otioso

  cum boue pagus;

  inter audacis lupus errat agnos,

  spargit agrestis tibi silua frondes,

  gaudet inuisam pepulisse fossor 15

  ter pede terram.

  XIX

  Quantum distet ab Inacho

  Codrus, pro patria non timidus mori,

  narras, et genus Aeaci,

  et pugnata sacro bella sub Ilio.

  Quo Chium pretio cadum 5

  mercemur, quis aquam temperet ignibus,

  quo praebente domum et quota

  Paelignis caream frigoribus, taces.

  Da lunae propere nouae,

  da noctis mediae, da, puer, auguris 10

  Murenae. Tribus aut nouem

  miscentur cyathis pocula commodis?

  Qui Musas amat imparis,