by Plautus
qui occasionem hanc amisisti tam bonam.
Th.
10 Triennio post Aegypto advenio domum;
credo exspectatus veniam familiaribus.
Tr.
Nimio edepol ille potuit exspectatior
venire, qui te nuntiaret mortuom.
Th.
Sed quid hoc? occlusa ianua est interdius.
15 pultabo. heus, ecquis intust? aperitin fores?
Tr.
Quis homo est, qui nostras aedes accessit prope?
Th.
Meus sérvos hic quidem est Tranio.
Tr.
O Theopropides,
ere, salve, salvom te advenisse gaudeo.
usquin valuisti?
Th.
Vsque ut vides.
Tr.
Factum optime.
Th.
20 Quid vos? insanin estis?
Tr.
Quidum?
Th.
Sic, quia
foris ámbulatis, natus nemo in aedibus
servat, neque qui recludat neque † quis respondeat.
pultando pedibus paene confregi hasce ambas foris.
Tr.
Eho an tú tetigisti has aedis?
Th.
Cur non tangerem?
25 quin pultando, inquam, paene confregi foris.
Tr.
Tetigistin?
Th.
Tetigi, inquam, et pultavi.
Tr.
Vah.
Th.
Quid est?
Tr.
Male hercle factum.
Th.
Quid est negoti?
Tr.
Non potest
dici, quam indignum facinus fecisti et malum.
Th.
Quid iam?
Tr.
Fuge, obsecro, atque abscede ab aedibus.
30 fuge huc, fuge ad me propius. tetigistin foris?
Th.
Quo modo pultare potui, si non tangerem?
Tr.
Occidisti hercle —
Th.
Quem mortalem?
Tr.
Omnis tuos.
Th.
Di te deaeque ómnes faxint cum istoc omine —
Tr.
Metuo, te atque istos expiare ut possies.
Th.
35 Quam ob rem? aut quam subito rem mihi adportas novam?
...
Tr.
Et heus, iube illos illinc ambo abscedere.
Th.
Apscedite.
Tr.
Aedes ne attigatis. tangite
vos quoque terram.
Th.
Obsecro hercle, quin eloquere ...
40 ...
Tr.
Quia septem menses sunt, quom in hasce aedis pedem
nemo intro tetulit, semel ut emigravimus.
Th.
Eloquere, quid ita?
Tr.
Circumspicedum, numquis est,
sermonem nostrum qui aucupet?
Th.
Tutum probest.
Tr.
45 Circumspice etiam.
Th.
Nemo est. loquere nunciam.
Tr.
Capitale scelus est.
Th.
Quid est? non satis intellego.
Tr.
Scelus, inquam, factum est iam diu, antiquom et vetus.
Th.
Antiquom?
Tr.
Id adeo nos nunc factum invenimus.
Th.
Quid istúc est sceleris? aut quis id fecit? cedo.
Tr.
50 Hospes necavit hospitem captum manu;
iste, ut ego opinor, qui has tibi aedis vendidit.
Th.
Necavit?
Tr.
Aurumque ei ademit hospiti
eumque híc defodit hospitem íbidem in aedibus.
Th.
Quapropter id vos factum suspicamini?
Tr.
55 Ego dicam, ausculta. út foris cenaverat
tuos gnátus, postquam rediit a cena domum,
abimus omnes cubitum; condormivimus:
lucernam forte oblitus fueram exstinguere;
atque ille exclamat derepente maximum.
Th.
60 Quis homo? án gnatus meus?
Tr.
St, tace, ausculta modo.
ait vénisse illum in somnis ad se mortuom.
Th.
Nempe ergo in somnis?
Tr.
Ita. sed ausculta modo.
ait illum hoc pacto sibi dixisse mortuom.
Th.
In somnis?
Tr.
Mirum quin vigilanti diceret,
65 qui abhinc sexaginta annos occisus foret.
interdum inepte stultus es, Theopropides.
Th.
Taceo.
Tr.
Sed ecce quae illi in ...
“ego transmarinus hospes sum Diapontius.
hic habito, haéc mihi dedita est habitatio.
70 nam me Acheruntem recipere Orcus noluit,
quia praemature vita careo. per fidem
deceptus sum: hospes hic me necavit isque me
defodit insepultum clám ibidem in hisce aedibus,
scelestus, auri causa. nunc tu hinc emigra.
75 scelestae haé sunt aedes, impia est habitatio”.
quae hic monstra fiunt, anno vix possum eloqui.
Th.
St, st.
Tr.
Quid, obsecro hercle, factum est?
Th.
Concrepuit foris.
Tr.
Hicin percussit!
Th.
Guttam haud habeo sanguinis,
80 vivom me accersunt Acheruntem mortui.
Tr.
Perii, illisce hodie hanc conturbabunt fabulam.
nimis quám formido, ne manifesto hic me opprimat.
Th.
Quid tute tecum loquere?
Tr.
Abscede ab ianua.
fuge, obsecro hercle.
Th.
Quo fugiam? etiam tu fuge.
Tr.
85 Nihil ego formido, pax mihi est cum mortuis.
Intvs.
Heus, Tranio.
Tr.
Non me appellabis, si sapis.
nihil ego commerui, neque istas percussi fores.
Intvs.
Quaeso — >
Tr.
Cave verbum faxis.
Th.
Dic quid segreges
sermonem.
Tr.
Apage hinc te.
Th.
Quae res te agitat, Tranio?
90 quicum istaec loquere?
Tr.
An quaeso tu appellaveras?
ita me di amabunt, mortuom illum credidi
expostulare quia percussisses fores.
sed tu, etiamne astas nec quae dico optemperas?
Th.
Quid faciam?
Tr.
Cave respexis, fuge, atque operi caput.
Th.
95 Cur non fugis tu?
Tr.
Pax mihi est cum mortuis.
Th.
Scio. quíd modo igitur? cur tanto opere extimueras?
Tr.
Nil me curassis, inquam, ego mihi providero:
tu, ut occepisti, tantum quantum quis fuge,
atque Herculem invoca.
Th.
Hercules, ted invoco. —
Tr.
100 Et ego — tibi hodie ut det, senex, magnum malum.
pro di immortales, obsecro vestram fidem,
quid ego hodie negoti confeci mali.
ACT III.
Danista
Scelestiorem ego annum argento faenori
numquam ullum vidi quam hic mihi annus optigit.
a mani ad noctem usque in foro dego diem,
locare argenti nemini nummum queo.
Tr.
5 Nunc pol ego perii
plane in perpetuom modum.
danista adest, qui dedit argentum faenore,
qui amica est empta quoque opus in sumptus fuit.
manifesta res est, nisi quid occurro prius,
ne hóc senex resciscat. ibo huic obviam.
10 sed quidnam hic sese tam cito recipit domum?
metuo ne de hac re quippiam indaudiverit.
accedam atque adpellabo. ei quam timeo miser.
nihil est miserius quam animus hominis conscius,
sicut me † habet. verum utut res sese habet,
15 pergam turbare porro: ita haec res postulat.
unde is?
Theopropides
Conveni illum unde hasce aedis emeram.
Tr.
Numquid dixisti de illo quod dixi tibi?
Th.
Dixi hercle vero ómnia.
Tr.
Ei misero mihi,
metuo ne techinae meae perpetuo perierint.
Th.
20 Quid tute tecum?
Tr.
Nihil enim. sed dic mihi,
dixtine quaeso?
Th.
Dixi, inquam, ordine omnia.
Tr.
Etiam fatetur de hospite?
Th.
Immo pernegat.
Tr.
Negat scelestus?
Th.
Negitat inquam.
Tr.
Cogita:
non confitetur?
Th.
Dicam si confessus sit.
25 quid nunc faciundum censes?
Tr.
Egon quid censeam?
cape, obsecro hercle, cúm eo úna iudicem
(sed eum videto ut capias, qui credat mihi):
tam facile vinces quam pirum volpes comest.
Dan.
Sed Philolachetis servom éccum Tranium,
30 qui mihi neque faenus neque sortem argenti danunt.
Th.
Quo té agis?
Tr.
Nec quoquam abeo. né ego sum miser,
scelestus, natus dis inimicis omnibus.
iam illo praesente adibit. ne ego homo sum miser,
ita et hinc et illinc mi exhibent negotium.
35 sed occupabo adire.
Dan.
Hic ad me it, salvos sum,
spes est de argento.
Tr.
Hílarus est: frustra est homo.
salvere iubeo te, Misargyrides, bene.
Dan.
Salve et tu. quid de argentost?
Tr.
Abi sis, belua.
continuo adveniens pilum iniecisti mihi.
Dan.
40 Hic homo est inanis.
Tr.
Hic homo est certe háriolus.
Dan.
Quin tu istas mittis tricas?
Tr.
Quin quid vis cedo.
Dan.
Vbi Philolaches est?
Tr.
Numquam potuisti mihi
magis opportunus advenire quam advenis.
Dan.
Quid est?
Tr.
Concede huc.
Dan.
Quin mihi faenus redditur?
Tr.
45 Scio té bona esse voce, ne clama nimis.
Dan.
Ego hercle vero clamo.
Tr.
Ah, gere morem mihi.
Dan.
Quid tibi ego morem vis geram?
Tr.
Abi quaeso hinc domum.
Dan.
Abeam?
Tr.
Redito huc circiter meridie.
Dan.
Reddeturne igitur faenus?
Tr.
Reddeturne. abi.
Dan.
50 Quid ego huc recursem aut operam sumam aut conteram?
quid si hic manebo potius ad meridie?
Tr.
Immo abi domum, verum hercle dico, abi modo.
...
Dan.
Quin vos mihi faenus date. quid hic nugamini?
Tr.
55 Eu hércle, ne tu — abi modo, ausculta mihi.
Dan.
Iam hercle ego illum nominabo. ...
Tr.
Euge strenue.
beatus vero es nunc, quom clamas.
Dan.
Meum peto.
multos me hoc pacto iam dies frustramini.
molestus si sum, reddite argentum: abiero.
60 responsiones omnes hoc verbo eripis.
Tr.
Sortem accipe.
Dan.
Immo faenus, id primum volo.
Tr.
Quid ais tu, ómnium hominum taeterrime?
venisti huc te extentatum? agas quod in manu est.
non dat, non debet.
Dan.
Non debet?
Tr.
Ne frit quidem
65 ferre hinc potes. an metuis ne quo abeat foras
urbe exulatum faenoris causa tui,
quoi sortem accipere iam licet?
Dan.
Quin non peto
sortem: illuc primum, faenus, reddundum est mihi.
Tr.
Molestus ne sis. nemo dat, age quid lubet.
70 tu solus, credo, faenore argentum datas.
Dan.
Cedo faenus, redde faenus, faenus reddite.
daturin estis faenus actutum mihi?
datur faenus mihi?
Tr.
Faenus illic, faenus hic.
nescit quidem nisi faenus fabularier.
75 ultro te. neque ego taetriorem beluam
vidisse me umquam quemquam quam te censeo.
Dan.
Non edepol tu nunc me istis verbis territas.
Th.
... calidum hoc est: etsi procul abest, urit male. ...
quod illúc est faenus, opsecro, quod illíc petit?
Tr.
80 Pater eccum advenit peregre non multo prius
illius, is tibi et faénus et sortem dabit,
ne inconciliare quid nos porro postules.
vide num moratur.
Dan.
Quin feram, si quid datur.
Th.
Quid ais tu?
Tr.
Quid vis?
Th.
Quis illic est? quid illíc petit?
85 quid Philolachetem gnatum compellat meum
sic et praesenti tibi facit convicium?
quid illí debetur?
Tr.
Obsecro hercle, illud iube
obici illi argentum ob os impurae beluae.
Th.
Iubeam — ?
Tr.
Iuben homini argento os verberarier?
Dan.
90 Perfacile ego ictus perpetior argenteos.
Tr.
Audin? videturne, obsecro hercle, idoneus,
danista qui sit, genus quod improbissimum est.
Th.
Non ego istuc curo qui sit quid sit unde sit:
id volo mihi dici, id me scire éxpeto,
95 quod illud argentum est?
Tr.
Est — huic debet Philolaches
paulum.
Th.
Quantillum?
Tr.
Quasi — quadraginta minas;
ne sane id multum censeas.
Th.
Paulum id quidem est.
adeo etiam argenti faenus creditum audio.
Tr.
Quattuor quadraginta illi debentur minae,
100 et sors et faenus.
Dan.
Tantumst, nihilo plus peto.
Tr.
Velim quidem hercle ut uno nummo plus petas.
dic te daturum, ut abeat.
Th.
Egon dicam dare?
Tr.
Dic.
Th.
Egone?
Tr.
Tu ipsus. dic modo, ausculta mihi.
promitte, age inquam: ego iubeo.
&nbs
p; Th.
Responde mihi:
105 quid eo est argento factum?
Tr.
Salvom est.
Th.
Solvite
vosmet igitur, si salvomst.
Tr.
Aedis filius
tuos emit.
Th.
Aedis?
Tr.
Aedis.
Th.
Euge, Philolaches
patrissat: iám homo in mercatura vortitur.
ain tu, aedis?
Tr.
Aedis inquam. sed scin quoius modi?
Th.
110 Qui scire possum?
Tr.
Vah.
Th.
Quid est?
Tr.
Ne me roga.
Th.
Nam quid ita?
Tr.
Speculo claras, candorem merum.
Th.
Bene hercle factum. quid, eas quanti destinat?
Tr.
Talentis magnis totidem quot ego et tu sumus.
sed arraboni has dedit quadraginta minas;
115 hinc sumpsit quas ei dedimus. satin intellegis?
nam postquam haec aedes ita erant, ut dixi tibi,
continuo est alias aedis mercatus sibi.
Th.
Bene hercle factum.
Dan.
Heus, iam adpetit meridie.
Tr.
Absolve hunc quaeso, vomitu ne hic nos enecet.
Th.
120 Adulescens, mecum rém habe.
Dan.
Nempe aps te petam?
Th.
Petito cras.
Dan.
Abeo: sat habeo, si cras fero. —
Tr.
Malum quod isti di deaeque omnes duint,
ita mea consilia perturbat paenissime.
nullum edepol hodie genus est hominum taetrius
125 nec minus bono cum iure, quam danisticum.
Th.
Qua in regione istas aedis emit filius?
Tr.
Ecce autem perii.
Th.
Dicisne hoc quod te rogo?
Tr.
Dicam. sed nomen domini quaero quid siet.
Th.
Age comminiscere ergo.
Tr.
Quid ego nunc agam,
130 nisi ut in vicinum hunc proximum ... ,
eas émisse aedis huius dicam filium?
calidum hercle esse audivi optimum mendacium.
quidquid dei dicunt, id decretumst dicere.
Th.
Quid igitur? iam commentu’s?
Tr.
Di istum perduint —
135 (immo istunc potius) de vicino hoc proximo
tuos emit aedis filius.
Th.
Bonan fide?
Tr.
Siquidém tu argentum reddituru’s, tum bona,
si redditurus non es, non emit bona.
non in loco emit perbono?
Th.
Immo in optumo.
140 cupio hercle inspicere hasce aedis. pultadum fores
atque evoca aliquem íntus ad te, Tranio.
Tr.
Ecce autem perii. nunc quid dicam nescio.
iterum iam ad unum saxum me fluctus ferunt.
quid nunc? non hercle quid nunc faciam reperio:
145 manufesto teneor.
Th.
Evocadum aliquem ocius,
roga círcumducat.
Tr.
Heus tu, at hic sunt mulieres:
videndumst primum, utrum eae velintne an non velint.
Th.
Bonum aequomque oras. i, percontare et roga.