Complete Works of Horace (Illustrated) (Delphi Ancient Classics)

by Horace Quintus Horatius Flaccus

  limitibus uicina refugit iurgia; tamquam

  sit proprium quicquam, puncto quod mobilis horae

  nunc prece, nunc pretio, nunc ui, nunc morte suprema

  permutet dominos et cedat in altera iura.

  Sic quia perpetuus nulli datur usus et heres 175

  heredem alterius uelut unda superuenit undam,

  quid uici prosunt aut horrea? Quid Calabris

  saltibus adiecti Lucani, si metit Orcus

  grandia cum paruis, non exorabilis auro?

  Gemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas, 180

  argentum, uestes Gaetulo murice tinctas

  sunt qui non habeant, est qui non curat habere.

  Cur alter fratrum cessare et ludere et ungui

  praeferat Herodis palmetis pinguibus, alter

  diues et inportunus ad umbram lucis ab ortu 185

  siluestrem flammis et ferro mitiget agrum,

  scit Genius, natale comes qui temperat astrum,

  naturae deus humanae, mortalis in unum

  quodque caput, uoltu mutabilis, albus et ater.

  Vtar et ex modico, quantum res poscet, aceruo 190

  tollam, nec metuam quid de me iudicet heres,

  quod non plura datis inuenerit; et tamen idem

  scire uolam quantum simplex hilarisque nepoti

  discrepet et quantum discordet parcus auaro.

  Distat enim, spargas tua prodigus an neque sumptum 195

  inuitus facias neque plura parare labores,

  ac potius, puer ut festis Quinquatribus olim,

  exiguo gratoque fruaris tempore raptim.

  Pauperies inmunda domus procul absit; ego utrum

  naue ferar magna an parua, ferar unus et idem. 200

  Non agimur tumidis uelis Aquilone secundo;

  non tamen aduersis aetatem ducimus Austris,

  uiribus, ingenio, specie, uirtute, loco, re

  extremi primorum, extremis usque priores.

  Non es auarus: abi. Quid? Cetera iam simul isto 205

  cum uitio fugere? Caret tibi pectus inani

  ambitione? Caret mortis formidine et ira?

  Somnia, terrores magicos, miracula, sagas,

  nocturnos lemures portentaque Thessala rides?

  Natalis grate numeras? Ignoscis amicis? 210

  Lenior et melior fis accedente senecta?

  Quid te exempta iuuat spinis de pluribus una?

  Viuere si recte nescis, decede peritis.

  Lusisti satis, edisti satis atque bibisti;

  tempus abire tibi est, ne potum largius aequo 215

  rideat et pulset lasciua decentius aetas.’

  CARMEN SAECULARE

  Phoebe silvarumque potens Diana,

  lucidum caeli decus, o colendi

  semper et culti, date quae precamur

  tempore sacro,

  quo Sibyllini monuere versus 5

  virgines lectas puerosque castos

  dis, quibus septem placuere colles,

  dicere carmen.

  alme Sol, curru nitido diem qui

  promis et celas aliusque et idem 10

  nasceris, possis nihil urbe Roma

  visere maius.

  Rite maturos aperire partus

  lenis, Ilithyia, tuere matres,

  sive tu Lucina probas vocari 15

  seu Genitalis:

  diva, producas subolem patrumque

  prosperes decreta super iugandis

  feminis prolisque novae feraci

  lege marita, 20

  certus undenos deciens per annos

  orbis ut cantus referatque ludos

  ter die claro totiensque grata

  nocte frequentis.

  Vosque, veraces cecinisse Parcae, 25

  quod semel dictum est stabilisque rerum

  terminus servet, bona iam peractis

  iungite fata.

  fertilis frugum pecorisque Tellus

  spicea donet Cererem corona; 30

  nutriant fetus et aquae salubres

  et Iovis aurae.

  condito mitis placidusque telo

  supplices audi pueros, Apollo;

  siderum regina bicornis, audi, 35

  Luna, puellas.

  Roma si vestrum est opus Iliaeque

  litus Etruscum tenuere turmae,

  iussa pars mutare lares et urbem

  sospite cursu, 40

  cui per ardentem sine fraude Troiam

  castus Aeneas patriae superstes

  liberum munivit iter, daturus

  plura relictis:

  di, probos mores docili iuventae, 45

  di, senectuti placidae quietem,

  Romulae genti date remque prolemque

  et decus omne.

  Quaeque vos bobus veneratur albis

  clarus Anchisae Venerisque sanguis, 50

  impetret, bellante prior, iacentem

  lenis in hostem.

  iam mari terraque manus potentis

  Medus Albanasque timet securis,

  iam Scythae responsa petunt, superbi 55

  nuper et Indi.

  iam Fides et Pax et Honos Pudorque

  priscus et neglecta redire Virtus

  audet adparetque beata pleno

  Copia cornu. 60

  Augur et fulgente decorus arcu

  Phoebus acceptusque novem Camenis,

  qui salutari levat arte fessos

  corporis artus,

  si Palatinas videt aequos aras, 65

  remque Romanam Latiumque felix

  alterum in lustrum meliusque semper

  prorogat aevum,

  quaeque Aventinum tenet Algidumque,

  quindecim Diana preces virorum 70

  curat et votis puerorum amicas

  adplicat auris.

  Haec Iovem sentire deosque cunctos

  spem bonam certamque domum reporto,

  doctus et Phoebi chorus et Dianae 75

  dicere laudes.

  ARS POETICA

  Humano capiti ceruicem pictor equinam

  iungere si uelit et uarias inducere plumas

  undique collatis membris, ut turpiter atrum

  desinat in piscem mulier formosa superne,

  spectatum admissi, risum teneatis, amici? 5

  Credite, Pisones, isti tabulae fore librum

  persimilem, cuius, uelut aegri somnia, uanae

  fingentur species, ut nec pes nec caput uni

  reddatur formae. “Pictoribus atque poetis

  quidlibet audendi semper fuit aequa potestas.” 10

  Scimus, et hanc ueniam petimusque damusque uicissim,

  sed non ut placidis coeant immitia, non ut

  serpentes auibus geminentur, tigribus agni.

  Inceptis grauibus plerumque et magna professis

  purpureus, late qui splendeat, unus et alter 15

  adsuitur pannus, cum lucus et ara Dianae

  et properantis aquae per amoenos ambitus agros

  aut flumen Rhenum aut pluuius describitur arcus;

  sed nunc non erat his locus. Et fortasse cupressum

  scis simulare; quid hoc, si fractis enatat exspes 20

  nauibus, aere dato qui pingitur? Amphora coepit

  institui; currente rota cur urceus exit?

  Denique sit quod uis, simplex dumtaxat et unum.

  Maxima pars uatum, pater et iuuenes patre digni,

  decipimur specie recti. Breuis esse laboro, 25

  obscurus fio; sectantem leuia nerui

  deficiunt animique; professus grandia turget;

  serpit humi tutus nimium timidusque procellae;

  qui uariare cupit rem prodigialiter unam,

  delphinum siluis adpingit, fluctibus aprum. 30

  In uitium ducit culpae fuga, si caret arte.

  Aemilium circa ludum faber imus et unguis

  exprimet et mollis imitabitur aere capillos,

  infelix operis summa, quia ponere totum

  nesciet. Hunc ego me, siquid componere curem, 35

  non magis esse uelim quam naso uiuere prauo
/>   spectandum nigris oculis nigroque capillo.

  Sumite materiam uestris, qui scribitis, aequam

  uiribus et uersate diu quid ferre recusent,

  quid ualeant umeri. Cui lecta potenter erit res, 40

  nec facundia deseret hunc, nec lucidus ordo.

  Ordinis haec uirtus erit et uenus, aut ego fallor,

  ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici,

  pleraque differat et praesens in tempus omittat,

  hoc amet, hoc spernat promissi carminis auctor. 45

  In uerbis etiam tenuis cautusque serendis

  dixeris egregie, notum si callida uerbum

  reddiderit iunctura nouum. Si forte necesse est

  indiciis monstrare recentibus abdita rerum, et

  fingere cinctutis non exaudita Cethegis 50

  continget dabiturque licentia sumpta pudenter,

  et noua fictaque nuper habebunt uerba fidem, si

  Graeco fonte cadent parce detorta. Quid autem

  Caecilio Plautoque dabit Romanus, ademptum

  Vergilio Varioque? Ego cur, adquirere pauca 55

  si possum, inuideor, cum lingua Catonis et Enni

  sermonem patrium ditauerit et noua rerum

  nomina protulerit? Licuit semperque licebit

  signatum praesente nota producere nomen.

  Vt siluae foliis pronos mutantur in annos, 60

  prima cadunt, ita uerborum uetus interit aetas,

  et iuuenum ritu florent modo nata uigentque.

  Debemur morti nos nostraque. Siue receptus

  terra Neptunus classes Aquilonibus arcet,

  regis opus, sterilisue diu palus aptaque remis 65

  uicinas urbes alit et graue sentit aratrum,

  seu cursum mutauit iniquom frugibus amnis,

  doctus iter melius, mortalia facta peribunt,

  nedum sermonem stet honos et gratia uiuax.

  Multa renascentur quae iam cecidere, cadentque 70

  quae nunc sunt in honore uocabula, si uolet usus,

  quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi.

  Res gestae regumque ducumque et tristia bella

  quo scribi possent numero, monstrauit Homerus.

  Versibus impariter iunctis querimonia primum, 75

  post etiam inclusa est uoti sententia compos;

  quis tamen exiguos elegos emiserit auctor,

  grammatici certant et adhuc sub iudice lis est.

  Archilochum proprio rabies armauit iambo;

  hunc socci cepere pedem grandesque coturni, 80

  alternis aptum sermonibus et popularis

  uincentem strepitus et natum rebus agendis.

  Musa dedit fidibus diuos puerosque deorum

  et pugilem uictorem et equom certamine primum

  et iuuenum curas et libera uina referre. 85

  Discriptas seruare uices operumque colores

  cur ego, si nequeo ignoroque, poeta salutor?

  Cur nescire pudens praue quam discere malo?

  Versibus exponi tragicis res comica non uult;

  indignatur item priuatis ac prope socco 90

  dignis carminibus narrari cena Thyestae.

  Singula quaeque locum teneant sortita decentem.

  Interdum tamen et uocem comoedia tollit,

  iratusque Chremes tumido delitigat ore;

  et tragicus plerumque dolet sermone pedestri 95

  Telephus et Peleus, cum pauper et exul uterque

  proicit ampullas et sesquipedalia uerba,

  si curat cor spectantis tetigisse querella.

  Non satis est pulchra esse poemata; dulcia sunto

  et, quocumque uolent, animum auditoris agunto. 100

  Vt ridentibus adrident, ita flentibus adsunt

  humani uoltus; si uis me flere, dolendum est

  primum ipsi tibi; tum tua me infortunia laedent,

  Telephe uel Peleu; male si mandata loqueris,

  aut dormitabo aut ridebo. Tristia maestum 105

  uoltum uerba decent, iratum plena minarum,

  ludentem lasciua, seuerum seria dictu.

  Format enim natura prius non intus ad omnem

  fortunarum habitum; iuuat aut impellit ad iram,

  aut ad humum maerore graui deducit et angit; 110

  post effert animi motus interprete lingua.

  Si dicentis erunt fortunis absona dicta,

  Romani tollent equites peditesque cachinnum.

  Intererit multum, diuosne loquatur an heros,

  maturusne senex an adhuc florente iuuenta 115

  feruidus, et matrona potens an sedula nutrix,

  mercatorne uagus cultorne uirentis agelli,

  Colchus an Assyrius, Thebis nutritus an Argis.

  Aut famam sequere aut sibi conuenientia finge

  scriptor. Honoratum si forte reponis Achillem, 120

  impiger, iracundus, inexorabilis, acer

  iura neget sibi nata, nihil non arroget armis.

  Sit Medea ferox inuictaque, flebilis Ino,

  perfidus Ixion, Io uaga, tristis Orestes.

  Siquid inexpertum scaenae committis et audes 125

  personam formare nouam, seruetur ad imum

  qualis ab incepto processerit et sibi constet.

  Difficile est proprie communia dicere, tuque

  rectius Iliacum carmen deducis in actus

  quam si proferres ignota indictaque primus. 130

  Publica materies priuati iuris erit, si

  non circa uilem patulumque moraberis orbem,

  nec uerbo uerbum curabis reddere fidus

  interpres nec desilies imitator in artum,

  unde pedem proferre pudor uetet aut operis lex. 135

  Nec sic incipies, ut scriptor cyclicus olim:

  “Fortunam Priami cantabo et nobile bellum”.

  Quid dignum tanto feret hic promissor hiatu?

  Parturient montes, nascetur ridiculus mus.

  Quanto rectius hic, qui nil molitur inepte: 140

  “Dic mihi, Musa, uirum, captae post tempora Troiae

  qui mores hominum multorum uidit et urbes”.

  Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem

  cogitat, ut speciosa dehinc miracula promat,

  Antiphaten Scyllamque et cum Cyclope Charybdim. 145

  Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri,

  nec gemino bellum Troianum orditur ab ouo;

  semper ad euentum festinat et in medias res

  non secus ac notas auditorem rapit, et quae

  desperat tractata nitescere posse relinquit, 150

  atque ita mentitur, sic ueris falsa remiscet,

  primo ne medium, medio ne discrepet imum.

  Tu quid ego et populus mecum desideret audi,

  si plosoris eges aulaea manentis et usque

  sessuri donec cantor. “Vos plaudite” dicat. 155

  Aetatis cuiusque notandi sunt tibi mores,

  mobilibusque decor naturis dandus et annis.

  Reddere qui uoces iam scit puer et pede certo

  signat humum, gestit paribus conludere et iram

  colligit ac ponit temere et mutatur in horas. 160

  inberbus iuuenis tandem custode remoto

  gaudet equis canibusque et aprici gramine Campi,

  cereus in uitium flecti, monitoribus asper,

  utilium tardus prouisor, prodigus aeris,

  sublimis cupidusque et amata relinquere pernix. 165

  Conuersis studiis aetas animusque uirilis

  quaerit opes et amicitias, inseruit honori,

  commisisse cauet quod mox mutare laboret.

  Multa senem circumueniunt incommoda, uel quod

  quaerit et inuentis miser abstinet ac timet uti, 170

  uel quod res omnis timide gelideque ministrat,

  dilator, spe longus, iners auidusque futuri,

  difficilis, querulus, laudator temporis acti

  se puero, castigator censorque minorum.

  Multa ferunt anni uenientes commoda secum, 175

  multa recedentes adimunt. Ne forte seniles

&
nbsp; mandentur iuueni partes pueroque uiriles;

  semper in adiunctis aeuoque morabitur aptis.

  Aut agitur res in scaenis aut acta refertur.

  Segnius inritant animos demissa per aurem 180

  quam quae sunt oculis subiecta fidelibus et quae

  ipse sibi tradit spectator; non tamen intus

  digna geri promes in scaenam multaque tolles

  ex oculis, quae mox narret facundia praesens.

  Ne pueros coram populo Medea trucidet, 185

  aut humana palam coquat exta nefarius Atreus,

  aut in auem Procne uertatur, Cadmus in anguem.

  Quodcumque ostendis mihi sic, incredulus odi.

  Neue minor neu sit quinto productior actu

  fabula, quae posci uolt et spectanda reponi; 190

  nec deus intersit, nisi dignus uindice nodus

  inciderit; nec quarta loqui persona laboret.

  Actoris partis chorus officiumque uirile

  defendat, neu quid medios intercinat actus,

  quod non proposito conducat et haereat apte. 195

  Ille bonis faueatque et consilietur amice

  et regat iratos et amet peccare timentis;

  ille dapes laudet mensae breuis, ille salubrem

  iustitiam legesque et apertis otia portis;

  ille tegat commissa deosque precetur et oret, 200

  ut redeat miseris, abeat Fortuna superbis.

  Tibia non, ut nunc, orichalco uincta tubaeque

  aemula, sed tenuis simplexque foramine pauco

  adspirare et adesse choris erat utilis atque

  nondum spissa nimis complere sedilia flatu, 205

  quo sane populus numerabilis, utpote paruos,

  et frugi castusque uerecundusque coibat.

  Postquam coepit agros extendere uictor et urbes

  latior amplecti murus uinoque diurno

  placari Genius festis impune diebus, 210

  accessit numerisque modisque licentia maior.

  Indoctus quid enim saperet liberque laborum

  rusticus urbano confusus, turpis honesto?

  Sic priscae motumque et luxuriem addidit arti

  tibicen traxitque uagus per pulpita uestem; 215

  sic etiam fidibus uoces creuere seueris

  et tulit eloquium insolitum facundia praeceps,

  utiliumque sagax rerum et diuina futuri

  sortilegis non discrepuit sententia Delphis.

  Carmine qui tragico uilem certauit ob hircum, 220

  mox etiam agrestis Satyros nudauit et asper

  incolumi grauitate iocum temptauit eo quod

  inlecebris erat et grata nouitate morandus

  spectator functusque sacris et potus et exlex.

  Verum ita risores, ita commendare dicacis 225

  conueniet Satyros, ita uertere seria ludo,

  ne quicumque deus, quicumque adhibebitur heros,

  regali conspectus in auro nuper et ostro,